Kur nëna ime më lëshoi në këtë jetë, tre të tjerët prisnin pipth përpjetë të qarën time të parë. Thonë që nuk qava, biles brenda një ore thitha si i babëzitur një llokum, mbështjellë në një napë. Qumështi i gjirit sime mëje i erdhi pas pesë ditësh. Si fëmija i fundit më mbanin në dorë topth, deri kur ulërija me të qara për vaktin e radhës, ose kur pelenat i mbushja plot. Këtë e kam të fiksuar nga gjyshja ime. Sa herë mundohej të më bënte për të qeshur, më tregonte se unë kisha qenë një foshnjë e bukur, që nuk duroja dot urinë, por as mutin. I bie të kem pirë më shumë se ç’duhet, duke i bërë dëm vetes, por dhe nënës. Ajo lante e shpëlante gjithë pasditen pelena, tek përroi në fund të shpatit. Mirëpo nuk qe kjo hataja. E tmerrshmja qe, se unë nuk isha si gjithë të tjerët. Kur dola pelenave dhe nisa të ec, të rriturit vunë re që diçka nuk shkonte tek unë. Shpatulla e majtë ishte pak më e ngritur dhe në fund të saj, ditë pas dite nisi të më rritej një gungë. Në fillim nuk u mërzita, ishte koha kur ende më donin. Mirëpo verën e dhjetë të lindjes time, kur të gjithë po prisnim me padurim të ktheheshim nga stani, im atë urdhëroi që mua të më hipnin mbi nje pelë të vjetër. Ajo nuk bënte romuze dhe do të ishte më e rehatshme. Vura të ndjenjurat në shalë dhe drejtova sa munda shpinën. Ishte hera e parë që po hipja mbi një pelë. Zakonisht fëmijëve na hipnin mbi një qerre . Ishte torturuese gjithë ajo udhë, mbështejllë me dembelizmin e dy viçave, që herë pas herë ngrinin bishtin dhe lëshonin bajga. Kur pela sosi udhën, pak para reshtit të qerreve , unë po fluturoja gëzimit. Por, vëllai i mesëm, një hundëmadh, që nësë do ishte me të zgjedhur, nuk do ta zgjidhja kurrë për vëlla, më pa vëngër nga qerrja dhe më tha:“ Mos u krekos kot, Gungaç!”. Zbrita i pikëlluar pelës. Që nga ajo ditë, një trishtim i skajshëm do të lëshonte degë nëpër qënien time. Në fillim u mbylla në vetvete, nuk flisja me asnjë, përveç nënës. Më pas lashë dhe atë biçim shkolle, një njëkatëshe që kishte një banjo të gjatë, pa dyer. Më duhej që gjatë gjithë mësimit të nuhasja erë e mut e shurrë.
Jeta ime u terr si një mot i lig. Dilja çdo ditë bri xhades e prisja me padurim Berën, një burrë shpatullgjërë, që vinte përpara një tufë kuajsh e nisej përpjetës. Por, dhe qëndrimi im bri xhades kishte pikëllimet e veta. Më duhej të duroja ngacmimet e moshatarëve. Kur kalonin në këmbë nuk më ngisnin, madje më shihnin me dhembshuri. Por, kur kalonin hipur në ndonjë karrocë ose qerre, vinin dy pëllëmbët gojës dhe thërrsinin në kor “O Gungaç, ik ujku. Ulja kokën dhe ngashërehesha në lot. Më pas e mblidhja veten dhe vrisja mendjen , ç’kuptim kishte ajo fjali “ O gungaç, ik ujku”. Unë nuk i kisha frikë ujqërit, biles dy herë kisha marrë guximin dhe kisha dal në pyll krejt i vetëm. Isha rrekur të gjeja llavën e lig, që më hëngri një mëz të zi. Ime më më thoshte, që kur mëzi të rritej , unë do të shërohesha. E laja çdo ditë me lot ahurin e tij, jo vetëm nga dhimbja, por edhe nga makthi se nuk do të shërohesha kurrë. Gjithsesi, dhe pse xhadeja më bënte të përballesha me grupe të çmendura njerëzish, unë dilja çdo ditë bri saj. Ishte mërzi e tmerrshme të rrija mbyllur në një shtëpi të vjetër, sovatuar më botë të kuqe. Drita në të nuk hynte shumë, sepse nga të gjitha anët rrethohej nga degë hardhishë, që për dreq kishin vite nuk bënin ansjë bistak. Makthi arrinte kulmin, kur kalonin “djemtë e çmendur”, që vrisin thëllëza me kërrabë. Pluhur e mllef linte pas vrapi i tyre. Shpeshherë bënin sikur gjuanin në degën e arrës, bri xhades, por shënjestronin gungën time. Në këto raste jo vetëm qaja, por kthehesha me vrap tek pusi i vjetër në mes të oborrit dhe ngjitesha mbi murin e tij. Isha i sigurtë, që përveç gjyshes që kotej rrëzë oxhakut, të tjerët ishin pas punëve. Bëja të hidhesha e t’i jepja fund jetës, por pikërisht gunga më pengonte. “Po sikur ajo të kapej në ndonjë të çarë të murit të pusit ?”, thoja me vete. I bie që të mos bie në ujë. Do të më nxirrnin me ndonjë kërrabë druri. Ime më do lemeritej, por të tjerët do të thonin që unë nuk qenkam i zoti as të vdes. Jo pak herë, të lodhur nga punët e stinëve vëllezërit më shanin, “ ngordhalaq”. Së fundimi ata e a patën kuptuar dhimbjen time. Nuk me thonin më gungaç, as nuk më urdhëronin për ndonjë punë, por kjo ishte torturuese. Më dukej vetja i padobishëm për asgjë. I shihja tek punonin me vrull dhe trrusesha edhe më në gungën time. U tjetërsova, nga një djalë i bëshëm u ktheva në një kufomë te verdhë, me gjymtyrë të gjata. I vetmi gëzim për mua ishte, nëna ime. Në darkë, pas punëve të lodhshme të ditës, më merrte pranë vetes. Më përkëdhelte duke më thënë, që Zoti kishte vendosur për një qëllim, që unë të isha ndryshe nga të tjerët. Këtë unë duhej ta merrja si shenjë. Mirpo, edhe ky ngushëllim zu u shua. Brenda brinjëve të mia përsiatej një terr i tmerrshëm, që po më zinte frymën. Edhe pse i kisha kaluar të tetëmbëdhjetat, jeta ime ishte si jeta e një fëmije. Zgjohesha pa asnjë motiv, nuk kisha asnjë detyrim, asnjë punë, vetëm të ulesha bri xhades. Bera vdiq dhe tufa e kuajve, që më bënin të ngazëllesha, u shpërnda. Mbaj mend, që i dërguan në një fshat të largët. Bri xhades njoha dhe Marën , të bukurën Marë. Ajo shkëputej gjithmonë nga shoqet dhe vinte pranë meje. Qëndronte aq minuta, sa të më linte në duar një kulaç të ngrohtë, ose ndonjë frut të stinës . Më pas largohej duke më thënë “ Mos u mërzit ”. E dashuroja si i marrë dhe mezi prisja të dilte mëngjesi e të shkoja bri xhades. Por, një ditë, kur shoqet i klithën duke i thënë se ishin vonë për shkollë, e dëgjova duke u thënë: “ Më dhimbset, është gungaç”. Më therën si thikë fjalët e saj. Unë mendoja që edhe ajo më dashuronte. Dy javë nuk dola përjashta . Qaja dhe dridhesha trrusur në minder, si të më kishte rënë lija. Por terri i të mbyllurit brenda, ishte më i ethshëm se çdo dhimbje , ndaj nisa të dal prapë bri xhades. E tillë qe jeta ime, derisa një ditë tek po shihesha në pus me inatin e ethshëm, që nuk mund të merrja guximin as të vdisja, një klithmë e motrës më drodhi deri në placë. Nëna ime kishte dhënë shpirt. Prej disa muajsh vuante nga një dhimbje e tmerrshme e shpinës. Edhe pse e sëmurë, ajo mblidhte forcat dhe më merrte pranë vetes si të isha ende fëmijë. Më thoshte se do ia dal nëse nuk dorëzohem, e të tjera si këto. Vdekja e saj e ktheu terrin tim ne helm. Ndieja që i gjithë trupi më gëlonte vrer. E varrosën të nesërmen. Ishte dimër . Një dëborë e madhe pati rënë, ndaj mua nuk më morën tek varrezat. Për dreq dimrit gunga më therte si thikë. Kjo stinë ishte makthi im, nuk dilja dot as bri xhades. Gjithsesi, pasi ngashëreva me orë në minder dhe nuk pranova të ha asgjë, edhe pse gjyshja nuk la gjë pa nxjerrë nga sënduku i saj, u ngrita kur të gjithë flinin dhe u nisa drejt varrezave. Dëbora kishte mbuluar gjithçka, por një hënë tmerrësisht e bukur më acaronte. Të fshatit kishin hapur rrenë dhe në anët e saj ngriheshin shpatet e dëborës, gati 1 metër. Unë nuk kisha frikë. Një dëshirë e ethshme më vlonte përbrenda, që t’i hidhesha sipër varrit të sime mëje. Kisha një ndjesi që ajo do më shihte dhe do m’i fliste prapë ato fjalë. Hëna ishte e plotë dhe shquaja shumë mirë rrafshinën e varrezave. Kur u afrova bukur shumë, një gjë e zezë m’u shfaq përpara. Hëna ishte e plotë dhe unë e shihja fort mirë, gjëja po lëvizte drejt meje. Kuptova që nuk ishte njeri, por kafshë.
Pashë dy sytë e tij fort mirë, shkëlqenin drite. U shtanga, ndala hapin, por ai po afrohej drejt meje. Ishte një ujk. Kisha dëgjuar që ata kishin bërë kërdinë në fshat dhe nuk kishin lënë qen e vathë pa shqyer, por nuk u tremba. Fundja unë kisha kohë që miklohesha nga vdekja. Ato çaste vetëm përpiqesha të imagjinoja, se sa e fortë do të ishte dhimbja e dhëmbëve të tij dhe sa orë do të më duhej të më dilte shpirti. Gjithsesi, edhe pse vdekja më kishte mikluar prej kohësh, përpiqesha t’i jepja vetes ngushëllim. Gjyshja më thoshte gjithmonë, që pas vdekjes shpirti ikën shëtit në një fushë me grurë, rrethuar nga mana të kuq. Unë i adhuroj manat. Tek përpiqesha të gjeja në mendjen e mpirë diçka që më largonte nga ajo gjendje, shtërngova deri në dhimbje sytë. As vetë nuk e kuptoja se pse nuk doja ta shihja kafshën, duke u afruar drejt meje. Por kjo nuk do shumë shpjegime, unë isha i frikësuar deri në palcë. Pas vetëm pak sekondash, kafsha m’u afrua pranë, duke nxjerrë një hungërimë mbytëse. U trrusa dhe më në gungë krejt pa frymë, por për çudi nuk ndodhi asgjë. Kafsha ulëriu disa herë me kokën lart. Këtë e kuptoja ngaqë nuk e ndieja frymën e saj në palë të qafës. Nuhati disa herë rreth gungës time dhe iku duke u larguar me një vrap shigjetë. Sytë mu mbushën me lot. Dhjetra vegime m’u shfaqën para syve, gjyshja, pusi, tufa e kuajve, nëna e vdekur, turma që më gjuanin me kërrabë, Mara, mëzi i zi. Doja të pëlcijsa nga frika, tmerri, dhimbja , mllefi. A thua isha kaq i pështirë sa nuk më preferonte të më hante as një ujk?
Pas një copë here mblodha veten dhe u nisa drejt varrit të nënës. Një brejtje e brendshme më bënte ta urreja dhe atë. Përse më kishte gënjyer? Të nesërmen lajmi u hap në gjithë fshatin, se unë na qenkësha Shenjt. Kjo, sepse më gjetën të ngrirë mbi varrin e nënës, rrethuar nga një llavë ujqërish. Fakti që ata nuk më kishin shqyer, i bënte të mendonin se unë kisha diçka të pazakontë. Nuk kaluan as tre muaj, në fillimin e praverës, bri xhades, të tjerët do shihnin shenjtin. Më përshëndetnin gati me përulje. Çmenduria arriti deri aty, sa nuk më kthenin menjëherë shpinën. Një shenjti nuk i kthehet menjëherë shpina. Më largoheshin duke m’u përkulur. Për herë të parë në jetën time më dukej vetja ndryshe, por e gjitha ishte qesharake. Unë nuk isha shenjt dhe llava e ujqërve nuk më kishte ngrënë, se mbase mund të isha i pangrënshëm. Atë verë im atë u martua. Njerka, një grua e gjatë më llërë të forta, por aspak e bukur më bëri gati dhomën e miqve. “Ti je shenjt, shumë shpejt do na vijnë nevojtarë “ më tha, pa lënë t’i shpjegoja që kjo nuk ishte aspak e vërtetë. Ajo vari në faqet e murit disa libra të vjetër. Më rrasi në kokë një tip qeleshje dhe më porositi disa here, që sa herë të vinin njerëzit të numëroja tespijtë. Kjo është çmenduri i thashë tim eti, unë nuk jam shenjt , jam thjesht një gungaç. Por ai vuri buzën në gaz duke më thënë vetëm një fjali
“ Mos fol bir” , vetëm shërbeju njerëzve.
Kështu nga një gungaç i mjerë, unë isha një shenjt. Jetoja mes dy maktheve, pikëllimit tim të ethshëm prej gungaçi dhe pamundësisë për të bindur të tjerët që nuk isha shenjt. Në të vërtetë, vetëm pas pak ditësh, njerëzit u dyndën në shtëpinë time. Vinin për halle të ndryshme. Dikujt nuk po i mbinte farë e grurit, dikujt lopa i thithte veten, dikujt tjetër nuk i ngjizej gruaja etj. Detyra ime ishte, t’i prekja me tespijë tek koka dhe t’u jepja pak ujë nga një polik, që njerka ime nuk harronte ta mbushte sa herë boshatisej. Ajo që më llahtariste më shumë ishte se çdo darkë, kur lëshohesha në minderin tim i stërlodhur, njerka ime qeshte gati me të madhe, lumturuar nga sukseset e mia. Gruri i Gjetajve kishte zënë të mbinte, lopa e mullixhinjëve nuk e thithte më veten, nusja e Palajve ishte ngjizur ding etj. Si ka mundësi përtypja me vete, duke parë i xhindosur gjashtë të tjerët, tek u turreshin kavanozave me mjaltë që sillnin hallexhinjtë. Edhe pse nuk e besoja të qenurit shenjt, nisa të bëj i detyruar jetën e një shenjti. Njerka më porositi një çallmë të gjatë, duhej të isha i veshur bindshëm. Kuptohej, ajo donte që magjja e saj të ishte plot. Hallexhinjtë ç’nuk sillnin, mjaltë, pula, vezë, shpesh herë dhe para. I stërlodhur nga ajo jetë i kalova të tridhjetat, por të më krahasoje me moshtarët e tjerë, ngjaja shumë më i plakur. Për të thyer pak monotoninë e atyre vizitave, që çdo ditë e me shumë shtoheshin, nisa të kem interes e të njoh se kush ishin hallexhinjtë. Një natë, erdhi një grua rreth të pesëdhjetave. E njihja fort mirë, ishte nëna e Palit. Disa herë i kisha shkuar në shtëpi dhe isha ankuar për të birin. Jo pak, por tri herë më pati qëlluar në gungë. Desha t’i ulëras, por e mbajta veten. E dëgjova më vëmendje hallin e saj. I biri, Pali edhe pse ishte burrë i madh urinonte në shtrat. “ Duhet të pijë për katër muaj çdo të martë shurrën e vet” i thashë. Ajo brofi e lehtësuar. Pas pak e ndoqa më të ngashëryera, që t’i thoja që isha tallur, por ajo qe larguar. Pas katër mujash erdhi bashkë me Palin dhe një qengj të zi dhuratë. Pali nuk kishte urinuar më në shtroje. Nga njëra anë më brente ndërgjegjja , nga ana tjerët nisi të më rritej një dëshirë e ethshme hakmarrje, kundrejt të gjithë atyre që më kishin lënduar. Kështu vëllait të mesëm, që i dilte në ëndërr çdo natë një cjap i egër duke e tmerruar, i thashë që duhej të më mbante tri herë në shpinë, deri tek rrafshina e varrezave. Djemve të çmendur, që tashmë ishin burra dhe të gjithë kishin nga një hall më vete, dikujt nuk i ecte gjahu, dikujt pjella , dikujt martesa, i vura përpara detyrave qesharke si: Të më rruanin qimet në të gjithë trupin, të flinin një natë poshtë të ndjenjurave te mia, të më puthnin gungën, të shkonin në majë të malit e të bënin dyzet lëndë ahu etj. Fjala ime ishte ligj, ama edhe ata u gëzoheshin halleve që unë ua zgjidhja. Ishte e pakuptimtë dhe paimagjinueshme ajo që po bëja , duke qenë i bindur që unë nuk isha shenjt. Isha kthyer në një krijesë të dyzuar, nga njëra anë një hakmarrës i shpifur dhe i lig, nga ana tjetër shembesha përmbrenda i mbytur në faj. Çdo ditë që kalonte, edhe doja të vdisja, edhe doja të jetoja. Nisa ta doja me shpirt kohën e vjetër kur isha thjesht një gungaç. Një natë dimri, zhytyr në postiqet e mia përgjumur, m’u shfaq në derë Mara. Martuar prej dhjetë vitesh, nuk kishte lindur fëmijë. Sytë mu mbushëm me lot kur e pashë. Mezi nxora një fjalë “ ulu”. Nuk di nga ç’forcë e tmerrshme a ç’kthinë e terrtë e trurit, iu binda dëshirës që atë natë të flija me të. “Marë, duhet të më jepesh mua sonte, nëse do fëmijë ” i thashë dhe mbylla sytë duke numëruar tespijtë. Nuk kisha prekur kurrë grua me dorë dhe as që e dija se çfarë ishte të bërit dashuri. Prita një copë herë symbyllur çdo të thoshte, por nuk bëzajti. Kur hapa sytë, e pashë të zhveshur cullak para meje. Iu hodha sipër si një copë buke të ngrohtë, kur je fort i uritur. Nuk e kuptoja nga po me vinte gjithë ai epsh. E mbështolla poshtë vetes, duke u jaragavitur mbi të plot dëshirë, megjithëse gunga më therte hesë pas here. Vure re që ajo mbylli sytë, por unë iu hakërrova duke i thënë, që nëse i mbyll sytë nuk do të ngjizte kurrë një fëmijë. I hapi dhe më pa thellë në sy. I afrova buzët, duke i pëshpëritur që e kisha dashur gjithë jetën. Pas pak edhe ajo m’u dorëzua dhe nisi të më puthte e përkëdhelte me shumë dëshirë. Në fund me tha, që kurë nuk kishte ndier aq zjarr dhe aq dëshirë. Isha kthyer në monstër. Çdokujt që vinte i jepja jë dënim dhe pas kësaj ngashërehesha në të qara si fëmijë. Për Marën mora vesh që qe ngjizur dhe për katër vite bëri tre djem të bëshëm, si kokrra e mollës. Këto i dëgjoja nga njerka, që duke iu trembur shendetit tim, më mbushte kotruven me qumësht dhe mjaltë, çdo pasdarke. Padyshim që i duhesha. Përfitimet nga puna ime e ndyrë na ndryshuan jetën, por askush nuk e kuptonte dhimbjen time të brendshme. Po sfilitesha. Kështu vit pas viti, derisa arrita rreth të pesëdhjetave. Kisha mbetur një grusht kockash. Ndihesha i stërlodhur dhe drejt fundit. Nami im si shenjt kish marrë dhenë, vinin nga fshatra të ndryshme. Një natë kur të gjithë flinin , hoqa çallmën jeshile , qeleshen dhe ula të pi kafen e fundit. E kisha vendosur, do hidhesha në pus. Nuk e di pse prita të zbardhte agimi. Mbylla sytë duke përfytyruar ato pak çaste të bukura të jetës time dhe bëra të ngrihem vrullshëm drejt derës. Në ato çaste dera u hap me forcë, si ta kish shtyrë një stuhi e papritur. Në derë u shfaq një djalë rreth të njëzetave. Ishte i gjatë, zuri gjithë derën, por edhe ai si unë rrinte shtrembër. Ishte gungaç. Nuk dija ç’të mendoja më parë. A mundesha unë të shëroja një gungë tek njerëzit? Këtë nuk e kisha menduar kurrë. Unë nuk isha një Shenjt. Përse m’u shfaq ky njeri përpara se të përqafoja vdekjen? Djali më vështronte plot urrejtje. Kjo më çuditi. Desha ta pyes kush je , por jë krismë çau ajrin e ndenjur të dhomës. Më vrau. Tani nuk e di, duhet të jem në gjendje kome. Arrij të shoh çdo gjë, por nuk mund të flas. Njerka vjen vërdallë me disa enë bakri me ujë të ngrohtë. Ia kërkon një mjek që po merret me plumbat e mi. Vërej se im atë dhe vëllezërit qajnë. Nuk di nëse do të vdes, apo do i rikthehem jetës, por asgjë nuk me bën më përshtypje. Vetëm dua të di me shpirt, kush ishte ai djalë që më qëlloi. Kur mjeku lëshon plumbat në një pjatë alumini, dëgjoj pëshpërima nga ana e majtë e trupit, “ E vrau kopili i vet”. Nuk e shquaj saktë se kush flet, por nga zëri kuptoj që është njëri nga kurshërinjtë. Përpiqem të shtërngoj sytë dhimbje, por nuk mundem. Unë paskam një djalë! Unë vdiqa prej tim biri! Dua të shpërthej në lot, por as këtë nuk e bëj dot. Gjendja e komës qenka më e tmerrshme se vetë vdekja. Dëgjoj mjekun që përsërit, “valium, valium”. Nuk shoh më asgjë, vetëm një hapësirë të bardhë, të gjërë. Është rrafshina e varrezave, ajo borë e asaj nate, ajo hënë. Unë jam në mes të një rreje. Jam një gjë e zezë, e madhe, jam një ujk. Nga larg dalloj tim bir që avitet, mbase po më vjen tek varri. Mbase nuk kam vdekur ende, mbase jam në gjendje kome. Por, e njoh fort mirë është djaloshi i mëngjesit, që gjuajti mbi mua jo pak, por tri herë. Shndërruar një një kafshë të lig ulërij para tij. Kam dy mundësi ose ta shqyej, ose ta fal. Një ulërimë vjen nga pylli i errët më dhe bën t’i largohem e të shkoj të ndjek llavën që më hëngri mëzit tim të zi, që nuk arriti të rritej e të më shëronte kurrë. Kur kaloj rreshtin e parë të pishave, nga lart, shoh tim bir plandosur mbi varrin tim , duke qarë.
