Sheme Shkretës po i bëhej një jetë që i kishte lënë shëndenë punës së shtetit. Për pak vite, koha e pensionit thuajse i barazohej me kohën që pati punuar. Po zgjimi herët, pikërisht në kohën kur gjithë qyteti niste vrapin e zakonshëm e të mërzitshëm për të kapur oraret, i qe bërë zakon me fuqi kushti. Pa atë kusht rrezikonte gjumin e madh…
Vishej me stërmundim. Dukej sikur rrobat i kalonte në një kënd të drejtë, në një skuadër ku brinjën vertikale e vishte me pantallona prej vitesh të njëjta, horizontalen e vishte me këmishën dhe një xhaketë ushtarake, po aq të njëjta sa edhe pantallonat. Vetëm në dimër shtonte kapotën e gjatë gjer te këmbët, si të pështillte e të varej në një degë shkarpe, jo në kurrizin horizontal të Sheme Shkretës. Në të vërtetë veshja dimërore që i tundej në kurrizin e shtrirë, thuaj paralel me rrogën ku zhvendosej, e tregonte më shumë si gërdallë njëthundraku të gdhirë jashtë, me shpinën mbuluar me batanije, sesa si njeri. Tek e shihje duke u zhvendosur ashtu, me ritëm të shuar, absolutisht të njëjtë, kokën, këmbët dhe duart vetëm mund t’ia merrje me mend, me sy nuk dallohej gjë.
Sheme Shkreta më lehtë sesa të quhej i kërrusur, mund të quhej i thyer. Aq i thyer, sa edhe shkallët nga kati i dytë i pallatit, gjer në rrugë i zbriste praptas për të mos u rrokullisur
Ndihej gjithnjë ligësht sa herë i duhej të thoshte a të shkruante, dikur në borderonë e rrogës e tani në letrat e pensionit, se tjetër s’kishte ku, emrin e tij. Sheme Shkreta… Akoma i dukej e s’i ndahej dot shija sikur shkretia bërë e plotë i lëshohej nga një lartësi e madhe, drejt e në kurrizin e thyer nga barra e pandarë në çdo hap të jetës së gjatë. Kush dëgjonte për herë të parë emrin e tij, aty për aty mbiemrin ia pandehnin si pasojë, si të ngjitur pas ndonjë gjëme të madhe..
E trashëgonte qysh se s’kujtohej më, nga një fis i rralluar që dukej se e mbante si nëmë, si aksident që e kishin pranuar të pafuqishëm për të ndryshuar gjë në fatin e tyre.
Rasti i Sheme Shkretës s’kishte lidhje me asnjërën nga këto mundësi. Fati i tij qe tërësisht i tij. Sikur qe prerë si mallkim, si ilustrim i gjallë shkretie, aq sa edhe tjetër mbiemër, më festiv të kishte trashëguar, dora – dorës atij vetë do t’i shndërrohej në shkreti. Shkreta…
Sa ishte akoma i ri bëri ca përpjekje për të mbjellë ndonjë shenjë gjelbërimi në shkretinë e vërtetë që paralajmëronte mbiemri i ngulur si tabelë. Po nuk i kishte ecur. Siç dukej nuk i pati ndodhur asgjë e posaçme që të mund t’i lëvizte diçka të dukshme monotonisë si lëngatë në jetën e vet. Ato pak lëvizje u ndjenë, ose më mirë, më shumë u nënkuptuan, siç ndodh të ndjesh në shkretëtirë një çlirim të brendshëm disasekondësh dhe të mendosh se fryu fresku i ndonjë flladi që përfshihet sakaq në rrymën furrë.
Përfundimisht kishte mbetur beqar. Po t’ia vije re pak në vëmendje jetën dhe mënyrën e të sjellurit me gratë, mund të mendoje se ishte ndoshta edhe i virgjër, pavarësisht se aty për aty mund të qesëndisje veten me këtë përshtypje në dukje anormale. Nëse e shihje pak me thellë, nuk rezultonte aq.
Qe kërrusur me shpejtësi që në moshën kur te një burrë vëmendja ndaj femrës zë e bëhet intensive. Për këtë arsye, përballja me to ishte një sforcim i madh, veç të tjerash, edhe fizik. Për të zgjeruar këndin e shikimit që ia ngushtonte mizorisht kërrusja, mbante gjithnjë një farë distance me këdo që fliste. Vështrimi thuajse i vëngër për shkak të deformimit të orbitës së njërit nga sytë, i vinte vulën përshtypjes së kontaktit të pamundur me femrën.
Dukej si krijesë e sajuar vetëm për të shkretuar.
Edhe vetë Shemja dukej i mësuar prej kohësh me këtë gjendje. Me dhimbje të thellë e të gjatë, po ishte mësuar më në fund. Vetminë ia bënte veçanërisht të pikëllimtë brenga se nuk arriti kurrë të kishte sikur edhe një fëmijë. Sidomos kjo mungesë i kishte dhënë vetmisë formë të prerë, e kishte bërë solemne duke i dhënë vit pas viti trajtën e një paniku të vërtetë për frymën e fundit, për funeralin e tij vetmitar. Kjo e tmerronte më shumë edhe se vdekja vetë.
* * *
Përpara se të merrej me çikërrimat kronike të ditëve të tij, i qe bërë zakon i hershëm të shkonte në të tria tabelat mortore që kishte ajo lagje. Njihej si qytet më vete për shkak të largësisë që e ndante nga blloku tjetër i qytetit. Banorët e ardhur vite më parë nga rrethina e deri provinca të largëta, njiheshin imtësisht si në një fshat të madh.
Për shpinën e dërrmuar të Sheme Shkretës, të lexonte a të shihte vetë kush kishte vdekur, qe punë e pamundur. Pyeste gjithnjë këdo që të ndodhej te tabela. Kur s’kishte njeri, thërriste kë t’i zinte syri në rrugë. Shumë prej tyre e dinin ç’donte Shemja. Ndodhte të ktheheshin edhe pa i kërkuar ai, kur e shihnin tek rropatej të drejtohej për të lexuar vetë lajmërimet.
“Në ç’orë është varrimi?”
Ishte pyetja më e rëndësishme sa ta fiksonte orën. Pastaj rrugës së kafenesë sikur e mbante nga krahu mërzia për të vdekurin.
Kafenë e tërhiqte me nge të madhe duke parë plot neps sesi tymosnin të tjerët rreth e rrotull. Vetë e kishte lënë prej kohësh duhanin, po siç dukej ia kishte dalë mbanë vetëm të mos e ndizte më, jo edhe të mos e donte.
Përhumbej me minuta të tëra në jetën e të vdekurit të mortit ku do të shkonte pas pak. Kujtonte për të edhe hollësitë më të imëta, pastaj i dorëzohej mërzisë që e bluante me veten. Në rastet kur i ikuri ishte bashkëmoshatar, ashtu larg e larg shpinte nëpër mend radhën e tij. Ndihej aty për aty i dërrmuar nga paniku i njohur, pikërisht funerali i tij i shkretë. Shkreta… edhe funerali. Për ta larguar si gjendje, ngrihej e çapiste për nga shtëpia e të ndjerit. Me shumë mundim ngjitej për të rënkuar, pastaj me mundim edhe më të madh, sa thua zvarritej në shkallët e autobusit të funeralit, zinte një nga vendet e para në krah, ose pas shoferit.
Në varreza ishte gjithmonë në vendin më të dukshëm.
“Ja ku jam, erdha!”
Kështu e dorëzonte qenien e tij të lexohej nga të afërmit e të vdekurit, besonte bile se edhe nga i vdekuri vetë.
Drekat mortore i zgjonin ngazëllim të çuditshëm. Ndoshta nga që të gjithë ishin dëshmitarë të pranisë së tij. Nuk e pranonte kurrsesi, po këtë çrregullim e pësonte edhe për arsyen se kishte rast të provonte kënaqësinë e gatimeve që vetë i shijonte shumë rrallë. Nga tavolina ngrihej gjithmonë i fundit, i fundit u jepte dorën të afërmve që viheshin në radhë në dalje. Pa mundur t’i shihte dot në sy, iu shtrëngonte dorën fort dhe ua shkundte dy-tri herë për t’iu kujtuar se ishte aty. Pa kaluar të shtatat bënte qokën me lekët e ndara qëllimisht për atë punë. Vetëm pas kësaj, në shtëpi, në një fletore të hershme, të lyrosur aq sa herë – herë stilolapsi shkiste pa lënë gjurmë në letër, shkruante emrin e të ndjerit dhe sa lekët kishte hedhur në qokë. Duheshin ditur…
Qysh nga koha kur kishte nisur të mbante këto shënime, i qenë bërë njëqind e nëntëdhjetë pjesëmarrje në varrime njerëzish të njohur e të panjohur. Që do të thoshte ndryshe, se po aq e më shumë njerëz do të ishin edhe në funeralin e tij.
“Mirë, shumë mirë!”, thoshte i kënaqur me veten.
Sikur ndiente një padurim satanik ta vinte në provë mundin e gjatë për të bërë bashkë aq shumë njerëz në një kortezh. Në kortezhin e tij, në kortezhin e një shkretani si Sheme Shkreta.
Përfytyronte funeralin, lauzin e gjatë e të përzishëm tek e shoqëronte në varreza. Të tjerët tufë, ai në krye të të gjithëve. Një herë, vetëm një herë në tërë jetën e gjatë shkuar në krye të fundit. Përfytyrimi i mprihej habitshëm. Sikur ndiente në gjoks atë zbrazëtinë që zgjojnë gjendjet pezull, atë efektin e shkëputjes nga pirgu i dheut dhe zbritjes në varr, për çudi shpejt, aq shpejtë sa quhej i papranueshme për rastin.
Këtë mendonte gjithnjë, në çdo varrim. E revoltonte, i kallte panik ajo saktësia absolute e orës kur ngrihej arkivoli.
“Sa të saktë! Pastaj… pse kaq nxitim për ta mbuluar, mos do zbulohet gjë prapë e do shkojë në shtëpi…”, habitej me vete.
I bëhej në vesh breshërimi i dheut të thatë a shumicën e herës të lluctë në dimra, mbi dërrasën e kapakut të arkivolit ku qe shtrirë vetë. I dukej sikur përpara se të shkëpusnin çdo lidhje me të, i hidhnin në gropë edhe mbiemrin, atë Shkretën e tij kobzezë dhe pastaj rrihnin me lopata faqet e kapules së dheut përsipër, thua siguroheshin se kthimi tani e tutje qe i pamundur.
Në raste të tilla dalldie, truri i Sheme Shkretës që kurrë nuk qe dalluar për ndonjë mprehtësi të veçantë, ndihej i lodhur, dhimbte si krijesë mjerane e rrahur barbarisht…
* * *
Varri ku do kallej Novruzi, miku i tij i vjetër, iu duk më i errët nga sa janë rëndom varret. Drita e ditës sikur pritej e tërhiqej te buza gropës, duke lënë të zbriste gjer thellë atë të errëtën e tepërt që nuk po i pëlqeu Sheme Shkretës. Edhe pirgu i dheut ku kishte hipur vetë, iu duk shumë më i lartë se herët e tjera, aq sa ndjeu t’i merrej lehtë mendja. U ndje i përfshirë edhe nga një shije kotësie, mungese dëshire të lëvizte sikur edhe gishtin.
E pse duhet të binte se s’bën në sy që kishte ardhur? Shumica e njihte, e dinte edhe lidhjen mes tij dhe mikut që po përcillte në botën e tejme. Ndonjë rrufjan e kishte nuhatur edhe shkakun e zellit të jashtëzakonshëm për të qenë përcjellës i çdo të vdekuri në atë lagje, po edhe lart, në qytet.
“Ka hall mos e lënë mbi dhé a mos përfundon mësimore për kasapët e rinj të spitalit”, tallej pas shpinës së thyer të Shemes ndonjë vrromash.
Zbriti nga pirgu ku kishte hipur dhe ndenji afër fare, buzë varrit. U përpoq të gjente brenda në gropë atë dritën e zakonshme si të spërkatur me pluhur neoni të verbër. Po shihte errët. Për pak besoi se faji s’qe i dritës, qe i tij.
Nëse të tjerët përkuleshin, mbushnin dorën me dhé për të hedhur mbi Novruzin e shkretë, Sheme Shkreta qe gati, ashtu i thyer më dysh, me hundë as një pëllëmbë mbi pirgun e njomë. Vetëm sa zgjati dorën, mori një grumbull kokrrash balte dhe i hodhi mbi tabut. Iu dukën më të rënda se rëndom dora me dhé. Iu bë sikur arkivol bëri zhurmë si të kishte hedhur saçme metali mbi kapak, jo baltë aq sa i mori dora e dobët.
Pa rrotull, por te askush nuk e ndeshi pandehmën e tij. I qe dukur…
Takimit me rreshtin e të afërmve të përzitur, si rrallë herë, iu shmang. Ashtu, si të shkelte në një rrugë shtruar trashë me pambuk, ku hapi e humbte peshën dhe më shumë ndihej në rënie të vazhdueshme sesa në ecje, arriti te autobusi dhe pa kuptuar fare si ia doli ta bënte, u ul në vendin e tij. Pati shijen se nëse do ishte vonuar edhe pesë minuta, nuk do mund të ngjitej dot më në ato shkallë që iu dukën tmerr të larta.
“Ka qëndruar pjerrët”, tha me vete dhe picërroi sytë të sigurohej nëse në autobus qe mjegullt apo i dukej atij. Po ndiente lodhje në duar e në këmbë, iu duk sikur shpina i qe kthyer befas në një barrë plumbi që po i thyente shpatullat.
“Ah, Noke, Noke!”, qortoi me zë mikun sikur të kishte bërë faj pse kishte vdekur dhe mbështeti tëmthin në xham.
* * *
Nga autobusi nuk zbriti dot vetë. As praptazi si zakonisht. Nuk mori vesh kush e ndihmoi. Kuptoi vetëm që e pa veten ulur në stolin rrëzë një rrapi të lartë, degëdendur, hapur si parashutë e madhe qiellore.
Gumëzhinte nga zogjtë dhe nga zhurmërima e rrëkeve të një shatërvani që e shndërronte atë zhurmëri në një psherëtimë masive përshpirtjesh.
Sheme Shkreta ndjeu këputje, përtesë të lëvizte sikur edhe gishtin. Sytë i mbetën mbërthyer mbi gjelbërimin e sheshit të shtruar me bar. Iu bë se shquajti hije që afroheshin. Shtoheshin…
“Kortezhi… Lauzi…”
Ndjeu mendjen t’i gjallërohej si një mëhallë ndaj mëngjesi kur zë e zbardh dita. Sikur u çlirua nga mpirja.
U vu të numëronte.
“Njëzetë… pesëdhjetë e… njëqind… njëqind e shtatëdhjetë e…”
Hijet sa vinte lidheshin e ngjisheshin. E ndjente të vështirë ta ndante në hije të veçanta atë bllok të murrmë që mbuloi sheshin e lulishtes.
“Njëqind e nëntë…”
Nuk arriti ta shqiptonte të plotë numrin e artë që për ta mbërritur i kushtoi jetën. Një goditje së brendshme i sosi frymën, i thau sytë, i plasi zemrën.
Infarkti shkarkoi njëherësh, si përqendrim tërmeti, shumë më i rëndë nga ç’nevojitej për të zbërthyer nga kolona atë grusht eshtrash të mbuluara me lëkurë, atë send të thyer që quhej Sheme Shkreta. Mbeti i gozhduar, mbështetur në stol si në gjumë. E fundmja gjë që mundi t’i mbërrinte në vesh e të ngurosej aty si në një fole akulli, qe ulërima e gjatë e zogjve dhe zhaurima e shatërvanit. Përshpirtja e kortezhit të tij…
Gjithë pasditen e gjer vonë natën, kushdo që kaloi andej pari e pandehu në gjumë. Vonë, përtej mesnate punëtorët e pastrimit e panë, i folën, e tundën, e shkundën…
Po Sheme Shkreta kishte ngrirë. Me njërën dorë mbështetur te dërrasa e stolit si në një të ngritur të pamundur, me tjetrën kapur në njërën nga degët e rrapit që për çudi vareshin gjer përdhe. Ashtu patën qenë apo u nderën të kapej pas tyre Sheme Shkreta, si të mbërthehej pas një parashute që do ta ngrinte nga krateri që po e rrufiste duke gromësirë bubullima. Nofulla e varur në gjoks, zbulonte gjuhën e zgjatur si këmbëngulje e mbrame për ta thënë të plotë atë “njëqind e nëntëdhjetë”, si porosi lënë gojës nga shpirti që ndërkohë kishte marrë qiejt, duke lënë Sheme Shkretën një dorë kufomë, mbuluar pa kujdes vetëm nga varrmihësit e lodhur, në një rrëzë varreze caktuar nga ndërmarrja funerale.
Si një i shkretë…
