Bisedoi Andreas Dushi
A. D: Zoti Bashkim, “Përse shkruani?” është një pyetje që kryesisht bëhet në fund të një bisede dhe shkrimtari ka shumë raste kur nuk i përgjigjet. Por unë, edhe pse është pyetja e parë, dua t’jua bëj, jo sipas këtij formati, chliche e të bezdisshëm, por pak më ndryshe: Librin tuaj të parë, “Një kohë tjetër” me novela e tregime e keni botuar në vitin 1977 e më pas, deri me rënien e diktaturës, nuk botuat sërish, edhe pse jam i sigurt se keni shkruar. Ndaj, dua t’ju pyes nëse arsyeja pse keni shkruar para ’90 është e njëjta me atë që ju shtyn të shkruani dhe tani?
B. Sh: Pyetja juaj ka dy përgjigjje të mundshme, ose ngërthen dy pyetje të mundshme, dhe secila prej tyre kërkon një përgjigjje. Njëra nga këto dy pyetje është se çfarë mendoj tani se ka qenë arsyeja për të cilën shkruaja dikur, nëse mund të flitet për “arsye” në këtë mes; tjetra është se çfarë mendoja atëherë. Pra, njëra pyetje i referohet së shkuarës, tjetra së tashmes së të shkuarës, që është e ndryshme nga e shkuara si e tillë, një dallim që për herë të parë e bën Aristoteli, në mos gabohem. Të dyja, tek e fundit, na shpien te kujtesa, dhe kujtesa doemos që rrezikon të na gabojë, aq më tepër në këtë çështje, që është çështje e psikologjisë së krijimit. Atëherë, për t’i dredhuar këtij rreziku, po kërkoj mbështetje në kujtesën e fakteve, gjithsesi më e besueshme se ajo e një autoanalize retrospektive shumë të ndërlikuar. Prandaj, sado paradoksale të tingëllojë, duhet të kthehem në një moment edhe më të hershëm si ai i librit të parë, me tregime të shkruara në moshat 19 deri 22 vjeç. Duhet të kthehem te gjëja e parë që kam shkruar në jetën time. Kjo ndodhi kur isha 10 vjeç. Kisha në duar një roman për fëmijë diçka më të rritur, “Gojana krifëverdhë” titullohej. Nuk e lexova nga fillimi në fund, po vende-vende, dhe faqet e fundit i lexova integralisht. Protagonisti ishte një luan dhe në faqen e fundit rrëfehet sesi një gjahtar e vret luanin. Mua më erdhi keq për luanin, më kapi marazi, dhe po e urreja gjahtarin: kopertina e librit ishte me kokën e një luani, dhe luani kishte sy shumë të butë dhe më kujtonte macen time, që unë e doja shumë. Atëherë, zura ta rishkruaja fundin e librit, në pjesën bosh të faqes së fundit, rreth çerek faqe, me sa më kujtohet. Me një laps bojëkafe të çelët, të pamprehur mirë, e rishkrova fundin e atij romani, e përmbysa ngjarjen e mbrame në mënyrë të atillë që luani vriste gjahtarin. Të nesërmen, në shkollë, ia tregoj një shoku fabulën e romanit me fundin të ndryshuar. Mirëpo ai e kishte lexuar atë libër dhe ngulmoi të më korrigjonte duke e treguar fundin ashtu siç ishte në të vërtetë. Unë ngulmova ta kundërshtoja dhe zura të qaja, ngaqë luanin e indentifikoja me macen time. Pastaj, nuk shkrova më, deri në moshën 17 vjeç. Në atë moshë u ndërgjegjësova që doja t’i kushtohesha krijimtarisë letrare. Dhe qysh nga ajo kohë kam vazhduar të shkruaj. Dhe kam vazhduar, siç supozoni ju, edhe në periudhën midis librit tim të parë dhe rënies së diktaturës, duke përfshirë periudhën e burgut dhe të internimit. Edhe shkrimet e kësaj periudhe janë botuar, pasi ra diktatura, sigurisht, dhe u hoq censura në botimet shqip dhe, veç asaj, bashkë me dyert e burgut, m’u hapën edhe dyert e botimit jashtë vendit, në gjuhë të tjera. Ndërkaq, në thelb, asgjë nuk ka ndryshuar qysh nga ato radhë që shkrova me një laps të shkurtër bojëkafe të çelët në pjesën bosh të faqes së mbrame të një libri duke e ndryshuar përfundimin e tij. Edhe tani kam një mace, për më tepër në të njëjtën ngjyrë me macen e dikurshme, gri me lara të zeza, dhe e dua po aq shumë dhe loz me të, ndonëse jo aq sa me macen e dikurshme. (“Macja është kafsha e shkrimtarit”, më thoshte kolegu kilian Luis Sepúlveda, i pari i vdekur nga pandemia ndër të njohurit e mi). Dhe shkruaj, domethënë bëj të njëjtën gjë siç bëra kur isha 10 vjeç. Natyrisht, nuk ndryshoj tekstet e të tjerëve, por ndryshoj pjesë të atij teksti të parrokshëm që përbën ajo që quajmë “realitet”, domethënë të asaj çka kemi në mendje në mënyrë kaotike nga ajo që quajmë “realitet”. Dhe, ndryshe nga ajo që bëra me fundin e luanit që identifikoja me macen time, shkrimet e mia nuk kanë happy end, përkundrazi, fundi i tyre gjithmonë dhe vetvetiu është i zymtë. Por ky dallim është i parëndësishëm: në atë kohë, e ndjeva tekstin e atij libri si realitet, dhe po kështu ajo që bëj tani, duke shkruar, është një refuzim i heteronomisë, i një realiteti me një rend kundrejt të cilit, si çdo njeri, jam i huaj, duke e zëvendësuar me një rend që krijohet prej meje fjalë mbas fjale, fjali mbas fjalie, faqe mbas faqeje… Është pak a shumë ajo që thotë Camus te Njeriu i revoltuar, kur flet për artin e romanit. Por ky refuzim nuk është një ikje nga bota reale në një botë imagjinare: kjo botë imagjinare është bota reale dhe njëkohësisht nuk është. Tekefundit, ajo që kemi në mendje nuk është bota reale: është një mori ndijimesh që na vijnë kaotikisht dhe mendja e njeriut, për ta bërë të kuptueshëm, i jep një rend nëpërmjet skemave thjeshtëzuese, përgjithësuese të mendimit. Krijimtaria letrare e vendos rendin e saj duke shkuar në kah të kundërt, pra jo duke thjeshtëzuar, por duke e intensifikuar kompleksitetin e raporteve përshoqëruese ndërmjet stimujve të përveçëm ndijorë që na vijnë të shkëputur, ose, çka është e njëjta gjë, të përzier në mënyrë kaotike. Dhe, duke u kthyer aty ku e nisa, emëruesi i përbashkët i asaj që bëra kur isha 10 vjeç me fundin e një libri dhe i asaj që bëj tani duke shkruar libra nga fillimi në fund qëndron te refuzimi i të qenit heteronom, i të qenit pashmangësisht i huaj në botë. Bota ku jeton njeriu nuk është bërë për njeriun dhe njeriu nuk është bërë për t’u ndier si në shtëpinë e tij në botë, e megjithatë kërkon me ngulm që të jetë, dhe ndoshta kjo është arsyeja pse ekziston diçka e tillë si letërsia, sikurse edhe forma të tjera të imagjinatës në veprim, ku përfshihen jo vetëm artet, po edhe filozofia, edhe përjetimi i miteve fetare me ngushëllimin për pavdekësinë e shpirtit, dhe shumë gjëra të tjera… nëse fjala “arsye” ka vend në këtë mes.
A. D: Po ajo hapësirë kohore mes librit të parë dhe librave të tjerë, e shtrirë në, pak a shumë, në një dekadë e gjysmë, pse ka ndodhur, nga se ka ardhur?
B. Sh: Pjesën më të madhe të asaj periudhe e kalova në burg dhe në internim, tetë vjet dhe një vit e gjysmë përkatësisht. Dhe gjatë atyre viteve, afërmendsh, nuk mund të botoja asgjë. Megjithatë, kam shkruar edhe në burg e në internim, disa qindra faqe tregime e novela. Ato dorëshkrime kanë udhëtuar në koordinata të ndryshme të gulagut shqiptar: burgu i Burrelit, kampi i Spaçit, kampi i Kosovës së Lushnjes, fshati Malinat (në internim), si dhe kampi pranë një fshati të quajtur asokohe “Përparim”. Këtë itinerar dhe peripecitë e tij i kam përshkruar në një tekst të shkurtër pasi dola nga burgu. Të gjitha dorëshkrimet e mia të burgut arritën të shpëtonin, dy prej tyre me ndihmën e mikut dhe bashkëvuajtësit tim Fatos Lubonja, ndërsa të tjerat munda t’i nxirrja vetë. Dhe të gjitha tashmë janë botuar në shqip dhe shumë prej tyre në gjuhë të tjera. Disa u botuan më parë jashtë vendit, ngase në fillimet e postkomunizmit në Shqipëri industria e librit ishte në koma. Por në periodikë të ndryshëm letrarë, kam botuar edhe në vitet midis librit tim të parë dhe burgut, edhe menjëherë pasi dola nga burgu.
A. D: Meqë edhe ju vetë, sikurse thatë, keni shkruar në burg, cili është mendimi juaj për “letërsinë e burgut”, atë të shkruar nga të dënuarit politikë që Visar Zhiti e quan “Letërsia e Realizmit të Dënuar”?
B. Sh: Është një fenomen kompleks, veçanërisht nga pikëpamja psikologjike. Por, nëse do të shprehesha përmbledhtazi, për mua kryefjala e këtij fenomeni është guximi, ngaqë rrezikoje të ridënoheshe në burg. Nuk po flas dhe aq për veten time, sepse, në periudhën kur kam qenë i burgosur, ridënimet në burg ishin rralluar, ndonëse edhe mua m’u vërtitën që të më ridënonin për agjitacion e propagandë, veçse duke u nisur nga gjëra të tjera që bëja, dhe nuk më ridënuan kur isha në burg, por më nxorën nga burgu, më çuan në internim dhe mbas njëfarë kohe më burgosën prapë. Më anë tjetër, sidomos në vitet shtatëdhjetë ridënimet në burg për agjitacion e propagandë kanë qenë të shpeshta. Dhe, të shkruaje në atë periudhë, ishte si të ngacmoje djallin. Shkrimet mund të përdoreshin për të tilla ridënime jo vetëm nëse kishin përmbajtje politike: mund të dënoheshe për çfarëdolloj teksti letrar. Kështu, kur u arrestua në burgun e Burrelit Pjetër Arbnori, përdorën kundër tij një roman që kishte shkruar dhe që ia gjetën. Ky tekst kishte si temë dashurinë, përshkruante një festë datëlindjeje të rinjsh në Tiranë dhe nuk kishte përmbajtje politike, me sa më ka treguar një bashkëvuajtës që e kishte lexuar. Ndërsa një sërë tekstesh që ishin alegori politike dhe që Pjetri i kishte maskuar si përkthime, dhe subjektet i kishte degdisur në vende të tjera të botës, nuk u përdorën kundër tij dhe nuk ia sekuestruan. Madje, për një tregim të tij, që unë e kam lexuar ngaqë nuk ia sekuestruan dhe ngaqë shkëmbenim tekste tonat me njëri-tjetrin sikurse edhe me disa bashkëvuajtës të tjerë, – për këtë tregim, pra, që titullohej Kur dynden vikingët dhe që ishte një alegori kundër komunizmit, veçse komunizmit i vihej emri “nazizëm” dhe subjekti shtjellohej në Rajhun e Tretë, ndërsa autorësia i atribuohej shkrimtares komuniste gjermane Ana Seghers, hetuesit i thanë që pse shkruante vepra armiqësore si ai romani, në vend që të përkthente vepra si ajo e Ana Seghers-it. Pra, gjithfarë absurditetesh mund të ndodhnin, pavarësisht nga ajo që shkruaje. Prandaj them se, çfarëdo që të shkruaje, ishte si të ngacmoje djallin, ose të luaje bixhoz me djallin. Megjithatë, ka pasur njerëz që shkruanin edhe në ato kushte, aq i fortë ishte tundimi për të shkruar. Prandaj, do të shtoja se, përveç guximit, ishte edhe një përkushtim i skajshëm ndaj letërsisë. Por, sigurisht, ajo që njoh nga historia e letërsisë në burgje është vetëm e pjesshme, ngaqë nuk kam ndërmarrë ndonjë studim, siç ka bërë Visari, me një qasje gjithpërfshirëse.
A. D: Është fakt se rebelimi moral i Niçes përbën fazën e pjekurisë së tij. Për ta vënë në të njëjtin kontekst, mendoni se momenti kur edhe në ju ndodhi një rebelim moral ndaj pushtetit të kohës, lidhet pikërisht me fazën e pjekurisë tuaj si shkrimtar?
B. Sh: Në rastin tim, rebelimi moral ndaj pushtetit fillon shumë më herët se pjekuria artistike si shkrimtar. Fillon afërsisht në kohën kur u ndërgjegjësova se doja t’i kushtohesha letërsisë. Ndërsa në fazën e pjekurisë së këtij rebelimi moral mendoj se hyra gjatë periudhës së burgut dhe ajo përkon me fillimin e pjekurisë artistike. Por, si njëra pjekuri, edhe tjetra, nuk kanë fund. Është, për të dyja, një proces që vazhdon.
A. D: Përveçse prozë, keni shkruar, deri në fillimin e viteve ’80 edhe skenarë filmash pranë kinostudios së kohës “Shqipëria e Re”. Ka qenë ajo thjesht një punë, çka do të thotë se nuk ka pasur lidhje me dëshirën tuaj për të shkruar e për rrjedhojë, nuk ka ndikuar drejtpërdrejt në prozën tuaj, apo nuk ka ndodhur kështu, pra ajo punë e ka ndryshuar, përmirësuar prozën tuaj?
B. Sh: Puna si skenarist në Kinostudio kishte për mua të mirën se ishte e një fushe të afërt me krijimtarinë letrare. Por nuk ka ndikuar në të, së paku jo drejtpërdrejt dhe jo në mënyrë thelbësore. Ndërsa kinematografia si e tillë, po; më konkretisht, vizionet onirike të disa regjisorëve, si për shembull Fellini apo Ingmar Bergman, më kanë ndikuar në plazminin e imagjinatës.
A. D: Në letërsinë tuaj, personazhi merr një peshë të veçantë, çka nuk e lë atë si përjetues pasiv të ngjarjeve, por e paraqet në raport thuajse të barabartë me vetë ngjarjen, ku në fund, arrin dhe bëhet pjesë e saj deri në fatalitet. Në krijimin dhe ndërtimin e personazhit, puna juaj ngjan me atë të skulptorit, ose të paktën kjo ide më është krijuar mua duke ju lexuar. Sa rëndësi i kushtoni pikërisht personazhit për ta paraqitur gati – gati më real sesa njeriu i vërtetë?
B. Sh: Nuk është se punoj herë në mënyrë të veçantë për personazhin, herë në mënyrë të veçantë për ngjarjen, herë në mënyrë të veçantë për të përshkruar mjedisin pamor. Më vijnë të gjitha së bashku, vetvetiu, dhe zhvillohen të gjitha së bashku. Ajo që punoj ose përpunoj në mënyrë të veçantë është gjetja e fjalës së duhur, le mot juste, siç thoshte Proust-i.
A. D: A ju shqetëson dhe/apo bezdis rropatja e lexuesit, gazetarit, kritikut apo studiuesit për të gjetur nën personazhin fiksional, një njeri real?
B. Sh: Më sjell shqetësim dhe përçmim njëherësh. Përçmim ngase është rrjedhojë e shoqërisë së spektaklit, pra e vulgarizimit komercial, dhe shqetësim ngase është simptomë e një patologjie kulturore të kohës.
A. D: Në të gjithë krijimtarinë tuaj, a ka ndonjë roman të cilin e cilësoni si autobiografik ose gjysëmautobiografik?
B. Sh: Kam dy romane autobiografike, si dhe disa tregime autobiografike, tre gjithsej, në mos gabohem. Njëri prej këtyre tregimeve është ai që përmenda në lidhje me historitë dhe peripecitë e shkrimeve të burgut. Kam edhe detaje autobiografike të shpërndara në tekste të ndryshme, dhe me siguri më shumë nga sa jam i vetëdijshëm. Por në shkrimet e mia, gjithashtu në mënyrë të pavetëdijshme, janë përfshirë elemente të jetës suaj po aq sa të jetës sime, nëse ato shkrime kanë vlerë nga pikëpamja letrare. Është magjia e letërsisë, tekefundit. Nuk është dritare dhe aq më pak vrimë çelësi, është pasqyrë sferike si ato që mbanin magjistarët e qëmotit dhe ku mund të shohësh sado vagull të panjohurën e shpirtit dhe të panjohurën e qenies, që janë e njëjta gjë.
A. D: Librat tuaj, veçanërisht ata të botuar së fundmi, kanë një lidhje shumë të fortë me kujtesën. Raporti juaj si shkrimtar me kujtesën, cili është?
B. Sh: Për mua, letërsia nuk është në shërbim të kujtesës siç thotë një modë shqiptare e viteve të fundit. Dhe nuk është në shërbim të asgjëje tjetër. Më e vërtetë, në lidhje me kujtesën, është e kundërta. Dhe në këtë kuptim kujtesa është bërë gjithnjë e më e rëndësishme për mua, ndoshta për shkak të moshës. Jo kujtimet, kujtesa, e cila nuk është shuma e kujtimeve të ngjarjeve të jetuara, po është një botë e mjegullt, gjithsesi fantazmagorike, e depozituar në fundpuset e shpirtit dhe me një atmosferë të atillë që përbën habitatin e natyrshëm të imagjinatës së autorit, apo të metabolizmit ndërmjet imagjinatës dhe ngjarjeve të asaj që quajmë botë reale ose realitet objektiv ose fenomenologjik.
A. D: I parë nga pikëvështrimi juaj, po raporti i shoqërisë shqiptare me kujtesën cili është?
B. Sh: Është një gjendje shumë e trishtueshme. E kaluara totalitare përbën një traumë për vendin tonë. Jo dhe aq si prani kujtimesh të dhimbshme, po si deformim kujtese, si njëfarë përjetimi fiktiv i së kaluarës. Kjo shfaqet në trajtimin sensacionalist dhe të komercializuar të së kaluarës në media, në trajtimin e së kaluarës totalitare si të ishte një thriller apo një telenovelë, domethënë si të ishte fiksion. Komplementare me këtë është botimi i bujshëm i kujtimeve të pushtetarëve të atij regjimi apo i kurioziteteve banale nga jeta e tyre. Dhe, anasjelltas, shfaqet kureshtja patologjike për të kërkuar ngjarje reale ose personazhe reale në vepra fiksioni, sidomos për të kërkuar në to figura pushtetarësh të atij regjimi. Fiksioni shndërrohet në realitet dhe realiteti historik shndërrohet në fiksion. Një studiuese amerikane që e njeh mirë vendin tonë thotë se shoqëria shqiptare është në gjendje traume kulturore pikërisht për shkak të mospranimit për t’u përballur me të kaluarën e vet. Dhe me këtë ajo shpjegon edhe agresivitetin aq të pranishëm në këtë shoqëri, një agresivitet i kultivuar nëpërmjet dhunës totale në një të kaluar të afërt dhe i trashëguar në sajë të mospranimit për t’u përballur nëpërmjet refleksionit me të kaluarën tonë apo të prindërve dhe të afërmve tanë, si viktima pasive, të pafuqishme të dhunës totale, si bashkëpunëtorë të detyruar apo të zellshëm, pasivë ose aktivë, apo si drejtues dhe ushtrues të pamëshirshëm të saj. Sigurisht, në kushtet e tanishme ajo që u kultivua për një kohë aq të gjatë shfaqet në forma të tjera, dhe jo vetëm në sjelljet e politikanëve dhe në krimin e organizuar, por, në mënyrë më kapilare, shfaqet si agresivitet ekonomik dhe si agresivitet verbal, çka është gjithashtu e rëndësishme, sepse ka të bëjë me diçka themelore për njeriun, me komunikimin mes njerëzve.
A. D: Nisur nga përgjigjja që i jepni pyetjes paraardhëse, vetvetiu lind një tjetër: Cilat janë ato vepra që, ndryshe nga sa ndodh me ato që përmendni ju, i bëjnë mirë kujtesës kolektive të kombit, pra e ndihmojnë atë duke shërbyer edhe në të mirë të asaj përballjeje që shoqëria nuk e pranon?
B. Sh: Janë botuar një sërë librash dokumentarë mbi krimet e diktaturës komuniste. Por kjo nuk mjafton. Së pari, sepse ata që i lexojnë janë të paktë: njerëzve u interesojnë ku e ku më tepër botimet që përmenda duke iu përgjigjur pyetjes paraardhëse. Së dyti, këta libra dokumentarë bëjnë fjalë për pjesën e zezë të së kaluarës sonë të afërt, dhe jo për pjesën gri, që përfshin shumicën dërrmuese të shoqërisë. Vërtet, është e rëndësishme të flitet për zonën e zezë, aq më tepër ngase vazhdon të jetë mjaft e përhapur në vendin tonë përulja ndaj ideatorëve dhe autorëve të atyre krimeve. Ndërkaq, për vetë karakterin e këtyre librave gjithsesi të dobishëm për lexuesin, roli i pjesës gri të shoqërisë në të kaluarën mbetet jashtë fushëpamjes së tyre. Dhe mendoj se roli i pjesës gri të shoqërisë mund të kuptohet vetëm nëpërmjet refleksionit të njerëzve që e përbëjnë atë. Sigurisht, nuk është fjala dhe aq për libra sesa për një bashkëbisedim të sinqertë individual me vetveten ose me njerëz shumë të afërt. Kam frikë se është e pamundur që ky lloj refleksioni të ndodhë, sepse i tillë është njeriu në përgjithësi, në natyrën e tij: e ka më të lehtë për të qenë agresiv ndaj tjetrit sesa i lirshëm e i sinqertë me vetveten. Dhe është agresiv ngase nuk është i lirë së brendshmi. Kësisoj, shumëçka prej “Njeriut të Ri” të totalitarizmit mbijeton. Nuk di si do dalim nga kjo gjendje. Prandaj them që është shumë e trishtueshme.
A. D: A është “Vjeshta e ankthit” pjesë e këtyre librave?
B. Sh: Nuk e di. Dhe nuk mund t’i lejoj vetes që të jap vlerësime për veprat e mia, të them që janë të dobishme për këtë apo atë gjë. Mund të them vetëm se, nga ana artistike, dhe kjo anë është ajo që më intereson më shumë, ai libër i përket një faze që e kam kapërcyer. Për më tepër, në përgjithësi do të thosha se nuk më intereson vlera utilitare e letërsisë. E ritheksoj: letërsia nuk është në shërbim të asgjëje tjetër. Një vepër letrare mund të jetë aksidentalisht edhe utilitare, por në nuk është e tillë në thelb, domethënë si letërsi.
A. D: “Fjalor udhëzues për misterin e dosjeve” është një libër me stil e format eksperimental ku nënteksti kodohet prej tekstit në të tillë mënyrë që lexuesi duhet angazhuar për ta dekoduar e kuptuar secilin shtresëzim të tij. Pse kjo zgjedhje nga ana juaj pikërisht për këtë libër, apo ndoshta vetëm në të tillë mënyrë mund të përcillet ajo çka ju doni të tregoni?
B. Sh: E shkrova në këtë mënyrë sepse në këtë trajtë, me këtë strukturë më erdhi. Nuk do ta quaja eksperiment, sepse më erdhi natyrshëm. Nuk e zgjodha formën, forma më zgjodhi mua. Ndodhi diçka që Joyce e ka quajtur “epifani”. Ke një sërë idesh apo figurash apo vizionesh rrëmujshëm në mendje, të pastruktuara, i bluan me vete në mënyrë obsesive dhe dikur, papritur, çdo vizion fillimisht fragmentar e gjen vendin e vet brenda një të tëre të rregullt, kaosi shndërrohet në kozmos. Dhe mendoj se çdo lexim i vërtetë kërkon angazhim. Veçse, për ta shijuar një tekst letrar, koncepti i dekodimit nuk më pëlqen, ose nuk më ngjit. Kur zhytesh në det, shijon vetitë e ujit në lëkurë, ose pamjet nënujore, por nuk të intereson përbërja kimike e molekulave të tij, apo ajo subatomike e atomeve të jodit e të kripërave të tjera minerale. Ato janë çështje të kimisë, ashtu sikurse dekodimi i tekstit letrar, apo i çdo teksti tjetër, është çështje e semiotikës. Pra jo e letërsisë, jo e lexuesit të saj. Ky është pozicionimi im, së paku. Si autor dhe si lexues.
A. D: Keni përkthyer disa nga shkrimtarët më të rëndësishëm të të gjitha kohërave, emrat e të cilëve krijojnë një listë tejet të gjatë. Përktheni nga disa gjuhë e për hir të së vërtetës, në fontespicet e librave të botuar në Shqipëri, emri juaj gjendet më shpesh si përkthyes sesa si shkrimtar. Si ju bën të ndiheni ky fakt?
B. Sh: Për mua ky fakt nuk ka rëndësi. Dhe është normale që emri të më gjendet më shpesh si përkthyes, ngase përkthimi i një libri më merr disa muaj, ndërsa shkruarja e një libri më merr dy-tre vjet, apo më shumë po të llogarisim edhe kohën e konceptimit.
A. D: E kujtoni përkthimin tuaj të parë? Cili ka qenë ai?
B. Sh: Libri i parë që kam përkthyer nuk është letërsi, është teori politike: Katër ese mbi lirinë, nga Isaiah Berlin. Ndërsa teksti i parë që kam përkthyer ka qenë një artikull i gjatë, edhe ky teori politike, Socializmi, kapitalizmi dhe moderniteti, nga filozofi hungarez Gáspár Miklós Tamás. Të dyja tekstet i kam përkthyer nga anglishtja.
A. D: Nga shkrimtarët që keni përkthyer, cilët syresh kanë ndikuar më së shumti në krijimtarinë tuaj?
B. Sh: Mendoj se në një fazë më të të hershme, tashmë të kapërcyer, jam ndikuar më shumë nga Julio Cortázar dhe Gabriel García Márquez. Më vonë, dhe aktualisht: Danilo Kiš, Borges dhe Roberto Bolaño. Por mendoj gjithashtu se jam ndikuar edhe nga autorë që nuk i kam përkthyer, Kafka sidomos. Ndërsa mësuesi im i parë dhe i madh ka qenë Ismail Kadareja.
A. D: Diku keni thënë se e mësuat spanjishten kur shkuat në Spanjë. Atëherë ndoshta edhe u njohët me letërsinë hispanike, në të gjitha dimensionet, çka solli që edhe ne të njiheshim me një pjesë të mirë të saj, pikërisht falë jush. Pse i kushtuat kaq shumë rëndësi përkthimit të librave që i përkasin kësaj kulture letrare?
B. Sh: Më duket e vetëkuptueshme që, duke jetuar këtu, të punoj për të krijuar ura kulturore midis vendit pritës dhe vendlindjes.
