Mbi përmbledhjen me tregime
“Katundi mes malesh” të Ramiz Gjinit
Të zbulosh, të ndërtosh apo të imagjinosh përmes shkrimit nuk do të thotë thjesht të sjellësh emra personazhesh, qytetesh, ngjarje të vërteta apo të sajuara. Të rrëfesh, sidomos në një tregim, duhet të jetë mbi gjithçka stil. Dhe Ramiz Gjini ia mbërrin të jetë stil në rrëfimet e tij. Ai rrëfen si një gjahtar, që në udhën për të siguruar ushqimin, na përshkruan shtëpitë, pemën, rrugën e braktisur, këngën e zogjve dhe pastaj- pastaj hop, del shpendi-personazh që ai pret të na e sjellë për ta shijuar me ne. E gatuan këtë shpend-rrëfim përmes fjalëve të zgjedhura, duke ecur në telin e hollë të ironisë dhe përshkrimit. Asnjë fjalë më tepër se sa duhet nuk ka në rrëfim- si një nikoqire që e di çastin kur hidhet kripa, ashtu edhe kur hiqet nga zjarri, për të qenë mbi tavolinë.
“Katundi mes malesh”, një përmbledhje me 15 rrëfime, nis me rrëfimin “Trokitjet” dhe përfundon me “Shajni”. Janë trokitje që sjellin një ngjarje që ka ndodhur, për shpirtra që enden rreth nesh edhe kur bartësit e atyre shpirtërave kanë kaluar në tejbotë, por që përmes dashurisë na ftojnë të besojmë se, nëse duam vërtet, nuk ka kufi që na ndal, as kur tej bota troket pranë nesh.
Me pas, duhet patjetër të marrësh udhën për në katundin mes malesh, një katund që zyrtari Stefan K. e ka në letra, por që nuk ka mundur ta shohë kurrë. Sepse atje ku nuk jetohet, atje ku nuk shkohet, atje ku jeta është braktisur, asgjë nuk ekziston realisht. Dhe është pikërisht një mullixhi që ja mëson Stefan K.-së se, të bluash – dhe të bluash mendime mbi të gjitha- do të thotë se je në rrugën e duhur. Ironia e Gjinit sjell përpara nesh një pushtet që edhe ne prej kohësh po e hasim pa u fshehur aspak- aty ku sigurohet ushqimi aty buron dhe pushteti- mulliri është dhe zyra e pushtetit, zyra ku rregjistrohet udha, e sotmja dhe nga ku shihet e harruara. Por njëkohësisht, në rrëfim na vjen ajo panoramë se si harresa ndaj njeriut bën që në vend të jetës të mbijë një rrënojë, një pyll apo përrallë, por jo realitet. “Duhet ta dini një gjë, or mik- i mëshoi fort zërit të tij mullixhiu- Çfarë lë pas dore njeriu, është natyra ajo që merret me të”, i thotë mullixhiu zyrtarit Stefan K., të mbërritur aty në pakohë për atë katund, vonë, shumë vonë ose krejtësisht paarsyeshëm.
Ndërkaq, për Gjinin, hajdutët nuk janë ata që bastisin shtëpitë, por zemrat. Një “vjedhje zemre” që vjen plot humor në rrëfimin “Rreth shtëpisë sonë sillen hajdutë”. E vështirë për atë që nuk e kupton se çfarë ka humbur shpirtërisht, dhe numëron veç atë që i sheh syri, por jo zemra. “Mungon një kungull”, thotë i zoti i shtëpisë pasi ka dëgjuar hapa – një “kungull” që nuk kupton se çfarë po ndodh në zemrën e gruas së tij, deri sa rrëzohet dhe coptohet në gjunjë nga boshti i lëmshit që po vërit e shoqja.
Krejt natyrshëm gjithë kapadaillëkun e Bik Alisë në rrëfimin “U thoni atyre trimave të largohen”, e rrëzon një mi. Ky është filli që lidh botën mbarë, kur e pamnudura më e vockël mund atë që duket e parrëzueshme. Ashtu siç mijëra janë rrëzuar nën këmbët e asaj që kanë shpërfillur sit ë vogël, si të pavlerë. Kjo është ironia që Gjini e sjell përmes atij që nuk do ta besojë se pas gjithë atyre vrasjeve, pas çarjes së mbi 15 rrethimeve, është zënë në çarkun e dorëzimit nga një mi.
Në rrëfimet e Gjinit nuk e shmang dot një pyetje që vjen pasi njihesh me jetën e magazinierit Nik Tuzi te Shtegu i kodoshëve”- “Për çfarë vlen koleksioni i sendeve të gjetura në shtëpi prej atyre që ikin sapo dëgjojnë zhurmën e çelësit që hap derën”?. Momenti kur Nik Tuzi bëhet trim dhe ja rrëfen “shkesit”, duke i dhënë edhe xhaketën ku ka tesërën e partisë, pyetja nuk vlen për asnjë përgjigje, dhe çdo pështymë është pak mbi ata që ikin gollomesh, e pak mbi vetë Nikun që ka në dorë veç çelësin e dorëzimikt të tij.
Pastaj, thuajse gjithë rrëfimet vijnë e ikin, si hapa që afrohen e hapa që largohen, si një muzikë që sjell dëshirën për të vallëzuar, si një korb që nuk duhet vrarë, si një xhaketë “e ngatërruar” për të përfunduar në një “Shajni”. E kur mbyll librin, të 15 rrëfimet ngjajnë herë me vajzën që ka mundur ta bartë në shpirt duke ja ndërtuar ai portretin, e herë me fjalën që ka ditur ta bëjë aq të bukur sa vajza me të cilën ka ngjyrosur gjithë hapat e rrëfimit të tij. Gjithçka vjen me një stil që të mban mbërthyer në dhënien e zgjidhjes- një zgjidhje që e di veç ai.
