Pas një paradoktorature në filozofi, Maurois drejtoi një uzinë familjare në Normandi. Gjatë Luftës së Parë botërore shërbeu në ushtrinë britanike, për kujtimet e së cilës shkroi librin “Heshtjet e kolonelit Brambël”. Tregimet e tij janë si romane të vogla, tradicionale, tepër të matura dhe herë-herë paraqiten si kronika të mbushura me një realizëm të mprehtë, larg iluzioneve. Ai shkroi edhe tregime filozofike si dhe biografi të romanizuara. U zgjodh anëtar i Akademisë Franceze më 1938.
Tregime | Përktheu: Feride Papleka
IRENA
-Sa e lumtur do të isha të dilja sonte me ty, – tha ajo. – Ka qenë një javë tepër e mundimshme. Aq punë e aq zhgënjime. Por me ty pranë i harroj të gjitha. Dëgjo, shkojmë e shohim një film të bukur në mbrëmje?
-Mos kujto se do të më çosh në kinema sot, – tha ai i çmeritur.
-Sa keq, – tha ajo. – Do të isha shumë e lumtur ta shihnim së bashku atë film. Por s‘prish punë. Është hapur një kabare e re në Monparnas, ku kërcejnë ca martinikezë të mahnitshëm.
-Ah, jo, – tha ai dhe ngriti zërin. – Jo muzikë negre, Irenë. Jam i ngopur me të.
-Po çfarë të pëlqen të bësh? – tha ajo.
-Ti e di, – tha ai – Të ha darkë në një restorant të qetë, të bisedoj, të kthehem te ti, të shtrihem në divan e të ëndërroj.
-Mirë, pra, nuk po shkojmë, – tha ajo. – Ti je tepër egoist, i dashur. Të duket e çuditshme? Askush s‘ta thotë të vërtetën. Askush. Ti je mësuar t‘i trajtosh gratë duke i quajtur dëshirat e tua si ligje. Je një lloj sulltani modern. Haremi yt është i madh… Shtrihet në dhjetë vende. Skllavet e tua janë gratë. Dhe jot shoqe është më skllave se të tjerat. Kur ke dëshirë të ëndërrosh, ato duhet të soditin tek ëndërron. Kur ke dëshirë të zbavitesh, ato duhet të shndërrohen në Sheherezade. Mjaft më, i dashur. Do të gjendet të paktën një grua në botë që s‘do t‘u nënshtrohet tekave të tua.
Ajo pushoi dhe zuri të fliste përsëri me një ton më të butë.
-Sa gjë e pikëlluar, Bernar. Unë u gëzova shumë që të pashë. Pandehja se do të më ndihmoje ta kapërceja mërzinë. Kurse ti mendon vetëm për vete. Ik pra. Dhe kthehu kur ta kesh kuptuar se përveç teje ekzistojnë edhe njerëz të tjerë.
* * *
Gjithë natën shtrirë, pa gjumë në sy, Bernari meditoi i pikëlluar. Irena kishte të drejtë. Ai ishte i urryer. Jo vetëm që e mashtronte dhe e braktiste Irenën, që ishte e ëmbël, besnike dhe e përulur, por e bënte këtë me ndërgjegje. Përse ishte i tillë? Ç‘ishte kjo nevojë për sundim? Nga vinte ajo pamundësi për të menduar për të tjerët? Duke sjellë në mend të kaluarën e vet, ai kujtoi një rini të vështirë, femra të paarritshme. Në egoizmin e tij kishte shenja hakmarrjeje, në cinizmin e tij kishte teprim. Kjo nuk tregon zgjuarsi. “ Zgjuarsi? „ tha ai me vete. Unë po bie në banalitete. Duhet të jesh i fortë. Në dashuri ai që nuk gllabëron është i gllabëruar. Sidoqoftë, duhej të ishte një lloj lehtësimi ndonjëherë që të çlodheshe, të ishe më i dobëti, ta kërkoje lumturinë tënde te lumturia e një tjetri.
Ca nga ca, të shoqëruara me një heshtje që sa vinte e shtohej, veturat e fundit u futën në garazhe. Të kërkosh lumturinë tënde në atë të tjetrit. A do të mundej ai? Kush e kish dënuar të ishte i egër? A nuk ka secili të drejtë ta fillojë jetën nga e para në çdo kohë? Do të gjente vallë partner më të mirë se Irena në këtë rol të ri? Irena ishte aq tërheqëse me fustanin e vetëm të mbrëmjes, me çorapet e arnuara, me mantonë e vjetrur. Irena, që ishte aq e bukur dhe aq e varfër. Aq bujare në varfërinë e saj. Dhjetëra herë ai e kishte parë duke ndihmuar studentët rusë që ishin më të varfër se ajo dhe që pa atë ata do të kishin vdekur urie. Ajo që para Revolucionit kishte jetuar si vajzë princi, tani punonte gjashtë ditë në javë në një magazinë. Si kishte guxuar ai të bënte pazar me kënaqësinë e thjeshtë të një mbrëmjeje të lirë?
Dritaret u drodhën me zhurmë nga autobusi i fundit. Tani qetësinë e natës nuk do ta prishte gjë. I lodhur me vetveten, Bernari u përpoq të flinte. Befas e pushtoi një ndjesi paqeje. Kishte marrë një vendim: Do t‘i kushtohej lumturisë së Irenës. Ai do të ishte për të një mik i dhembshur, i kujdesshëm, i bindur. Po, i bindur. Ky vendim e paqtoi aq shumë sa menjëherë e zuri gjumi.
* * *
Të nesërmen në mëngjes, kur u zgjua, ai ndihej i ngazëllyer. U ngrit e u vesh duke kënduar. Kjo s‘i kishte ndodhur që në adoleshencë.”Në darkë, mendoi, do të shkoj tek Irena e do t‘i kërkoj të falur”.
Kur po lidhte kravatën, ra telefoni.
-Alo, – ishte zëri gazmor i Irenës. – Ti je Bernar? Dëgjo. Mbrëmë natën s‘më zinte gjumi. Më vriste ndërgjegjja. Sa keq u solla me ty. Më fal! S‘e di se ç‘kisha…
-Përkundrazi, unë, – tha ai… – Irenë, tërë natën jam betuar se do të ndryshoj.
-Ç‘marrëzi, – tha ajo. – Ti s‘duhet të ndryshosh. Jo! Ajo që dua te ti janë pikërisht këto trille, këto kërkesa, ky karakter prej fëmije të llastuar. Është kaq e këndshme. Një burrë që të bën të sakrifikosh. Desha të thosha se në mbrëmje jam e lirë, s‘kam ndonjë program. Vendos ti për mua…
Duke ulur telefonin, Bernari tundi dorën me trishtim.
PORTIKU KORINTIAN
Për dyzet vjet të jetës së tyre bashkëshortore lordi dhe ledi Barçestër kishin jetuar në një shtëpi në Park Lein. Por, pas luftës ata u ndodhën ngushtë ekonomikisht. I kishin prishur lekët pa kujdes: njëri prej djemve qe vrarë dhe e veja e djalit me gjithë fëmijë u kishin mbetur ngarkim. Veç kësaj, taksa mbi të ardhurat ishte bërë pesë shilinga për një livrë. Lordi Barçestër u bind se nuk i mbante dot edhe pronën familjare në Syseks edhe shtëpinë në Park Lein. Pas një ngurrimi të gjatë, ai vendosi t‘i hapte zemrën gruas për shqetësimet e tij. Ca kohë pati mëtuar se do ta hidhëronte. Tridhjetë vjet më parë jeta e tyre bashkëshortore kishte qenë e stuhishme, por pleqëria kishte sjellë qetësi, zemërgjerësi e dhembshuri.
-E dashur, – tha ai, – jam tepër i dëshpëruar. Shoh vetëm një mënyrë që mund të na ndihmojë për të mbyllur jetën tonë me ndershmëri, por e di se kjo do të lëndojë në shpirt. Do të të lë të lirë ose të pranosh, ose të ikësh. Ja si është puna: territoret pranë Parkut kanë arritur një vlerë të madhe. Një sipërmarrës ka nevojë për ngastrën tonë, e cila formon një truall të mbyllur me pronën e tij. Dhe më ofron një çmim të tillë, që ne jo vetëm do blinim një shtëpi në të njëjtën lagje, por do të hiqnim mënjanë një shumë që na siguron jetesën edhe për disa vjet që na kanë mbetur. E kuptoj se ti e do shtëpinë Barçestër, ndaj e pata vështirë të bëja diçka që s‘do të pëlqente.
Ledi Barçestër pranoi me këtë këmbim dhe pas ca muajve çifti i moshuar u vendos në një shtëpi të re, disa qindra metra larg asaj që iu desh ta braktisnin dhe që punëtorët kishin filluar menjëherë ta shkatërronin. Lordi dhe ledi Barçestër, që kalonin para shtëpisë së tyre të vjetër kur dilnin, provonin një përshtypje të çuditshme duke parë të zhbëhej ngadalë një trajtë që për ata kishte qenë trajta më e natyrshme dhe më e qëndrueshme e universit. Kur e panë atë ndërtesë pa çati, atyre iu duk sikur ishin ata vetë jashtë, në erë e në shi. Ledi Barçestër ndjeu dhimbje sidomos kur muri i fasadës u ça dhe ajo zbuloi një nga një, si në një skenë para spektatorëve, dhomën e Patrikut, djalit të vdekur, e pastaj dhomën e vet ku kishte kaluar pjesën më të madhe të kohës gjatë dyzet vjetëve.
Që nga rruga ajo vështronte mëndafshin me vijë të zezë, që shndriste në tapicerinë e dhomës. Ajo e kishte vështruar aq shumë kur ishte në zi, kur ishte sëmurë, e lumtur apo e pikëlluar, sa piktura e këtij stofi i ngjante si sfond mbi të cilin qe vizatuar jeta e saj. Ditë më vonë ajo pa diçka që e habiti së tepërmi. Punëtorët e shqitën mëndafshin dhe prapa tij doli një letër bardh e zi që e kishte harruar, por që i solli në mend menjëherë, me një forcë misterioze, lidhjen e gjatë me Harri Vebin. Sa herë kishte ëndërruar ajo pa mbarim mëngjeseve për shtëpitë japoneze pasi lexonte letrat aq të bukura që i shkruante Harri nga Lindja e Largët. Ajo e kishte dashur shumë. Tani ai ishte Sër Harry Webb, ambasador i Shkëlqesisë së Tij në Spanjë.
Shiu e shqiti shpejt letrën bardh e zi dhe poshtë saj u shfaq një tjetër letër. Ishte një pikturë me lule jo dhe aq të bukura, por Ledi Barçestër u kujtua se i kishte zgjedhur enkas në çastin e martesës, më 1890. Aso kohe ajo vishte fustane prej mëndafshi të kaltër dhe gjerdanë qelibari të verdhë; përpiqej t‘i ngjante zonjës Bërn Xhauns e të dielave shkonte për çaj tek Uilliam Morris, shkrimtar. Sa kohë që mundej të shihte fragmente nga kjo letër ngjyrë trëndafili e të blertë, ajo vinte disa herë në ditë, sepse ai vizatim i sillte para sysh rininë dhe kohën e dashurisë së saj të marrosur për Lordin Barçestër.
Më në fund muret u shembën vetë dhe lordi e ledi Barçestër, duke shkuar një ditë të shëtisnin më këmbë në park, panë se prej tërë shtëpisë kishte mbetur vetëm portiku i vogël korintian që kishte shërbyer si strehë për hyrjen. Ishte një spektakël i jashtëzakonshëm e i pikëlluar, sepse ky portik, në krye të shkallëve, ngrihej mbi një peizazh të trishtuar gurësh të stivosur nën një qiell dimri. Ledi Barçestër soditi gjatë retë që vraponin pas kolonave të bardha, pastaj i tha të shoqit:
-Ky portik më kujton ditën më të trishtuar të jetës sime. Nuk kam guxuar kurrë të flas për të, por ne jemi tashmë kaq të moshuar, sa nuk ka më rëndësi. Ishte koha kur unë doja Harrin dhe ju donit Sibilën. Një mbrëmje unë kisha shkuar në ballo për të takuar Harrin që ishte kthyer nga Tokioja. Isha e ngazëllyer nga ky takim që e prisja prej disa javësh, por Harri kishte marrë leje vetëm sa për t‘u fejuar dhe tërë mbrëmjen ai vallëzoi me një vajzë të re, duke u hequr se nuk më shihte. Në veturë, duke u khyer, unë qava. Erdha në shtëpi. E mendova se isha shpërfytyruar prej lotëve dhe s‘pata kurajo të dilja përpara në atë gjendje. Bëra sikur i rashë ziles, e lashë karrocierin të nisej, pastaj u mbështeta në njërën nga këto kolona dhe ndenja aty. Dënesja. Binte shi i madh. E dija se edhe ti mendoje për një grua tjetër e më dukej se për mua jeta kishte marrë fund. Ja ç‘më kujton ky portik i vogël që do të zhduket së shpejti.
Lordi Barçestër, që e kishte dëgjuar këtë rrëfim me simpati e me interes, e kapi me dashuri gruan nga krahu.
-E di se ç‘do të bëjmë? – tha. – Para se ta shkatërrojnë këtë portik, që është varrezë e kujtimeve të tua, ne do të blejmë të dy ca lule e do t‘i vendosim në krye të shkallëve.
Çifti i moshuar shkoi te një luleshitës, bleu ca trëndafila dhe i vendosën te këmba e një kolone korintiane. Të nesërmen portiku ishte zhdukur.
