(Mbi vëllimin poetik të Balil Gjinit “Unëgjinjtë sipas Gjinit”, “Zenit”, 2023)
* * *
Në ferrin kakofonik që tjerr ligjërimin e përditshëm mërzimadh, poezia duhet të jetë një lirishtë, ku Qenia del nga kllapia dhe përpihet në vetëhetim, vetëkundrim, vetëreflektim; poezia duhet të jetë një festë e ngazëllyer vetënjohjeje përmes gjuhës, një festë hareje apo pikëllimi në zemër të zhurmnajës rraskapitëse, një dush rrezesh röntgen që përshkon e bën shoshë themelet e Qenies deri sa t’i trandë, t’i shpuplojë ata, t’i bëjë thekë-thekë që dridhen në erë. Në këtë festë të gjuhës, ligjërimi i kondensuar i tropeve dhe metaforave shpërthen shatërvan me lulnajën e fishekzjarrtë të fjalëve abstrakte, përndrit qiejt e flashkët, të përgjumur e të murrmë të mërzisë në turmë. Këtë efekt shkakton poezia e kreshmës së fortë nga tundimi mëkatar i përzierjes me gjuhën e belbët të turmës, që nuk komunikon, por zhurmon. E zhurma është antimendim. Këtë efekt ripërtëritës ngjall harmonisë e fjalës, tingullit dhe përfytyrimit, asociacioneve dhe analogjive të mishëruara në artin poetik të Balil Gjinit. Vëllimi i mbramë i poetit, nga ku marrin shkas këto shënime, titullohet “Unëgjinjtë (sipas Gjinit)”.
* * *
Instrumentat e ligjëratës poetike të Balil Gjinit janë të harlisura e të shkartisura me karakterin e fortë eksperimental ndër fjalëforma, idioma, fjalëkrijime asociative, përftesa gjuhësore, të kundruarit e fjalëve dhe shprehjeve me një pasion e ngulm për thelbin e tyre të pakamufluar nga simbolikat, klishetë dhe shtresat e rrejshme të përvojave, që kanë trashëguar ndër jetërat e tyre parazitare. Duket sikur Gjini e merr fjalën, ia shpëlan kujtesën parazitare në ujërat e Letha-s, ia rikthen thelbin cullak e të dlirë, të pakompromentuar, para se ta përdorë si element krijimi e ndërtimi në idenë e tij të poezisë. Tjetër punë se me ç’jetëra e ngarkon ai në ligjërimin e vet të shkartisur gjithë imazhe, analogji, pohime paradoksale – herë aforistike, herë përkufizime kuazifilozofike. E rëndësishme është që gjuha dhe imazhi të përputhen pa e eklipsuar njëri-tjetrin dhe përputhja duhet të jetë sa vizuale, aq dhe pragmatike.
Balil Gjini është nga ata poetë që ka punuar me gjuhën dhe higjienën e saj në poezi sipas një estetike tërësisht avanguardiste (për mua mbetet një nostalgjik i projekteve avangardiste mbi gjuhën poetike), cilësi kjo që nuk ka njohur zbutje apo topitje gjatë udhës së tij krijuese, që nga vëllimi i parë poetik në fund të viteve tetëdhjetë, si në vëllimet e shumta poetike, aq dhe në romanet e tij, pa përjashtuar edhe prozën e tij eseistike e publicistike. Shpesh këtë karakter eksperimental të ligjëratës së tij në tekstet letrare ia kanë marrë për manierizëm, pozë pretencioze, por ky është një gjykim i cekët e thellësisht i gabuar, nëse nuk njeh veprën e tij – në vijimësi dhe unitet. Atëherë bindesh për përkushtimin dhe seriozitetin e krijuesit, që përsos deri në çikërrima detajet e krijimit në atelienë e vet.
Sepse është një Odise e gjatë lundrim ndër ujëra të trazuara nga hyjtë zemërakë, gjithë në përpjekje për të mbërritur Itakën e vet, atdheun e vet gjuhësor. Jo më kot miti më i shpeshtë e më i natyrshëm në poezinë e Balil Gjinit është miti i Krijimit, i fortë edhe në vëllimin paraardhës “Astar mëndafshi” (pa përmendur këtu romanet “Melusina”, “Teqja e shterpave”, “E katërta”, “Bishti i dhelprës”). Theksi vihet shpesh mbi ironinë e krijimit, mbi krijimin e papërsosur, që vuan paplotninë e vet dhe, atëherë, ironia shndërrohet në keqardhje. Ndonjëherë misteri i krijimit të mangët në ndonjë detaj antropomorfik, e çon poetin në hamendje e pandehma të dëshiruara, në lutje e sugjerime Demiurgut të Madh, që ta rinisë nga e para krijimin e papërsosur drejt një krijimi të ri, një rikrijimi të kompletuar, pa vuajtjen e paplotnisë. Ky qerthull variacionesh tematike për Atelienë e Madhe të Krijuesit është një mit që ndërron nuancë dhe atmosferë, sikundër në shembujt që po citojmë:
…Të shërojë njeriun dhe botën gjithë plagë,
ky pambuk bore s’mjafton kurrsesi.
Zoti e shndërron botën në vezë të bardhë
mos nxjerrë prej andej një tjetër njeri. (fq 5)
…A thua jemi balta e skaduar që nga Adami ka mbetë,
apo virusi që Zotit i shpëtoi nga epruveta?
Koha gëlltit këlyshët e ditëve që ka pjellë vetë
dhe me gjilmitër end në tezgjah vetëm gënjeshtra. (fq 11)
… O merimangë me margaritarë
Jemi ulluqe të ndryshkura kahmoti
Ku derdhen papërsosmëritë e Zotit. (f.23)
…Shpuritet mes shirash harabeli i kujtimit.
Fantazmat hanë me grushte flutura morti.
U bëmë ne dhe u shtireks filli:
s’mbetën më llamarina në kovaçhanën e Zotit. (f. 24)
…Dhe enët e gjakut si të jenë litarë
i ndjej tek më presin në mishra e tule.
Zot, kur më bëre… s’të vajti mendja: më parë
ta shoshitje dheun nga farërat e luleve? (f. 44)
Nuk po sjellim këtu dhe prozat poetike “Zoti dhe Eva” dhe “Monologu i Adamit”, që i mëshojnë mitit të Krijimit dhe gabimit, apo të ndëshkimit që në Zanafillë. Tek e fundit, Demiurgu i madh dhe demiurgu i vogël mund të merren vesh për shkak të analogjisë së botërave që krijojnë dhe poeti, në akord me postulatin biblik, e ka trashëguar Krijimin nga Krijuesi i Madh. Veçse ky mit krijimi kalon nëpër estetikën e variacioneve hipersurrealiste të postavangardës.
* * *
Jetojmë mes një lumi të vazhdueshëm me letër e karbon dhe një lumi shumëngjyrësh të hapësirave kibernetike, ku populli i madh e i panumërt s’lodhet së botuari poezitë e veta. Dhe ja, ndodh befas, në parim, të ndeshësh një ditë dhe poezinë e Balil Gjinit. Ka diçka që të pështjellon. Ka diçka që s’shkon… Një diçka tepër e madhe dhe e huaj mes lumit të letrës dhe lumit kibernetik. Një alienim. Të gjitha këto tekste letrare të shkruara vertikalisht quhen, po njësoj, poezi: një emërtim për të gjithë njerëzit, në të gjitha kohërat, që nga Gilgameshi e Homeri deri më sot. Poezi quhet. Po ne e dimë se poezitë e lumit kibernetik shumëngjyrësh nuk janë të një race e të një fare me poezitë e Balil Gjinit. Atëherë i rikthehemi pyetjes së lashtë: ç’është poezia? Se njëkohësisht nuk mund të quhen poezi si ajo e hapësirave virtuale, si poezitë e Gjinit! Atëherë ç’është, pra, poezia? Entuziastët thonë: gjithçka! Cinikët thonë: asgjë. Po marr anën e cinikëve dhe po e perceptoj dhe unë si një “asgjë”. Por kjo “asgjë” ama, duhet të jetë përsosmërisht mbresëlënëse, përsosmërisht gjithëpërpirëse midis “asgjëve” të pambarimta banale.
Atëherë pra, kur ndeshim në përvojën tonë të leximit poetë si Balil Gjini, na duhet detyrimisht të ripërkufizojmë poezinë. Sepse çdo poet që ripërmason gjuhën, instrumentarin e mjeteve të shprehjes poetike, konceptin dhe vizionin e poezisë – në përgjithësi, na vë njëherësh para domosdosë së ripërkufizimit të poezisë sipas një rendi tashmë të tjetërsojtë, ku pyetja shtrohet: ç’nuk është poezi?
Duke e lexuar vazhdimisht e prej vitesh Balil Gjinin dhe duke qenë i ndërgjegjshëm për përvojat që ka sjellë ai në poezinë bashkëkohore shqipe, në të vetmen pajë që e trashëgon një traditë poetike amtare – mjetet shprehëse dhe intonacionin – edhe unë e kam ngritur me vete pyetjen: çfarë nuk duhet të jetë poezia?
* * *
Gjithë në përqasje dhe analogji me Demiurgun, edhe Gjini ka materien e tij me të cilën ndërton, ta zëmë… rroba që veshin realitete. Pa ngutin për të veshur kënd, ai i kundron ngeshëm anët e tyre të pavërejtura, palat, rrudhat, frudat, tegelat apo astarin. Madej ai zgjedh për të vënë në spikamë një nga këto anë të pavërejtura të fjalës: kjo fjalë tërheq me ventuzat e asociacionit një tjetër fjalë kojshie, ajo i bën isharet një tjetre e kështu nis një konspiracion i heshtur, një lojë kukafshehti. Fjalët përplasen, u merren këmbët, habiten kur gjenden papritur përpara simotrave të tyre sozi dhe kinokomedia gudulisëse vazhdon me aliteracione që rrëshqasin si në mëndafsh, mandej ia behin homonimet, paronimet, klishetë e kthyera përsëprapthi, efektet parodike të rimës (“Isha shumës gjithë shkumës”). Fjalët nisin aventurën e tyre mes sosh; ato gëlojnë nga ekstravaganca, u përngjajnë një foleje gjigande prej dheu të situr, ku gëlojnë si milingonat që bashkëpunojnë e kacafyten, ndërsa mbi ta, mu si një Guliver mbi liliputët, rri poeti që i nxit me një fijekashtë në dorë:
…Je ndryrë, o i ndryrë
Në një mjegull gjithë yndyrë
Dhe tash si brumbull varri
S’pushoke së qari. (f. 71)
…A s’e sheh si furriku i frikës
Mu në mesin e ditës
Po mbush me vezë
Krejt një varrezë? (f. 43)
…Si qesh në qershi
Kjo shtrigë me shiringë. (f.41)
Janë një numër poezish në vëllim që janë kompozuar mbi aliteracionet dhe përsëritjet për të dhënë alogjizmin e poezisë ritualore, lojërava kasha-lasha apo të namëtisjes (“Eremi, eremi/ Gjel i kuq, cjapi i zi”; “Hoj-brroj!… hoj-brroj!/ Helm cfurkthi dhe pështymë dragoi!/ Pastaj kandrat në krunde/ Le t’i zëmë për hunde”). Peizazh i vazhdueshëm në këtë xhonglerizëm fjalësh është arena e sintaksës me sfondin shkrimor, ku personazhe janë jo fjalët vetë, por metaforat e fjalëve, shkronjat, numrat deri dhe shenjat e pikësimit ose “policia gjuhësore”, siç i pagëzon Gjini. Poezia “Shenja pikësimi” pohon që në fillim: “Pika është babai autoritar në fjali” duke vazhduar rendin dhe gradat hierarkike të shenjave. Në poezi të tjera të kësaj natyre kemi metaforat, epitetet dhe analogjitë e shenjave, veçanërisht në poezitë “Pjatat e O-ve kundërmojnë vezë të freskëta peshku… Moj Q tollumbace (O iriq i qëruar nga gjembat!) dhe “Historia e e-së – përrallë për Keidën”: (një “ë” është një “e” që e ka zënë shiu rrugës”). Variacionet janë të shumta:
… Si m’i ngjit ato shkallë gjithë munxa e çelse
Nga pohorja e përunjur tek superlativja kryeneçe? (f. 18)
…O endëse e pëlhurës së cërrit të vapës
Shartuese fantazmash në trung të sintaksës! (f. 18)
“Një milingonë është një 3 (tresh) që i kanë mbirë rrënjë, por s’rritet dot më shumë, sepse ka ndërruar shtëpi: baltën me letrën” (f. 49)
… Thashë t’i vija në pranga thonjëzash…
Medemek byzylykë e unaza zonjëzash.
Po në këtë rast kthetrat e shqiponjës
Që i rrinë si kaçkë mbi shpinë fjalës
(Bash asaj kuçkës, të përdalës)
Për ta larguar nga rehati i klishesë –
(Shira të kuq, dëborë e zezë.)
Një futurizëm infantil surreal, multiplikativ e tipografik njëherësh, një ndër lojërat e pikut të avanguardës, që ka bërë revolucionin e gjuhës poetike, një frymë e përtërirë dadaizmi e surrealizmi, posaçërisht të vonë, të llojit Raymond Queneau që s’e kemi ndeshur më parë në traditën e poezisë sonë, përpos kërkimeve eksperimentale poetike të një dore të pakët poetësh rreth grupit “E përshtatshme”, dikur, në fillimvitet 1990.
* * *
Nëse gjithë virtuozitetin dhe elegancën e klaviaturës poetike të Gjinit do ta kufizonim veçse me një shfaqje prestigjiatori në ushtrime stilistike, atëherë do thoshim se kemi të bëjmë me një eksperimentues manierist me vargun. Edhe në këtë rast vlera e demonstrimit do të ishte e çmuar, përderisa rezultati i mbramë i çdo përpjekjeje eksperimentuese është aftësia për të prodhuar një rezultat konkret, që, tek e fundit, janë mjetet shprehëse dhe format strukturore-grafike, si të vetmet arritje të qëndrueshme në risinë poetike të një tradite. Dhe ato mbeten, përbëjnë fondin e traditës e, për më tepër, trashëgohen, nxisin projekte të reja ndër gjenerata të reja. Asnjëherë, asnjë traditë e kaluar nuk konsiderohet e vdekur, përderisa ajo “ngrihet lugat”, “s’e mban varri”, pa siguruar vazhdimësi në gjenerata të reja poetësh. Prandaj është mirë t’i njohim “lugetërit tanë”, që vazhdojnë ekzistencën e tyre përmes nesh (!) Hamendësoj se “lugetërit” e Balilit janë ata burra e gra të lavdishme midis viteve 1600-1700, zeniti i stilit barok (barocco) që u gremis bukur në rokoko (roccoco), zjarrvënësit e përjetshëm të flakëve avangardiste.
Në poezinë e Balil Gjinit shohim një përputhje harmonike midis karakterit eksperimentues aventuresk dhe konceptit të poezisë që mbështetet gjithëherë mbi një ide, imazh apo idilë. Drama apo, më saktë, komedia, ndodh në një peizazh rural apo urban dhe aktore e kësaj shfaqjeje mund të jetë çdo gjë: njerëz, kafshë, bimë apo dukuri të individualizuara apo të animuara me një dramatizëm infantil, deri në gajasje:
1
…Kjo tufë manushaqe
Me quka në faqe
Po i thoshte dëborës tullace:
Sikter ky skifter
Se na mbiu si ferrë.
2
Në kashtën te kisha
Sorra saora
Po bredh nën bredh
Teksa mizëri mizash
Syfryrë në syfyr
Lëpiheshin fytyrë më fytyrë (etj, f. 59)
* * *
Poezisë shqipe (që ka rendur ç’prej mëse një shekulli pas tematikave nacionale, politiko-ideologjike apo në variacioneve humaniste), i ka munguar dëshpërimisht kjo soditje e habitur e lojacake, kjo botëpamje karnavaleske alla-Rabële. Kodi gjuhësor i traditës sonë poetike ka ardhur duke u drunjëzuar përmes simbolikave të përsëritura monotone, derisa u asfiksua shterpësisht stinës së thatë të socrealizmit, aq sa dhe lisi i shkretë, fjala vjen, pushoi së qeni dru, se që bërë simbol qëndrese. Pozisë sonë i kanë munguar zbulimet e vogla vetënjohëse – vetënjohja përmes vetëhabisë me ekzistencën e vet.
Balil Gjini shkon në të kundërt me traditat e karfosura apo me trashëgiminë e rëndë të socrealizmit plot patos për “shqetësimet e mëdha”, “tematikat e mëdha”, me poezinë socioideologjike që quhej “poezi e gjoksit të gjerë” (aq sa mendja të shkonte për numrin e gjimbajtësve të kësaj heroine socialiste). Më e shumta dhe më e larta çka mund të përfaqësojë një poet – është instrumentari i tij i gjuhës, inxhinieria e metaforave, analogjive dhe aftësia për të ngërthyer flukse asociative. Lexuesi i vëmendshëm që e ka ndjekur krijimtarinë e Balil Gjinit ndër vëllimet poetike, romanet, përkthimet deri në publicistikën e tij, e ka ndjerë këtë dhunti virtuoze të shprehjes së tij dhe nuk mund ta ngatërrojë asnjëherë autorësinë e një teksti të shkruar prej tij. Për mua këtu qëndron ngadhënjimi i një krijuesi që nuk zhgënjen kurrë: vula origjinale e shkrimit të tij, maja e mprehtë e atij shkopi që romakët e quanin stylus. Sepse vetëm stili i qëndron kohës dhe bëhet shenjë e saj në botën tonë efemere, në ndryshim e shndërrim të pandërprerë.
* * *
Janë të rrallë poetët që sjellën në traditën e një kulture poetike modele shkrimi demonstrativisht të veçanta, gjuhë demonstrativisht të veçantë, kumb e vështrim qartësisht të tjetërsojtë, pavarësisht shkallës së njohjes, pranimit apo refuzimit që i bën sistemi poetik, apo më saktë, koniuktura e sistemit poetik bashkëkohor. Po të pyeteshin sistemet, traditat historike të poezisë kurrë nuk do të lejonin gjallë ekzistencën e avangardave, të cilat as që e kanë çarë kokën, ia kanë ngopur me të shara e tallje, pa njohur kurrë shenjtëri tjetër përpos krijimit dhe dihet: kanë prodhuar ligjërime të reja, duke i shpërfillur kanonet puritane. Poeti që ripërtërin ligjërimin e ri dhe modelet e reja, nuk matet me shkallën e gjerë të leximit që u shkon për hosh shijeve të publikut bashkëkohor që, si rregull, është mbi nëntëdhjetë përqind banal e vulgar (përqindje banaliteti që, në Shqipëri, besoj se është më e lartë). Më e vërtetë është e kundërta, si ajo që shprehte titulli i manifestit të kubofuturistëve rusë qysh më 1912 – “Një flakurimë surratit shijeve të publikut”. Kur flas për vëllimin e fundit poetik të Balil Gjinit “Unëgjinjtë – sipas Gjinit”, nënkuptoj karakteristikat e krejt repertorit të poezisë së tij dhe, natyrisht, përtej poezisë: të shkrimit të tij në përgjithësi. Lojën dhe aventurën lodërtare mund ta vërejë dhe syri i lexuesit më dembel, qysh në titull, por kjo është ftesë e parë, njëfarë “kartëvizite” që të fton të udhëtosh përmes asociacioneve të shumëfishta kuptimore në një metamorfozë të vazhdueshme kentauristike me fjalëkrijimin. Pakti është vendosur që në titull: ty të pret përpara aventura e një leximi qartësisht artistik, labirinti i metaforave, loja dhe habia e lojës për të vazhduar aventurën e leximit krejt të dekonvencionalizuar nga lidhjet e vjetra parazitare me sendet dhe dukuritë. Gjini mbindërton një lidhje të tillë referenciale me botën dhe shenjat, si një Adam i parë në kopshtin e mistereve, ku i është lënë në dorë nga vetë Zoti t’i pagëzojë gjësendet për herë të parë, ashtu si t’i teket. Së këndejmi shpërthen vizioni i pakushtëzuar nga tradita mbi fjalën dhe shenjën, teptis magma e metaforës së freskët, ku përmes vegimit, idesë e krahasimesh paradoksale, shkrihen harmonikisht tablo poetike surreale:
…Floririn që dremiste thellë gjethesh memece
Vinte vjeshta dhe e kërrente mbi sipërfaqe.
Në liqenet e syve të tu lundronin në heshtje
Varkat e lotëve me flamujt e rremë të piratëve. (f. 14).
…Vjeshta bën exchange me kartmonedhat e gjetheve
Njëmijë për një, i thotë tokës bërë kokallë.
S’ka kohë njeriu. Flet rrugës me vete.
Dhe shelgjet shkulin flokët si të marrë. (f. 55)
…Vërtitet gjëja e dyshimit gjithë plisa,
lugat i bardhë, shtëllungë pa ligj.
Është maj. Këta thekë janë thika
që duan të bëjnë pestil një pistil. (f. 57).
…Shalqinjtë e kujtimeve rritur me baltë varrezash
çahen më dysh. O thela të ëmbla të dhembjeve!
Së bashku me kopanët e fjalëve gjatë bisedave
zbardhin vreshtat e pakrasitura të dhëmbëve. (f. 69).
… O bisha të brishta
Ju foshnja me fushnje!…
Më rrini karshi
Si shtërpiu në shtëpi. (f. 28)
* * *
Në mos qoftë poeti dukuri sugjestionuese e gjuhës që shelbon vizionin mbi botën, sondë vertikale e gjuhës, që zbret deri në shekullin e saj të gurtë, atëherë ai nuk është poet. Hajt t’i gjejmë një emër tjetër në hapësirat e paana ndërdisiplinare. Nuk e kam fjalën për gjahtarë apo çikërrimtarë fjalësh a idiomash të ngecura nëpër doracakë; nuk është grremçi i ndonjë fjalëze apo saltoja e ndonjë krahasimi gjithë pehlivanllëk që lypset, por mjeshtëria dhe ndjenja e regjistrit të përdorimit të fjalës, ekzekutimi i ngjyrës me të cilën ajo pikturon. Ka poetë si Konstandin Kavafis apo Jacques Prévert që me një leksik tejet të kufizuar krijojnë semantika ndjeshmërish të progresioneve gjeometrike. Nuk është cirku leksikor, por labirinti semantik asociativ me harmoninë estetike ajo që i jep fjalës peshë krijuese. Fjala qarkullon në Botë sipas ligjësisë: Fjalë-Hapësirë-Kohë, duke shërbyer si bazë e Mitit. Ja se si shprehet kjo ide në një poezi të O. Mandelshtamit:
Para buzëve, ndoshta, pëshpërima ka lindur,
Fëshfërima në gjethnajë – më parë se drurë,
Dhe atyre që përvojën ua blatojmë,
Para përvojës i kanë gjetë konturet.
Duhet të bindemi e të mos krijojmë keqkuptime në lidhje me thelbin e krijimit të poezisë: për poezinë, e para nuk është fjala, por imazhi brenda nesh, imazhi mendor, i pandashëm nga imazhi ndjesor. Mjeshtëria e artit poetik, sipas meje, është të gjesh (të piqesh, që jesh në gjendje të gjesh) shenjën verbale që të godasë saktësisht dhe aq sa duhet antenën e imazhit. Saktë dhe aq sa duhet! Të çlirojë, t’i japë formë dhe gjuhë vizionit tonë të brendshëm mbi botën, vizionit tonë të projektimit të ëndrrave. Por për t’iu avitur kësaj, nëse flasim me gjuhën metaforike të poetit Balil Gjini, duhen kaptuar “Dallgë dhe domene demonësh”, duhet përsosur instrumentari dhe klaviatura, duhet pastruar diksioni që zëri yt të jetë sa më “i yti”, pa t’u përzier ndërmes fantazmash zërash të tjerë në fyt e që të japin ngjirrje. Punë oshënari. Kreshmë e përditshme. Syçeltësi dhe instinkt ndaj fjalës dhe higjienës së saj dhe, më në fund, përfundimisht në fund, të mbërrish atë shkallë të epërme të vetëdijes heremite, të krijosh metaforën tënde të vetmisë, sikundër duket se e ka gdhendur pavetëdijshëm vetë poeti diku, mes vargjeve të vëllimit: “Jam midhja që përsos nga brenda guackën”. E pa një përsosje “nga brenda”, s’mund të ketë projektim të përsosjes “së jashtmi”. Rrjedhimisht, s’mund të ndjesh as brerjen e keqardhjeve kozmike, as dhembshuri për fatin efemer të një frymori. S’mund të hapet kanata e botës për një peizazh të përgjithshëm keqardhjeje lënduese si ky:
Kjo dëborë, ky pambuk dhembshurie
mbi botë si mbi plagë bie e heshtur;
mbi plinta psherëtimash mbështetur kjo jetë
tundet e troshitet nga erërat e gënjeshtrës. (f. 5).
23.11.2023
