Poeti polak Adam Zagajewski, i ardhur në gjuhën shqipe me vëllimin “Qyteti ku dua të jetoj” përkthyer nga Bardhyl Londo (Botimet Aleph), ditën e diel me datë 21 mars ndërroi jetë në moshën 75 vjeçare në Krakov, Poloni. I njohur më së shumti për poezitë e tij, ai ishte edhe një eseist me sens të hollë e të rrallë humori.
Shkruante në disa gjuhë si anglisht, frëngjisht, gjermanisht dhe sigurisht, në gjuhën e tij amtare, polonisht.
Para disa kohësh Henryk Wzniakowski, drejtues i shtëpisë botuese Zank në Poloni e përshkroi Zagajewskin si një njeri me inteligjencë, humor i cili ishte “gjithashtu i turpshëm, njëlloj si e ndjera Wislawa Szymborska, poete nga Krakova që më 1996 fitoi çmimin Nobel në letërsi.
Zagajewski e ndante kohën mes Polonisë dhe ShBA ku ligjëronte letërsinë në Universitetin e Çikagos. Ai qe gjithashtu i njohur si “poeti i 9/11”, data kur ndodhi sulmi terrorist në New York. Kjo, pasi The New York Times përzgjodhi poezinë e tij Provo ta himnizosh botën e gjymtuar në faqen e fundit të numrit special kushtuar sulmit.
Në essenë “Elegjiaku – Për poezinë e Adam Zagajewski” përkthyer nga Gentian Çoçoli, Derec Walcot mes të tjerash shkruan: Adam Zagajewski nuk është thjesht një poet, ai është metri i padëgjueshëm i frymëmarrjes tonë dhe të botës natyrore.
Në vijim mund të lexoni disa nga poezië e tij, marrë nga vëllimi i cituar qysh në krye, përkthyer nga Bardhyl Londo.
Provo ta himnizosh botën e gjymtuar
Provo të himnizosh botën e gjymtuar.
Kujto ditët e gjata të qershorit,
luleshtrydhet e egra, piklat e verës roze.
Hithrat që vazhdimisht mbulojnë
shtëpitë-ferma të të mërguarve.
Ti duhet ta himnizosh botën e gjymtuar.
Ti shikoje jahtet dhe anijet luksoze;
një udhëtim të gjatë do të bënte njëri prej tyre,
harresa e kripur i priste të tjerët.
Ti ke parë refugjatët që nuk mbërrijnë askund,
këngën e gëzuar të xhelatëve e ke dëgjuar.
Ti duhet ta himnizosh botën e gjymtuar.
Kujto çastet kur ishim bashkë
në një dhomë të bardhë me një perde që valëvitej.
Kthehu me mend në koncertin ku jehonte muzika.
Ti mblidhje lende në parkun vjeshtor
dhe gjethet mbulonin plasaritjet e tokës.
Himnizoje botën e gjymtuar
dhe puplën ngjyrë gri që humbi një cërre,
dhe dritën fisnike që arratiset, zhduket
dhe kthehet prapë.
Unë shëtisja në qytetin mesjetar
Unë shëtisja në qytetin mesjetar
në mbrëmje ose në agim.
Isha shumë i ri ose tepër i vjetër.
Nuk kisha orë
apo kalendar, vetëm gjaku im kryeneç
maste hapësirën e pafund.
Unë mund ta filloja jetën, timen
apo jo timen, gjithsesi,
gjithçka dukej e lehtë,
dritaret e apartamenteve ishin pjesërisht hapur,
fate të tjerë ishin krejtësisht hapur.
Ishte pranverë apo verë e hershme,
mure të ngrohta,
ajër i butë si një lëkurë portokalli;
isha shumë i ri ose shumë i vjetër,
unë mund të zgjidhja, unë mund të jetoja.
Në maj
Ndërsa shëtisja në agim pyllit
në maj, unë vazhdoja të pyesja ku jeni ju shpirtra
të të vdekurve. Ku jeni ju rioshë
që keni humbur, ku jeni ju
të shndërruar me gjithsej?
Qetësia solemne mbretëronte në pyll,
dhe unë dëgjoja ëndrrat e gjelbra të gjetheve,
dëgjoja ëndrrën e lëvores prej së cilës
lundra, anije dhe vela do të ngrihen.
Pastaj, ngadalë, u bashkuan zogjtë,
gardalinat, mullibardhat, mëllenjat,
në ballkonet e degëve, secili prej tyre fliste
ndryshe, me zërin e tij, pa pyetur për asgjë,
pa fije hidhërimi apo pendimi.
Dhe unë e kuptova: ju jeni tek kënga,
të pakapshëm si muzika, indiferentë si
notat muzikore, larg prej nesh
sa ç›jemi ne nga vetja.
Shpirti
Ne e dimë nuk na lejohet të përdorim emrin tënd.
Ne e dimë ti je i padeshifrueshëm,
pa gjak, i brishtë dhe i dyshuar
për shkelje misterioze si një fëmijë.
Ne e dimë ti tani nuk lejohesh të jetosh
në muzikë ose tek pemët në perëndim të diellit.
Ne e dimë ose të paktën na kanë thënë
se ti nuk ekziston fare, askund.
Po ne ende dëgjojmë zërin tënd të këputur
në një jehonë, në një ankesë, në letrat që marrim
nga Antigona në shkretëtirën greke.
Guackë
Natën murgjit këndonin butë
dhe shkulmet e erës ngrinin
degët e bredhit si krahë.
Nuk i kam vizituar kurrë qytetet antike,
asnjëherë nuk kam qenë në Tebë
ose në Delfi, dhe unë nuk e di
çfarë iu kanë thënë orakujt udhëtarëve.
Bora mbushte rrugët dhe kanionet,
dhe sorrat robëzeza në heshtje
ndiqnin gjurmët e dhelprës.
Unë besoja në shenjat e pakapshme,
në rrënojat hijembushur, gjarpërinjtë e ujit,
burimet malorë, zogjtë profetikë.
Blinjtë lulëzonin si nuse,
por fruti i tyre ishte i vogël dhe i hidhur.
Mençuria nuk mund të gjendet
në muzikë ose pikturat e bukura,
në bëmat e mëdha, në guximin,
madje dhe në dashuri,
por veç në gjithë këto gjëra,
në tokë dhe ajër, në dhembje dhe heshtje.
Një vjershë mund të mbajë jehonën e rrufesë,
si guacka e prekur nga Orfeu
para se të zhdukej. Koha na rrëmben jetën
dhe lë për ne kujtesën, arin flakërues,
blozën me thëngjij.
Blinjtë
Kaq shumë ëmbëlsi
sa qyteti është nën anestezi;
një djalosh i dobët, aq sa
mezi lëshon pak hije mbi tokë,
dhe një qen,
edhe unë, ushtar i një lufte të padukshme,
dhe një lumë që dua.
Blinjtë lulëzojnë.
Vajza e vogël e Vermerit
Vajza e vogël e Vermerit, tashmë e famshme,
m’i ka ngulur sytë. Një perlë po më vështron.
Buzët e vajzës së vogël të Vermerit
janë të kuqe, të lagështa dhe të shndëritshme.
Oh, vajzë e vogël e Vermerit, oh perlë,
me turbanin blu: ti je e gjitha prej drite
dhe unë jam endur prej hijes.
Drita e shikon nga sipër hijen
me vetpërmbajtje, ndoshta me mëshirë.
