Përktheu nga gjermanishtja Anna Kove
Ai mbush llullën. E vërtit nëpër dorë llullën e dashur me bishtuk të drejtë. Ngjesh duhanin ngadalë në kokën e saj dhe e shtyp fort me gishta. Mandej ulet pranë dritares dhe tymos. Një gjel vrapon përmes kopshtit. Duhet ta kapë, por e ka të vështirë, thua se gjeli e nuhat që shpendët e tjera gjenden ende mbyllura në kotec. Askush s’i deshi shpendët e tij. Disa nga njerëzit që jetonin ende në fshat kishin edhe vetë mjaftueshëm gjela. Ndërsa ata, më pleqtë, nuk mbanin më asnjë kafshë tjetër, veç mace dhe qen. Po me qenin e tij çfarë duhet të bëjë? Të thërrasë veterinerin e fshatit fqinj, që ai ta verë në gjumë? Jo. E mban qenin prej 12 vjetësh; prej 12 vjetësh Kurti rri ulur në koliben e tij përpara portës dhe ruan. Kurti e ka ndier se diçka nuk shkon, angullin dhe qan gjatë gjithë kohës. Gjeli kërcen sërish pranë dritares, ndërsa ky ngrihet më llullën mes dhëmbëve e shkon drejt derës. Mbi stol qëndron një shportë e thurur, e merr dhe çapitet drejt kotecit. Dëgjon qenin të vajtojë; mbledh në shportë kokat e pulave dhe trupat e tyre.
Tallashi dhe dheu pranë trungut të pemës kishin marrë ngjyrë të errët nga gjaku. Llulla është zbrazur, ai e troket pas bishtit të sëpatës dhe mandej e fut në çantën që mban varur mbi gjoks. Koka e llullës është ende e ngrohtë. Bohçja e tij gjendet në qoshe si një lëmsh kuq e zi. Është për të ardhur keq, mendon: gjithë këto pula të bukura. Mund të pyeste në fshatin fqinj, por nuk donte vetë ta bënte këtë gjë. Sepse do ta kishin pyetur: Pse kërkon t’i heqësh pulat? Janë kafshët e tij, dhe ai nuk do që ato të jenë askund tjetër.
I duhet të bëjë dy rrugë për t’i futur kafshët e vogla në gropën e hapur në kopsht. Vështron lëndinën prapa kopshtit, të cilën deri para dy vjetësh e kishte me qira. Ama tani është shumë i lumtur, që nuk i ka më lopët; ç’do të kishte bërë, po t’i kishte edhe ato? Pas livadheve dhe fushave sheh stalla të shkatërruara dhe hambarë, që i përkisnin dikur kooperativës. Ngjesh me lopatë dheun sipër pulave të groposura, ca pendë të bardha prej së cilave kanë ngelur pranë gropës, pastaj kthehet në shtëpi. Gjeli ende vërtitet nëpër oborr, tani shumë më ngadaltë, por burri plak ndihet i lodhur dhe as nuk dëshiron më ta kapë. Niset drejt kolibes, Kurti është fshehur aty brenda, nuk angullin më, dhe plaku i troket mbi çati.
‒ Kurt, ‒ i thotë, ‒ djaloshi im, djalosh i vjetër. Qeni zgjat kokën përjashta dhe burri e përkëdhel mbi gëzofin e tij me qime gri. Nuk dëshiron ta shikojë, ndaj e llaston, dhe vështron jashtë mbi rrugë shtëpitë, shumica e së cilave janë bosh. ‒ Kurt, ‒ i thotë, ‒ do të jetë ditë e gjatë sot për ne të dy. Është vetëm mesditë, qielli është blu dhe dielli ndriçon, ndërkohë që gjatë gjithë javës ka rënë shi; burri i vjetër pyet veten: mos duhet të presë sa të errësohet, apo të dalë të shëtisë me Kurtin nën diellin e mbrëmjes? Pylli s’është larg, por mbase është më mirë të rrijë në shtëpi. Ai mendon për detin, i cili, gjithashtu, nuk është larg: njëzet minuta me makinë, po ç’i duhet atij deti tani? Edhe dikur nuk është se shkonte shpesh në det, atje është vend për pushuesit. Vetëm një herë në ca vjet shkonin në tavernën e portit, në qytet. Si quhej ajo? “Marinari vallëzues”. Apo jo, ajo tavernë ishte diku tjetër. Mos kanë qenë te “Zemra e artë e marinarit”? Nuk është më i sigurt. Tek ecën përgjatë rrugës së fshatit, ende rri e vret mendjen për këtë.
Qëndron në këmbë përpara mapos së vjetër dhe sheh përmes xhamit hapësirën bosh të banakut. Dyqani është i mbyllur prej vitesh, e as në fshatin fqinj s’mund të shkojë më për pazare. Nuk i pëlqen fare qendra e madhe tregtare, ndërtuar para se të hysh në qytet, mu në mes të fushës. Ata takoheshin shumë shpesh këtu përpara mapos kur ktheheshin nga puna në kooperativë, ose kur vinin nga fusha; pinin birrë dhe flisnin, ndonjëherë pinin birrë dhe heshtnin, përpara se të shkonin në shtëpitë dhe në oborret e tyre. Fredi, Henri i vogël, Valfridi, Shusters Joheni dhe Maiers Joheni, të cilët tashmë ka vite që janë larguar ose kanë vdekur. Ai dëshiron t’u kujtojë fytyrat dhe zërat këtu, përpara dyqanit, por nuk ia del, dot ndaj vazhdon rrugën më tej. Si quhej ajo taverna, pyet veten edhe një herë, dhe merr një trung peme të vogël, të cilin e ka vendosur ndërmjet kovës së vaditjes dhe shatit. Në qytet, po mendoj, në port. Atje, ty gjithmonë të ka pëlqyer shumë. Mbase duhet të kishim shkuar më shpesh. Duhet të kishim folur më shumë.
E ngre peshë trungun e pemës, dhe i dhemb paksa mesi, mandej ulet mbi të. Nxjerr llullën nga çanta e varur mbi gjoks dhe vëren se ka harruar duhanin në shtëpi, por gjithsesi e rras llullën mes dhëmbëve. Hedh sytë në hapësirën boshe të varrit, aty pranë saj. Dëshiron t´i thotë asaj gjëra, si gjithmonë, dëshiron t’i tregojë për ditët e fundit, çfarë ka bërë dhe kë ka takuar, por burri i vjetër thjesht kafshon bishtin e llullës dhe ngrohet në diell. I njeh shumicën e njerëzve këtu pranë saj, ka qenë në varrimin e të gjithë atyre në këto vitet e fundit, u ka hedhur lule mbi arkivole apo mbi urnë, dhe çdoherë i është dashur të mendojë për gruan e tij, të cilën e ka mbuluar këtu, përpara më shumë se dhjetë vjetësh.
Atëherë dyqani ishte ende i hapur dhe ata, të veshur me kostume, rrinin përpara xhamave të vitrinës dhe pinin birrë, përpara se të shikonin në birrarinë e fshatit, për “Festën e vdekjes”, siç e ka quajtur ai vetë. Trungu i pemës mbi të cilin rri ulur është i ronitur dhe i ngrënë nga krimbat e drurit, por ai ndihet rehat mbi të, si të kishte ndonjë jastëk aty sipër. Qëndron një çast nën diell dhe mbyll sytë. Diku leh një qen, por nuk është Kurti. Kurti jetoi me gruan e tij vetëm për dy vjet; ata e zgjodhën të dy kur ia kërkuan plakut Shulc, pasi buçja e tij kishte lindur këlyshë. Burrit i kujtohet se si e shoqja e rriti Kurtin, ishte qeni i katërt që ajo rriste; i kujtohet se si netëve ndonjëherë ajo e fuste brenda në shtëpi, kur ishte dimër dhe shumë ftohtë. Në një dimër të tillë u sëmur edhe vetë, por jo nga i ftohti. Kurti u dëshpërua dhe vajtoi për ditë të tëra kur ajo vdiq. Iku shumë shpejt. Nga ajo gjëja në kokë, siç e quante vetë; meqë Kurti u dëshpërua dhe vajtonte shumë, ai e mori në shtëpi; Kurti vraponte mes për mes shtëpisë dhe e kërkonte, dikur, krejt vonë u qetësua. Një natë e mori me vete Kurtin në varreza. Porta e vogël prej hekuri rrinte gjithmonë e hapur. A mund të nuhasë ai edhe nën tokë? – kështu mendoi. E zgjidhi nga zinxhiri, por Kurti vraponte kot andej-këtej midis gurëve të varreve, ndërkohë që ai rrinte pranë të shoqes.
Burri i vjetër dëshiron të kujtojë diçka të bukur, martesën e para 40 vjetëve, por zor se i kujtohet ndonjë gjë, sheh vetëm se si vallëzon me të: a ishin te “Zemra e artë e marinarit”? Jo, ata janë martuar këtu në fshat, te “Lumturia e fshatarit”, si mundi ai ta harrojë qoftë edhe për një moment; por ai po harron shumë tani dhe e di se kjo punë do të bëhet edhe më keq. Te “Zemra e artë e marinarit” ata festuan përvjetorin e tridhjetë të martesës: vetëm ai, e shoqja dhe asnjë i ftuar; ja, ky është vallëzimi që po kujton, tani e di mirë këtë gjë. Ata vallëzojnë krejt të vetëm ndërmjet tavolinave.
E lë trungun e pemës sërish mes kovës së ujit dhe shatit. Edhe pse është trungu i tij, nuk është i vetmi që e përdor. Njëherë pa të ulur sipër tij plakun Shulc, që është aq plak, sa ka varrosur dy gra.
Po ecën përmes rrugës bosh të fshatit. Është e premte dhe ka lënë takim te “Lumturia e fshatarit”. Zor se shkon më njeri tani atje, qysh se të rinjtë e fundit e braktisën fshatin para ca vjetësh, ndërsa pleqtë ca nga ca u shuan, por Gerhilda nuk do ta mbyllë, ajo ka shtëpinë aty dhe banon një kat sipër dyqanit. ‒ Pothuajse je klienti im i vetëm, ‒ i thotë gjithmonë Gerhilda. Bari është bosh, vetëm tryeza e rrumbullakët, me tabelën e madhe “tavolinë feste” në mes, është ende aty. ‒ Do qethesh dhe do pish një birrë, si zakonisht? Gerhilda qëndron prapa banakut dhe merret me enët. Nuk e sheh fare, por e di se është ai. Hapat e tij kumbojnë në dhomën e zbrazët, dhe ai ndalon. ‒ Edhe një raki bashkë me birrën, por sille me vete shishen.
Zhurmat ndalen, Gerhilda hedh vështrimin mbi të.
‒ A ke ndonjë gjë për të festuar, Albreht?
‒ Është kohë e bukur sot. Nuk po bie më shi.
Ajo tund kokën. ‒ Po sjell një herë pijet, e pastaj do shkoj të marr gërshërët.
Ai shkon te tavolina e madhe në qendër dhe shtyn paksa një stol. Mban vesh se si ajo hap një shishe birre, sepse aparati i krikos i ka dalë jashtë përdorimit. Verneri, i shoqi, i ka vdekur prej gjashtë vjetësh, apo janë bërë shtatë? Ishte 15 vjet më i madh prej saj, dhe që atëherë ajo jeton vetëm. Atëherë ishte 59. Tepër e mirë për fshatin, që e ngacmonte para mapos; njerzit mendonin se do ta shiste shtëpinë dhe do të ikte në qytet, por ajo ndenji.
Ajo i afrohet bashkë me birrën dhe me një gotë të vogël rakie. Shishen e ka futur në xhepin e përparëses dhe i vendos të gjitha mbi tavolinë, përpara tij.
‒ Si i ke djemtë, Albreht?
‒ Duan të vijnë së shpejti të më vizitojnë përsëri. Mbase në shtator.
‒ Duhet t’ju vijë turp. Nëse…
‒ Pusho, Gerhildë.
‒ Më vjen keq: Po shkoj të marr gërshërët.
‒ Çdo gjë në rregull. Eja pije një gotë raki me mua.
Ajo kthehet drejt tij dhe qesh. ‒ Që të të pres veshët pastaj? Jo. Pi njëherë vetë, Albreht.
Ajo largohet përmes hapësirës së barit dhe ai e vështron nga pas. Pi rakinë e tij dhe e shpëlan mandej me birrë.
I thau tri gota, derisa ajo erdhi me gërshërën dhe peshqirin me vete, të cilin ia hodhi rreth qafës. Ai vështron qimet e shkurtra e të bardha që bien mbi peshqir e mbi dysheme. Nuk duhet të vijë çdo muaj këtu; vjen qysh prej tetë vjetësh, dhe çdo herë vetëm për ca milimetra flokë. Dëgjon zhurmën e gërshërës dhe ndien gishtat e saj mbi kokë. Dikur ia priste flokët e shoqja. Kur vdiq ajo, i la flokët t’i rriteshin për mbi një vit. Ishte pothuajse i humbur dhe i dërrmuar, ashtu si edhe shumë burra të tjerë, që i njihte edhe nga fshati apo fshatrat fqinjë, të cilëve u duhej të jetonin vetëm dhe nuk kujdeseshin fare për veten e as për oborret e tyre, derisa, pas një kohe të shkurtër, më vonë shuheshin fare. Por Shulci dhe Gerhilda me burrin e saj e ndihmuan shumë. Ai ishte aq shumë i lodhur atëherë, po aq i lodhur sa ç’është edhe tani sërish.
‒ Ja, kaq ishte. Floku yt nuk rritet dot më shpejt, ‒ ajo qesh, shkund peshqirin dhe niset drejt banakut.
Burri i vjetër e vështron pas shpine dhe shkundet me dorë mbi supe e mbi gjoks. Disa qime të vockla i shkëlqejnë mbi këmishë. E mbush gotën edhe njëherë plot dhe pi; pastaj e shpëlan rakinë me birrën që i ka mbetur. Vendos 20-shen e tij poshtë shishes dhe ngrihet.
‒ Po shkon? Ajo mban në dorë një fshesë dhe një farashkë.
‒ Kam ca punë për të kryer ‒ i thotë, dhe i kalon pranë. ‒ Kalofsh mirë!
‒ Duku njëherë nga java tjetër, plaku Shulc vjen sërish çdo të mërkurë.
‒ Po, ‒ i thotë ai, ‒ mbase do dukem. ‒ Kur është në derë, do edhe një herë të kthehet drejt saj, por vetëm sa kërcet te kasa e derës, përpara se të dalë nga birraria. Kur ishte fëmijë vinte shpesh me të atin këtu, në këtë vend.
Burri niset drejt shtëpisë së Shulcit, e cila gjendet në qoshen tjetër të fshatit të vogël, atje ku fillon pylli. Ka një liqen në pyll, jo shumë larg nga shtëpia e Shulcit, ku ndonjëherë, në ditët e nxehta, shkonin të laheshin: ai me Shulcin dhe gratë e tyre. Para ca javësh ishte atje, qëndroi gjatë në breg, dhe dëgjonte zhurmat e lehta të autostradës, që vinin prej larg. Kishte marrë me vete një peshqir dhe rrobat e banjës, por nuk u fut fare në ujë, liqeni iu duk shumë i errët dhe i frikshëm, dhe ai mundi të dallonte vetëm pemë të bardha e të vdekura në bregun tjetër.
Burri i vjetër ecën rreth e rrotull shtëpisë përmes portës së hapur. Oborri është bosh, Shulci s’ka më asnjë pulë prej shumë kohësh. Ata ulen pranë njëri-tjetrit në kolltukët e lëkurës në sallon dhe pinë raki. Burri i vjetër vështron në mur nga të dyja fotot e grave. Mbi tavolinë, para tyre është një pjatë me një gjysmë simiteje të thekur me djathë.
‒ Do kemi prapë një gusht të mbarë, ‒ i thotë Shulci. Ai flet me zë shumë të lartë, sepse nuk dëgjon mirë.
‒ Po, kështu duket, ‒ ata trokasin gotat dhe pinë. Për ca minuta të tëra rrinë të heshtur me njëri-tjetrin.
‒ S’të kisha parë këtu prej shumë kohësh, Albreht.
Burri i vjetër pohon me kokë.
‒ Kam pasur punë. Nuk dal shumë nga shtëpia.
‒ As unë, ‒ i thotë Shulci.
Kur burri i vjetër shkoi para disa javësh te liqeni, e pa Shulcin nga larg të ecte andej-këndej nëpër oborrin e tij, nga njëri gardh tek tjetri. Kur u kthye vonë nga liqeni, Shulci ende ishte duke ecur ashtu, lart e poshtë, nga gardhi në gardh, dhe pyeti veten se nga e merrte gjithë atë forcë edhe pse ishte mbi tetëdhjetëvjeçar, kur ky vetë u lodh që në gjysmë të rrugës drejt liqenit, dhe më mirë do kishte dashur të ulej poshtë ndonjë peme, në pyll.
‒ Kam nevojë për pistoletën tënde, Shulc. Burri i vjetër sheh gjithë kohën në raftin e murit, te fotot, dhe Shulci var kokën mbi gjoks, përkulet dhe i mbush sërish gotat plot.
‒ E dua për qenin tim. Është i plakur dhe i sëmurë.
‒ Çoje te doktori, ai ia bën më të lehtë.
‒ Dua ta bëjë vetë këtë punë, e kupton.
‒ E kuptoj, ‒ thotë Shulci. Ata i pinë në heshtje gotat e tyre, pastaj Shulci ngrihet dhe del nga dhoma.
Burri i vjetër kthehet ngadalë përmes fshatit drejt shtëpisë. Dielli tani ka rënë, por qielli ende është blu. Burri qëndron në këmbë përpara ca shtëpive dhe vështron dritaret e zbrazëta. Një mace rri përpara portës te oborri i vjetër i Mylerit, po s’dihet nëse kjo është macja e tij. Macet ia dalin mbanë edhe nëse ngelen vetëm. Gruaja e Mylerit është shpërngulur në qytet, oborrin nuk mundi ta hiqte qafe. Ai kthen kokën edhe njëherë nga macja, e cila nderet nën diell dhe tund bishtin. Burri i vjetër ecën përmes fushës, në mënyrë që të mos kalojë më pranë varrezave. Torba prej stofi me pistoletën e Shulcit brenda saj i godet këmbën gjatë ecjes.
‒ A të mjafton një plumb, Albreht? Nuk kam edhe aq shumë.
‒ Mbushe plot, Shulc; s’nuk dua që ai të vuajë. ‒ Shulci tund kokën dhe shtyn fishekët në karikator.
‒ Shpresoj të funksionojë ende, se kam shumë kohë pa e përdorur. Dikur Shulci tregonte ndonjëherë histori nga lufta, kur ata uleshin te “Lumturia e fshatarit”. Burrit të vjetër zor se i kujtohet lufta, por Shulci është dhjetë vjet më i moçëm prej tij. Tani çapitet përqark shtëpisë. Dëgjon Kurtin të lehë. Pistoleta i godet këmbën, ai ndalon dhe mbahet fort pas gardhit. Qëndron ashtu për disa çaste dhe pret derisa Kurti të pushojë së lehuri. Një bletë i është ulur mbi këmishë, e largon dhe niset drejt portës.
Nga vëllimi “Nata, Dritat”, 2008
