Shënime për romanin “I rrëmbyer nga shkronjat” i autorit Dan Bozhlani
“I rrëmbyer nga shkronjat” (titulli në origjinal “Enlevé par les lettres”), romani i parë i autorit Dan Bozhlani në gjuhën frënge, botuar nga Shtëpia Botuese Le Lys Bleu Editions, fton lexuesin në një eksplorim të thellë të marrëdhënies komplekse mes lexuesit, autorit dhe vetë fjalës së shkruar. Dan Bozhlani, i lindur në Kosovë, është poet, romancier dhe ish-gazetar i shtypit dhe radios. Në vitin 2012, ai u vendos në Francë, ku pas disa vitesh është bërë një figurë aktive në skenën letrare dhe kulturore të asociacioneve kulturore të Lionit. Bozhlani ka botuar vepra si në shqip ashtu edhe në frëngjisht. Përmbledhja e tij poetike Para stuhisë u botua në vitin 2012 në Prishtinë, e ndjekur nga romani Britma e ndërgjegjes në vitin 2016 në Tiranë. Në Francë, ai është autor i përmbledhjes poetike Je m’appelle humain – Më quajnë njeri dhe tani debuton me romanin e tij të parë në frëngjisht. Aktualisht, ai jeton në Lion dhe është anëtar i Union des Écrivains de Rhône-Alpes dhe Salon des Poètes de Lyon, duke kontribuar aktivisht në jetën letrare dhe kulturore të rajonit.
Rrëfimi i romanit hapet me një personazh që hyn në një bibliotekë misterioze, ku protagonisti nis një dialog të veçantë me librat përreth. Njëri prej tyre, thuajse si një personazh më vete, fillon të shprehë hidhërimin për mënyrën se si është trajtuar – i lënë pas dore dhe i keqkuptuar.Nëpërmjet kësaj përballjeje sureale, Bozhlani eksploron tema si neglizhenca, respekti dhe pesha emocionale e dijes. Romani ka nuanca autobiografike dhe promovimi i tij në Bibliotekën Universitare Denis Diderot në Lion shënoi një ngjarje kulturore për komunitetin studentor, pasi është vendi ku autori e konceptoi, e shkroi dhe e përfundoi romanin.
Në skenën e bibliotekës, Bozhlani përshkruan me detaje të gjalla përhumbjen e protagonistit në botën e letërsisë, të simbolizuar nga një bibliotekë e mbushur me libra. Dialogu i protagonistit me librat krijon një ndjesi nderimi për letërsinë, duke e shndërruar bibliotekën në një hapësirë të gjallë e të ndjeshme, që fyhet nga trajtimi i sipërfaqshëm i njerëzve. Përmes fjalëve të librave, autori përcjell mesazhin se librat nuk janë thjesht objekte, por bartës të urtësisë, emocioneve dhe historisë, që përbëjnë ura mes brezave, edhe pse shpesh lihen pas dore nga lexues që i konsumojnë pa vërtetë mirënjohje.
Teksa protagonisti shfleton librin, Bozhlani përmes teksnikave artistike modern e rrit tensionin duke i dhënë librit një “zë” që flet drejtpërdrejt me të. Libri pohon se faqet e tij janë të ngarkuara me një zë, një zë që është “heshtur” nga neglizhenca e njerëzve dhe zakonet sipërfaqësore të leximit. Këtu, autori bashkon metafizikën me fiziken, duke krijuar një “kërkesë për angazhim” nga ana e vetë letërsisë, e cila kërkon përkushtim dhe respekt të sinqertë. Libri duket si një qenie e gjallë, e mbushur me kujtime të zhgënjimit njerëzor dhe pritshmërive të paplotësuara të autorëve të panumërt. Ky moment përçon nëntekstin filozofik të Bozhlanit dhe ofron një reflektim shoqëror për kulturën moderne të leximit, shpesh të shënuar nga sipërfaqësia.
Stili i Bozhlanit është shumë introspektiv, duke ftuar lexuesin të shqyrtojë marrëdhënien e tij me librat dhe dijen. Libri thekson se librat, po aq sa njerëzit, dëshirojnë të jenë të vlerësuar dhe të lexuar me kujdes, pasi “mbajnë brenda thelbin e dinjitetit njerëzor,” diçka që autori nënkupton se është në rrezik të humbjes. Kjo personifikim i librit krijon një rrëfim që mjegullon kufijtë midis objekteve të pajeta dhe qenieve ndjesore, duke sugjeruar se letërsia bart thelbin e jetës dhe duhet trajtuar me kujdes.
Një tjetër aspekt i spikatur në veprën e Bozhlanit është përdorimi i gjuhës poetike dhe simbolikës, me theks të veçantë te temat ekzistenciale. Takimi i protagonistit me librin që flet përshkruhet si një lloj zgjimi shpirtëror, i cili e rilidh atë me vlerën e letërsisë dhe rëndësinë e përvojës njerëzore. Ky moment transcendental është mënyra e Bozhlanit për të kujtuar lexuesit se letërsia nuk ekziston thjesht për t’u konsumuar, por për të na transformuar, për të ngjallur emocione dhe për të frymëzuar reflektime të thella. Marrëdhënia e protagonistit me bibliotekën përfaqëson një rizbulim të letërsisë si një entitet të gjallë, një regjistrues i përvojës njerëzore dhe një mjet për vetënjohje.
Drejt fundit të librit, Bozhlani shqyrton rëndësinë e krijimit letrar, aktin e të shkruarit dhe rolin e autorit. Protagonisti shtyhet të përqafojë fuqinë transformuese të shkrimit, duke realizuar se edhe ai vetë ka një përgjegjësi për të kontribuar në këtë trashëgimi. Udhëtimi i protagonistit nënvizon idenë e Bozhlanit se lexuesit dhe shkrimtarët janë të ndërthurur në një mision të përbashkët për të ruajtur zërin njerëzor. Shkrimi shfaqet këtu si një akt krijimi, një investim në kujtesën kolektive, ku çdo shkrimtar lë një pjesë të vetvetes në veprën e tij.
Nga pikëpamja strukturore, Bozhlani përdor një qasje të ndërgjegjes që rrjedh, duke e zhytur lexuesin në mendimet e protagonistit, si një meditim i gjatë mbi natyrën e letërsisë. Rrjedha e tregimit është e qetë por introspektive, duke e sjellë lexuesin në një gjendje meditimi. Stili rrëfimtar i Bozhlanit, i ngjashëm me një fabul alegorike, është i mbushur me gjuhë simbolike që mbështetet më shumë në sugjerimin sesa në shpjegimin e drejtpërdrejtë. Ky stil mund të duket i çrregullt, por pasqyron në mënyrë të përshtatshme gjendjen mendore të protagonistit dhe udhëtimin e tij drejt vetë-zbulimit.
“I Rrëmbeyer nga Shkronjat” i Bozhlanit mund të shihet si një traktat filozofik mbi shenjtërinë e letërsisë dhe rolin e saj themelor në formësimin e identitetit personal dhe kulturor. Nëpërmjet një rrëfimi metafizik, ai eksploron se si librat dhe leximi përfaqësojnë një akt bashkimi, që lidh të kaluarën dhe të tashmen, njeriun dhe jo-njeriun. Romani i tij na kujton se letërsia është një trashëgimi e shenjtë, një dëshmitare e historisë dhe mishërim i vlerave, përpjekjeve dhe aspiratave të brezave.
Letërsia e shkruar nga autorë shqiptarë në gjuhë të huaja përfaqëson një hap të rëndësishëm në zhvillimin dhe ndërkombëtarizimin e kulturës letrare shqiptare. Krijimtaria në gjuhë të ndryshme jo vetëm që pasuron letërsinë shqiptare me perspektiva të reja, por edhe lejon që zëri i saj të kapërcejë kufijtë kombëtarë dhe të arrijë një audiencë më të gjerë. Përmes këtyre veprave, autorët shqiptarë arrijnë të ndërtojnë ura midis traditës së tyre dhe lexuesve të huaj, duke promovuar një dialog kulturor dhe duke nxitur njohjen e identitetit shqiptar në një kontekst më të gjerë letrar. Ky aspekt është veçanërisht i dukshëm në romanin e Bozhlanit, i cili, duke u shkruar në frëngjisht, jo vetëm që pasqyron pasurinë dhe thellësinë e përvojës shqiptare, por gjithashtu ndërvepron me rrjedhat e mendimit dhe letërsisë evropiane. Kështu, letërsia e autorëve shqiptarë në gjuhë të huaja bëhet një urë që lidh traditën me modernitetin dhe kulturën kombëtare me atë ndërkombëtare, duke pasuruar jo vetëm letërsinë shqiptare, por edhe atë botërore.
Romani i Bozhlanit është një eksplorim tërheqës i nderimit që i detyrohemi letërsisë, duke bërë thirrje për një rilindje të kulturës së leximit të vëmendshëm dhe të angazhimit të sinqertë me fjalën e shkruar. Për lexuesit që vlerësojnë një tregim meditativ dhe të ngarkuar me simbolizëm, “I Rrëmbeyer nga shkronjat” ofron një reflektim të thellë mbi fuqinë transformuese të letërsisë. Romani është një ftesë për të çmuar historitë që përcaktojnë njerëzimin tonë dhe për të trajtuar librat si qenie të mbushura me jetë, që kërkojnë respektin që meritojnë.
