Përktheu nga origjinali Agron Tufa
* * *
Shkurt. Të nxjerrësh bojë dhe të qash!
Shkurtin ta shkruash me ngashërimë,
Gjersa të rëndën llohë të trashë
Si serm të zi ta djegë kjo stinë.
Të marrç pajtonin. Për gjashtë grosh,
Nën jeh kambanash, vizgë rrotash,
Ku rreh rrebeshi të mëtosh
Më fort se boja dhe lotët.
Ku porsi dardhat shkrumbur pemësh,
Njëmijë mëllenja ngrihen qiejve
Tek turren dhe shkapetin pellgjesh
Trishtim të thatë në fund të syve.
Nxin toka mes borës së shkrirë,
Era – grirë në ulërimë,
Dhe sa më rastësisht, më mirë
Vargjet dalin – ngashërimë.
1912
NË SHTËPI S’DO JETË ASKUSH…
Në shtëpi s’do jetë askush
Përveç muzgjeve. E veteme
Dritë e dimërt dhomën mbush
prej të çarave të perdeve.
Veç të lagta, t’bardha fjolla
Pushatake frullojnë shpejt.
Veç çati, borë e, përpos
Çati, borë e asgjësend.
Dhë sërishmi shtrohet bryma,
Dhe sërishmi kaplon egër
Pikëllim’ i tjetër dimri
Edhe breng’ e dimrit tjetër.
Vjen dhe sot sërish më mbyt
Faji, si një komb në grykë,
Dhe dritaren trajtë-kryq
I drunjti thëllim e shtyp.
Vrapon perdesh me të katra
Drithma që të hyn në mish.
Heshtjen tek e mat me hapa,
Si e ardhmja ti do hysh.
Ti do shfaqesh në prag porte
Me të bardha, pa manierë,
Me diç drejt prej asaj cope,
Nga flokboret janë prerë.
1931
NDARJA
Ç›prej pragu po sheh një njeri –
pa njohur dot shtëpinë,
ikja e saj si arrati
ka lënë gjithkund rrënim.
Në dhoma kaos tejpërtej –
përmasë rrënimi therës.
S’e lënë lotët ta vërejë
dhe krizat e migrenës.
Mëngjesesh njëfarë zhurme kap.
Jermon a është në vete?
Dhe pse në trutë e tij prapë
mendja i bredh ndër dete?
Kur përmes brymës në dritare
as dritë e Zotit s’çan
brenga dyfish pa rrugëdalje
shkretisë në det i ngjan.
Aq e shtrenjtë ajo mbeti –
kontur i dashurisë,
si linjat e suvalës deti
përgjatë brigjeve ngjiz.
Sikundër kallamat përmbyt
fill pas suvalës dallga
iu krodhën thellë gjer në shpirt
kontur’ i saj dhe trajta.
Në vite vuajtjesh, gjithkund –
jetë që s’ta rrok truri
një dallgë fati që përfund
atë drejt tij e shpuri.
Përmes pengesave pa prâ,
e shmangur prej çdo kurthi,
dallga e prû atë e prû
dhe krejtësisht i puqi.
Dhe tani ikja e saj, ja
përdhunshëm po i vjen:
ndarja të dy ata i ha
dhe kockat brenga bren.
Dhe tek sheh rrotull ky njeri –
ajo n’largim e sipër
gjithçka përmbysi leshelí
mbi komo e kanistër.
Ai përsillet dhe ndajnatë
i palton me dhéle,
copërat flakur gjith’ inat
dhe mostrat për modele.
Dhe sesi shpohet pas qëndismash
me një gjilpërë ndërmes, –
i ngjallet ajo krejt papritmas
dhe heshtur zë dënes.
ËNDËRR
M’u shtir vjeshta me qelqet dritëpakë,
Ti me miq në hoka e kuvende,
Dhe si fajkua, që qiejsh gjuan gjak –
Zbriti zemra në pëllëmbën tënde.
Por kalon koha, tek plaket dhe tretet,
Serm të zi korniza shtron prej zorit,
Agu prej nga kopshti zbulon qelqet
Me lotët e përgjakur të shtatorit.
Por iku ajo kohë, u plak. Si akull
Mëndafsh’ i kolltukëve u brejt anash
Dhe ty, zëri t’u bor e befas heshte,
U mek ëndrra ime si jeh kambanash.
U zgjova. Ag’ i errët, si ditë vjeshte,
Dhe era merr në karro me gjithsej
Shiun ikanak prej fijesh kashte –
Kreshtat e mështeknave nëpër qiej.
1913-1928
* * *
Si një mangall i bronxtë me shpuzë
Kotet kopshti brumbujsh – plim.
Rrafsh me qiririn tim për buzë
Varen botërat në lulim.
Si në një fe të padëgjuar,
Këtë natë – matanë bie,
Ku plepi plak e i irnuar
Cakut të hënës i bën hije,
Ku si mister që hapet – gjoli,
Ku dallg’ e mollëve lehtaz fshan,
Ku plintash varet pezull kopshti
Dhe para vetes qiellin mban.
1912
NATË DIMRI
Tufan, tufan kjo botë e zezë
në gjitha shtigjet
qiriri digjet në tryezë
qiriri digjet.
Mushkonjat siç roitin verës
në flakë flatrim,
flokëboret i sulen dritares
më me tërbim.
Tufani qelqet vesh krahnezë
rrathët, vijëzimet.
Qiriri digjet në tryezë,
qiriri digjet.
Në tavanin e përndritur
hijet janë shtruar,
kryquar këmbë: duarlidhur,
fat-kryqëzuar.
Dy këpucë me zhurmë ranë
për dyshemeje,
dhe lot’ i dylltë rrodh mbi fustan
prej idareje.
Dhe fsheh gjithçka dëbor’ e zezë
të bardhë e t’thinjur.
Qiriri digjet në tryezë
Qiriri digjet.
Dhe qoshja fryri mbi qiri;
flaka tundueshëm
si engjëll nxori flatra dy,
kryqëzueshëm.
Gjithë muajit shkurt – suferinë
në gjitha shtigjet.
Qiriri digjet në tryezë,
qiriri digjet.
1946
BIE BORË
Bie borë, bie borë.
Yj’ të bardhë të fërfëllazës –
elbaroza pret në dorë –
tej parvazit të dritares.
Bie borë, gjithçka – përndezë,
gjithçka turret në flatrim: –
shkallinat e shkallës së zezë,
dhe kthesat në kryqëzim.
Bie borë, pa pushuar,
sikur bie jo flokë-flokë,
po mbi një mantel t’arrnuar
kup’ e qiellt zbret në tokë.
Kryeshkallës,që nga sheshi,
me një pamje çatrafili,
tinës, si në kukafshehti,
zbret nga papafingo qielli.
Sepse jeta – gjatë nuk pret.
Kërshëndellat – vrik, një timtë.
Intervali – grimë e shpejtë:
Viti i Ri – beh sa hap sytë.
Bie dendur, mizëri.
N’ato gjurmë, në një hap,
me at’ temp, at’ përtaci
apo me at’ shpejtësi,
Koha nget e ikën vrap?
Një nga një vitet, ndoshta,
shtrohen siç bie dëbora,
a si fjalët në poemë?
Bora bie, bie bora,
bie borë e trazon dhenë:
zbardhet shtegtari saora,
gand habi janë bimë e pemë,
kthesat kryqëzimesh flenë.
GUSHT
Siç premtoi, pa farë mashtrimi,
Kithtas, me një fashë shafrani
Dielli çau buzë agimi
Që nga perdet e tek divani.
Ai kaploi me okër të nxehtë
Pyllin fqinj, të fshatit shtëpiza,
Çarçafët e mi, nënkresën e lagur,
Dhe murin pas raftit me libra.
Befas kuptova, se përse vallë
Kish lagështi pak në nënkresë.
M’u shtir: po vinit në funeral
Njëri pas tjetrit, pyllit përmes.
Ju vinit sërë-sërë, në tek e çift,
Befas dikush tha, se bash sodit
Gjashtë gushti me të vjetrën ish’
Dita e Shndërrimit të Zotit.
Zakonisht një dritë e paflakë
Shkrep nga Tabori këtë ditë,
Dhe vjesht’ e kthjellë, si bajrak,
Tek vetja na i përpin sytë.
Kaluat vërrishtën, imcakun pyll,
skamnor, cullak, të drithëruar –
Varret me prozhmin e kuq-xhenxhefil,
Të djegur, si kulaç i stampuar.
Me lartësitë e tij në fashë
E qiellit ngrihej madhështia,
Dhe me zërat e kaposhave
Jehonte zvargur largësia.
Si gjeometre qeveritare
Mes varresh vdekja sipas shartit,
Ma kqyr fytyrën vdekatare,
T’më mih’ një varr në masë të shtatit.
I kapshëm prej gjithkujt, fizik,
Në zë i qetë aty mbërrini.
Zëri im që pata, profetik,
Pamort kumbonte prej rrënimi:
«Lamtumirë, e shndërrimit kaltërsi
O ar i Shpëtimit të dytë –
Me t’mbramen dhele femre ti
Zbutma brengën e orës së ligë.
Lamtumirë, vite të pakohë,
Mirëmbeç, hon i poshtërimit –
O grua që më vë në sprovë!
Jam fusha jote e luftimit.
Lamtumirë, të ndehura flatra,
Ngulmim krenar fluturimi, –
Imazh’ i botës, shfaqur te fjala,
Dhe krijimi, dhe mrekullimi.”
1953
HAMLETI
Zhurma rreshti. Unë dola në skenë.
Në shtalkë të derës mbështetur rri,
Nga jeh’ i largët kap me parandjenjë
Çfarë në shekullin tim po bën vaki.
Më mësyn në shenjë muzgu i natës,
Me boshtin prej njëmijë dylbish.
Veç të ish e mundur, ave Atë,
Këtë kupë të ma hiqje sysh.
E dua trillin tënd mendjendamë,
Dhe pranoj ta luaj këtë rol.
Porse tash po luhet tjetër dramë,
Që këtë herë më la në stol.
I menduar krejt – rend’ i lëvizjeve,
Dhe të rrugës fundin s’e kthej dot.
Vetëm. Gjithçka zhytet n’fariseizëm.
Jeta s’është një fushë lule-plot.
1946
ÇMIMI NOBEL
Si bisha në gjah unë humba.
Diku ka njerëz, dritë, vullnet.
Po pas meje – zhurm’ e përndjekjes –
Dhe shpëtim për mua s’do ketë.
Pyll’ i errët. I gjolit breg.
Bredhat – trarë të vithisur.
S’më kanë lënë kund shteg.
Le të bëhet ç’është kurdisur.
Ç›gjë të fajshme kam bërë vallë,
Qesh katil e bëra krime?
Botën krejt e bëra të qajë
Me bukuritë e tokës sime.
Por dhe kështu, buzë varrit,
Besoj, vjen koha më në fund –
Që forcën e ligë të gjakatarit
Frym’ e mirësisë do ta mundë.
1958
Shënime nga Agron Tufa:
Rreth poezisë «Gusht»
Vitet e fundit të Pasternakut, dihet, kanë qenë tepër të vështira. Ende para se të publikohej në Perëndim romani i tij «Doktor Zhivago» poeti e shkrimtari pati ndjerë darën e shtrëngimit të vazhdueshëm të pushtetit komunist. Kolegët e Lidhjes së Shkrimtarëve nuk ia falnin ndërhyrjen e tij tek Stalini për të shpëtuar nga pushkatimi burrin dhe djalin e Anna Ahmatovës e më vonë, ndërhyrjen e tij, edhe pse të papërfillur, për të shpëtuar jetën e Osip Mandelshtamit. Përjetimi dhe frika për fatin vetjak shpunë, që në vitin 1952 të pësonte infarkt. Duke ndjerë frymëmarrjen e afërt të vdekjes, ai filloi të ndërtonte raporte më të lehta me jetën e vet. Në vitin 1953 Pasternaku shkruan poezinë «Gusht», në të cilën aludon hapur për mundësinë e vdekjes së tij të afërt.
Poezia nis me përshkrimin e një agimi të zakonshëm fundvere. Heroi lirik zgjohet në shtratin e tij dhe zbulon befas, që jastëku është i lagur. Duke kërkuar arsyen, ai ndërmend një ëndërr të pazakontë e të qartë që ka parë ndaj të gdhirë. Autorit i shtiret vetë vdekja e vet dhe procesi i përcjelljes së funeralit. Ai ka parë një numër të madh miqsh, që morën pjesë në varrim.
Mandej vjen momenti kyç i poezisë dhe ëndrra e heroit lirik: një nga përcjellësit e tij në rrugëtimin e fundit ndërmend me vonesë, se pikërisht në atë ditë kisha ortodokse feston ditën e Shndërrimit të Zotit («gjashtë gushti me të vjetrën»). Në popull kjo festë kishte popullaritet të madh dhe quhej «Shpëtimi i mollëve». Konsiderohej si dita e bilanceve të krejt vitit, fillimi i vjeshtës dhe kohës së mbledhjes se bereqetit dhe frutave. Në këtë festë «drita del pa flakë … nga mali Tabor» (mal në Izrael, në të cilin tre apostujt e zgjedhur u bënë dëshmitarë të Shndërrimit të Jezu Krishtit) dhe kjo dritë, sipas legjendës biblike, përhapet në gjithë lëmshin tokësor.
Pasternaku nuk frigohet për përndjekjet e mundshme para fytyrës së afërme të vdekjes, prandaj fut me guxim në poezi tematikën e ndaluar religjioze. Ai sheh «gjeometren qeveritare» — vdekjen, e cila ka kohë që e pret në varreza. Pjesa finale e poezisë është «zëri profetik» i poetit, i cili lamtumiroset me jetën tokësore. Heroit lirik nuk i vjen keq të ndahet me vlerat materiale.
Ai ua ka mësuar tashmë kotësinë. Poeti i jep lamtumirë «Kaltërsisë së shndërrimit», «viteve të pakohë», dhe më kryesores, – «krijimtarisë dhe mrekullisë». Ai ka kaluar një jetë të gjatë, të mbushur si me gëzime, ashtu dhe me «hone poshtërimi». Duke e braktisur këtë botë, atij ndjen keqardhjeje vetëm për faktin, se do të humbasë dhuntinë e tij të paçmuar hyjnore – mundësinë për të krijuar. Ëndrra profetike e Pasternakut u përmbush jo menjëherë. Poeti jetoi dhe shtatë vjet të tjera. Por këto qenë vitet më të vështira të jetës së tij. Njeriun e sëmurë rëndë nisën ta sulmojnë nga të gjitha anët; një perandori u lëshua në kryqëzatë të egër anateme propagandistike kundër tij, deri sa e detyruan të hiqte dorë, ta refuzonte çmimin Nobel, që kishte marrë më 1959 për romanin «Doktor Zhivago». E refuzoi që të mos pësonin familjarët e tij, dhe dihet që pezmin për këtë refuzim të detyruar e shprehu në poezinë “Çmimi Nobel”.
Fakti më i hidhur (që e ligështoi jo pak), qe se i dolën kundër të gjithë miqtë e tij, gjithë Lidhja e Shkrimtarëve sovjetikë, të cilët e përjashtuan nga Lidhja dhe propozuan të arrestohet. Në njëfarë kuptimi këto trazime e dhanë efektin: brenda një viti poetit iu shfaqën dy metastaza në stomak dhe me 30 maj 1960 ndërroi jetë. Vdekjen ai e kundroi si një mundësi të pritur gjatë për t’i shpëtuar torturës dhe mundimeve.
Rreth poezisë «Hamleti»
Tragjedia e pavdekshme e Shekspirit «Hamleti» nuk e ka humbur aktualitetin e saj as në kohën tonë. Çështjet filozofike gjithënjerëzore të ngritura në të u kanë interesuar njerëzve të çdo epoke e të çdo kombësie. Pasternakut i takon një prej varianteve të përkthimeve më të qëlluara të kësaj tragjedie. Ai ka bërë një punë të madhe për analizën e saj dhe përkthimin e përpiktë të artit dhe mendimit të Shekspirit në rusisht. Prandaj dhe poezia «Hamleti» (1946) hap, jo rastësisht, pjesën poetike të romanit «Doktor Zhivago». Në figurën e Jurit, Pasternaku ka pasqyruar dyshimet torturuese hamletiane në zgjedhjen e rrugës së drejtë.
Në këtë poezi shfrytëzohen krahasime shumëshkallëshe. Para së gjithash, heroi lirik e krahason veten jo me personazhin e tragjedisë, po me aktorin, i cili duhet ta luajë këtë rol. Interpretimi i rolit të Hamletit konsiderohet në botën teatrore si një nga më të vështirët. Për një përcjellje të saktë të të gjithë plotmënisë së konfliktit shpirtëror të heroit kryesor aktori duhet të hyjë tekstualisht në lëkurën e Hamletit, që të mund të ndjejë tragjedinë e jetës së tij. Pasternaku riprodhon momentin e daljes së aktorit në skenë. Tek ai është përqendruar gjithë vëmendja e shikuesve në sallë përmes “njëmijë dylbive”. Aktori gjendet në gjendjen më të lartë të fluturimit shpirtëror për shkak të rëndësisë së asaj që po ngjet.
Lind edhe një analogji tjetër. Heroi lirik krahasohet me Jezu Krishtin. Në akord me legjendën ungjillore, Krishti duhej të pinte kupën e hidhur, që do të thoshte pranim për të marrë mbi vete të gjitha mëkatet njerëzore dhe mundimet e ardhshme. «Duke ndjerë frikë në zemër», ai i kërkon Zotit t’ia heqë këtë kupë, por prapë gjen fuqi në vetvete dhe e pi këtë kupë të hidhur gjer në fund. Imazhi i kupës u bë mandej një metaforë rutinë gjatë përshkrimit të zgjedhjeve të vështira në jetë.
Në pjesën e dytë të poezisë, Pasternaku aludon hapur për shoqërinë totalitare sovjetike. Heroi lirik është dakord me interpretimin e rolit të Hamletit në skenë, por ai kupton njëkohësisht se po e njëjta tragjedi po ndodh dhe në jetën e tij. Është e kuptueshme që tragjedia merr fund gjithnjë, si zakonisht, përderisa të gjitha fjalët dhe veprimet e personazheve dihen që më parë. Por çfarë të bësh nëse jeta reale e njeriut të gjallë shndërrohet gjithsej veçse në një rol në interpretimin e dikujt në spektakël?
Finalja e poezisë është tejet pesimiste. Të gjithë personazhet e krahasuar (Krishti, Hamleti, Zhivago, aktori) përmblidhen të gjithë në fund në një: tek autori, i cili, i vetmuar, sheh se si gjithçka përreth tij “fundoset në fariseizëm” (çka përmbyll dhe përsiatjet mbi imazhin biblik). Jeta në shtetin totalitar është e privuar nga liria dhe kalon e gjitha nën drejtimin e «regjizorit kryesor». Tortura e zgjedhjes është veçse një lojë, prej saj asgjë nuk varet.
