E shihja Cenin me një dashuri vëllazërore. Vite të tëra po e njëjta gjë. Aty-këtu e vërente teksa ngrinte njërën vetull dhe dukej sesi tipi i saj gjente rast të nxirrte në pah sigurinë gati absurde për t’u fshehur brenda vetes, duke kujtuar burrin e saj, fuqinë e tij të jashtëzakonshme: Bungu përthyente patkoin me dorë. Ti, i kish thënë një mbrëmje ajo, desh më ke shtypur dje, desh më ke groposur të gjallë. Ajo qeshte plot hir dhe një gropëz i formohej në fund të faqes së majtë. Çfarë hijeshie! E pamundur të merrej me mend. Një ndjesi sikur do të përjetonte sërish një natë dashurie. Ndaj dhe dukej kaq e ëmbël, pak e ngushtuar, po megjithatë e ndiente menjëherë se aty për aty i zgjoheshin dhe i fikeshin epshet. Jo, s’kishte më ahte e bujë. Miklimit të saj nuk i dukej asnjë gjurmë. Ç’zhgënjim i hidhur! Por menjëherë dridhej e tëra. Djemtë e saj! Të mirët! Të bukurit!…
Nga ana tjetër, mendova, do ta sillja edhe atë te punishtja ime, afër morsës. Donte të fliste. Të më kumtonte atë që i mungonte, ndoshta duke nisur me fëmijët, ashtu i kruspullosur dhe me patericën që e tërhiqte pas vetiu, si e linte pas tragën që binte në sy. Hazbi Salla, thuajse zvarrë, tukeqej pas meje. E ula dhe i solla ujë. E pi gjithë mataranë, duke dashur të zbrazte tërë turbullirën, mbase ngaqë ishte aq pranë meje, krejt i penduar. Ndoshta edhe më dukej.
Ajg, më tha, ne të «Lemerisë» jemi përgjegjës jashtë, deri te dera. Më tej e dimë që është Ferri. Po se qysh e tek, s’kemi pikë njohurie. A mund ta marrim me mend? Lemeri me halle ajo, jona, ç’të them! Po, po, ashtu është, me mend ne marrim shumë gjëra, të cilat i kemi pasur pranë, pa e vlerësuar kurrë kënaqësinë që na jepnin për t’i parë nga afër. Na thoshin se Bungu ishte mirë, mbahej, por kishte mbetur ende fëmijë! Qante me pikë të lotit. Mbase ata policët e nëndheut edhe shtonin fjalë nga të xhepit të tyre, po kjo s’na e prishte gjizën, ta themi troç. Unë mbeta keq kur më thanë edhe ato anekdotat që rrëfeheshin me qen dhe nimfa, me det e me tunele, me pyje limonësh në egër që as në parajsë nuk m’i ke… Mbetesh pa mend, domethënë çuditesh së tepërmi, kur mëson se po mbusheshin nëntëmbëdhjetë vjet. Kam qenë dhe do të jem në sytë e tij, që nuk i pashë kurrë më. Dëgjo, Ajg, deri ditën që nuk kisha kaluar edhe unë ferrin tim personal, me këtë veglën tënde, morsën e tmerrshme, ti ke bërë keq, kurse pas saj bëre mirë. Do ti që më erdhën mendtë? Tani çdo gjë vinte e bëhej edhe më imponuese. Dhe, ndërkohë, ti vije sigurisht pa ardhur kurrë dhe më pyesje se përse unë nuk i kisha vajtur pas Bungut, pse nuk iu tregoja ku ishte dhe çfarë bënte, pse nuk e nxjerrin në gjyq, se po shkelen me themel të drejtat e Zotit dhe të njeriut bashkë, pse…? E ku mbaronin ato pyetjet e tua që u bënë edhe të miat? Ndërkaq më këputej shpirti për Cenin, për djemtë e vegjël. Nuk kisha as mendime të harbuara siç kujtoje ti. Unë e dija se do të qeshë pjesë edhe më tej me Bungun, por jo…
Jo, jo, asnjëherë!, tha ai me një pamje disi të ashpër. S’ka as tre muaj që jam absolutisht i lënë në harresën time… Mendoja që ta martoja Cenin menjëherë pas ikjes së Bungut tënd atje nën dhe… Dhe do t’i jepja për burrë një gardian burgu, nga ata të kamurit, si njerëz që marrin ryshfetin e së keqes. Mirëpo unë nuk u futa dot nën dhé. Aq shumë kërkova, por ndeshi sharra në gozhdë, edhe sikur t’i thyente tërë dhëmbët e të mbetej shytë, prapëseprapë nuk do të mundja. Kalecët jashtë nëntokës nuk janë e s’mund të jenë edhe për atje brenda. Atje ka ligje të tjera, ka jetë tjetër, ka botë të çuditshme, nuk ngjan fare me atë këtej. Ta dish prej meje. Atje koha bëhet, me ç’kuptoj, drejtvizore dhe hapësira ngushtohet vazhdimisht, derisa bëhet si një petë e hollë dhe brenda saj vërtiten përmasa të llahtarshme që realiteti ynë s’mund t’i kuptojë dot. Dhe gjithçka ndodh ditë pas dite, duke mos dalluar më ditën nga nata dhe trupi nis e bëhet i tejdukshëm derisa kthehet në oshafkë, si i tharë në tym, bëhet pelerinë e tejdukshme dhe e përbindshme. Arriti puna saqë doja ta tërhiqja atë që kisha denoncuar. Dhe unë or mik, ti kishe të drejtë kur m’i vure të dyja këmbët në një këpucë, domethënë kur më theve këmbën, ma thërrmove kavilien. Dhe mirë ma bëre. Fyçka ime e meritonte. Donte e ç’nuk donte, por mbi të gjitha donte atë që ma bëre mirë. Por, ajo këmba ime tregoi se ti je zotëri burrë, ma shpëtove tjetrën, më le të eci me tjetrën. Me një sy sheh tërë dynjanë! Edhe me një këmbë ashtu e shëtit të tërën. Ti, e kam të qartë që i di të gjitha këto që them, por ama nuk i nxjerr në Pazar. Kurse unë dola edhe vetë në të. U laturisa. U bëra pis. S’gjeje dot lumë të më pastronte! Ah, kuptohet, kundër dëshirës sime… Ee. Apo ishte e gjitha kjo thjesht dëshira ime?
Ti – një, ai drejtor faqeziu, që partizan mos i thënçin, dhe Bungu – i treti, u bëtë tërë qejfi im. Oh, si lozja me veten time. Drejtori ra klluf, kurse ty ta kisha frikën. Në fillim edhe Bungut të shkretë. Më vjen shumë keq për të! Ooo! E gjitha ajo që kam bërë ishte poshtërsi. E them me gjongël, ta dish. Domethënë ta dish mirë. Në qoftë se, në moshën e tij, po edhe timen atëherë, pa vënë asnjë dyshkë mënjanë, duke punuar gjithmonë me gjithfarë shpifjesh e trillimesh, plot shtesa, marrje mendsh, llogje dhe azdisje të thëna e të lëna pas krahëve, për të kënaqur dëshirat e vetes dhe të shefave të panumërt, me një dorë të mirë GBV, bashkëpunëtorë vullnetarë kundër armikut të klasës, sidomos edhe me ata shumë të rinj, për të cilët mund të bëje gjithfarë lojërash të nxehta, të shikoje edhe plot ëndrra me sy hapur… Kjo do të thoshte se vërtet qe një punë e mirë që ia vlente dhe e përsëris ia vlente shumë… Po, mor po, jam penduar dhe aq thellë, saqë askush s’mund ta dijë kurrë. Edhe pse e di, që askush s’mund të më besojë! Ka thellësi të hatashme njeriu, sidomos ai që ka jetuar bashkë me një shpirt të zi, sidozot puna ime…
Ti e di, mërmëriti Hazbi Salla, duke iu marrë goja, nëse një pune nuk ia del dot, kjo nuk është për fajin tënd… Mirëpo, ku merren vesh të rinjtë…, janë aq të çuditshëm kur janë në atë moshë! Dhe mua qëlloi që shefi më erdhi taze i ri. Çdo ditë që kishte bërë emër Zoti, Ajg, ndihej një lëvizje e gjallë përreth tavolinës së punës. Kalecët nxitonin dhe dukeshin edhe më të gjallëruar. Pas rrugës së tretë të tyre, për çdo ditë, u shfaqën menjëherë trillet pas aspiratave: pula të majme, fileto peshku, salcë, eskallopë të trashë, biftekë të hollë. Deri në atë moment të arrestimit të drejtorit dhe më pas të Bungut, kisha shërbyer i shurdhuar në mes të zhurmës së lehtë të ndërrimit të rojeve për të gjithë të pranishmit. Zoti gjithmonë e më shumë ka qenë i habitur me mua. E dalloja këtë me një lehtësi të papërballueshme, pyesja shtatë a tetë dhe bëja si e gjeja vetë. Të gjithë ata që çova nëpër burgje kishin shumë fëmijë, kurse ky i fundit, Bungu yt dhe imi, ‘i zbavitur’ me këtë çështje, nuk arriti të sqarojë asgjë. U mbush kupa dhe, për të mos u shuar zjarri, e hoqa prej tij. S’kam më asnjë detaj shtesë…
Kjo ka qenë. Hollësitë ti i di, m’i ke plasur në fytyrë. Po, more po. Jam penduar. Po edhe këtë do ta them. Kam ndjekur një turist francez që erdhën nga fotografët e Parisit, duke shoqëruar grupin e doktorit që ndiqte shëndetin e Prijësit tonë të madh. Drejtuesit vendosën t’i shëtisnin qytet më qytet. Dhe kudo, direkt, në varrezat e dëshmorëve, si pikë vëzhgimi psikologjik po edhe turistik. Aty i çonin. Varr më varr. Dhe aty nuk i linin, i hiqnin. Kurse ai francezi im, Zhan-Lyk, djalë i ri, me kokën e qethur rrikë në Rinas (Gallatë e Madhe qethja e kokave turistike!) ngeci në varrezat e Shkodrës. I erdhi për të vjellë dhe mbajti këmbët. Ndërkaq vuri re se një vajzë ndoshta nga ato studentet e Institutit të Lartë Pedagogjik të qytetit dhe gjithë Veriut. Po edhe s’ka qenë fare studente, por një punëtore. U pre djali dhe priti. Ajo çonte nga një trëndafil të freskët mbi çdo varr. Duart plot me trëndafila të kuq. Sa e pa francezin vajza u bë limon. U tup. U ndrydh. Ngriu. Por e gjeti, fenomenalisht e gjeti, e jashtëzakonshme gjetja e saj. U dorëzua. Nuk m’i la mua por ia la francezit të gjithë trëndafilat e kuq dhe u largua duke i dhuruar atij një buzëqeshje të mrekullueshme… Sa më pëlqeu aq edhe e urreva. Mund të kishte vdekur prej turpit, mund të kishte fatin e mirë të njihte një djalë të ri fotograf dhe frëng, fat për së mbari, me karakter të fortë, i cili, me siguri mendoi se kështu qe e gjithë rinia shqiptare: e tupur, e trembur, gjithë origjinalitet gjetjeje artistike me trëndafilat e dhuruar dhe me buzëqeshjen e bukur, derisa ishte e rrethuar brenda një burgu të madh. Kisha të drejtë të mendoja ashtu, e kisha falur edhe unë vajzën, nuk e denoncova duke u pajtuar me të. E, në krye të një viti, duke dashur, të paktën, ta shtija në dorë të bijën e botës, e cila ishte një njëzetvjeçare, tepër e ftohtë, që mbahej si një nga femrat më të bukura, me një vlerë që nuk ndryshonte kurrë, por e drejta, ashtu më ngjante si e ëma, një tip gjithë urdhra e rregulla, që mbante hesapet, për të gjitha hyrjet, daljet e shpenzimet, duke mirëmbajtur krejt familjen në një apartament të vogël në të cilën do të banonte me mua, dy kate më lart shefit tim të ri asokohe, ku arriti të ngrinte një atelie rrobaqepësesh, për fustane e ndërresa. Po. Nuk të gënjej. Jam borë, i bardhë…
Për sa i takon plagës, i dashur Ajg, ajo është e vërtetë, nuk i heq asnjë presje dhe nuk i shtoj asgjë. Plaga ime u bë Bungu, pas drejtorit dhe më pas morsa jote. Domethënë plaga e shkaktuar nga morsa u bë edhe shërimi im. Ishte një plagë e çuditshme hëm kaqole, hëm rrenacake, hëm flori, hëm kallp. Ee, ta them hapur fare, ajo nuk tregonte as fijen e respektit për mua, më përndiqte dhe më pëlqente, më futi në mendime dhe më nxori nga binarët.
Pastaj, me të shpejtë, nëpër detajet që mbushnin të tërën u shtua diçka edhe për të tjerat: më mbyste keqardhja, u bëra besëtytë, e solla vërdallë veten pa i dhënë asnjë pikë ujë, e thava, e bëra kockë e lëkurë, e thava zorrën, nuk piva më, i dhashë vetes dru derisa e shqepa mirë e mirë, duke ruajtur kockat, të thyerat e të pathyerat. Pendimi im mori formën e patericës prej druri, u bë fuqi mbështetëse në krahë, së cilës kish nisur në një linjë krejt tjetër, të bëhej periferike për të përditshmen time, një zemër e madhe për t’u mashtruar me një mësim të ashtuquajtur të fuqishëm, pa folur fare, vetëm duke parë në sy Tatanë, që kishte kullotur lopët në breg të lumit që në moshë të re.
E përfytyroja që Zoti na dëgjonte, duke vështruar këto që të thashë, i shastisur dhe i ngacmuar nga ky rrëfim kaq brutal, që më erdhi fare hapur e troç në veshin tim jo aq delikat, ndërkohë që, pas kurrizit tim, kalecët dhe ata që i ndiqnin pas, përsërisnin me një zë të respektueshëm dhe të impononin përvojën e tyre, fjalët e pathëna kurrë, sepse nuk ia vlen në këtë dhe në atë orë… Veç shijoni kënaqësinë, asgjë pas saj nuk të bie në kokë.
Hë, po, një lloj nxehtësie të rri pezull, nxehtësi mendimi po e quaj për efekt mungese fjale, kur nuk të vjen shpejt, prej qenieve njerëzore po u zihet fryma, kurse të tjerët, si të hutuar, nxitojnë nëpër tapetin që është bërë më njolla politike. Megjithatë, vjen një ditë që edhe fjala, edhe ajo më e bukura që njeh, nuk të shijon më. Njerëzit po u bënin naze fjalëve, edhe pëshpësheve që servireshin, duke lënë pa provuar as gjysmën e shijes. Vetëm Tataja i përlan edhe sot e kësaj dite të gjitha, me babëzi. Në çdo orë të vonë të natës apo të ditës, ajo është hamëse e nervozuar fjalësh, duke i ripërtypur gjithnjë e çoroditur.
Je ulur ndonjëherë pranë Tatasë? Nuk e besoj. Pranë saj ke punë me shërbimin, ta fryn kokën e ta bën daulle: nuk pranon të prekë asnjë nga ç’i thuhet apo që i dhurohet, ajo merr atë që i pëlqen dhe ashtu e qetë, para gjendjes së saj bosh, vështron rreth e qark vetes, duke u munduar pa takt të fshehë edhe ndonjë gogësimë, e cila kohët e fundit merret si gabim politik. Shpesh qepallat i mbylleshin, kurse fytyra i pahitej me një ngjyrë dheu. Ishte dhe është gjithmonë si e rraskapitur, sipas fjalëve të një shokut im kalec. Këto lloj gjërash, që të jenë të këndshme, nuk duhet të mbeten të pastra, pikë. Po të mos ishte Tataja që sokëllinte, ata të gjithë do t’i kishte zënë gjumi. Ajo dreq, duke marrë pamjen e një mikeshe, me trupin e bëshëm gjerë e gjatë, bënte namin që gjithçka ta kishte pranë vetes. Dhe askujt s’i shkonte në mendje të bënte gjë tjetër veç të kujdeseshin për të, ta ruanin, ta llastonin, deri edhe t’i jepnin edhe atë që s’thuhet, por ama të gjitha këto nuk arrinin ta bënin që të pushonte së ankuari. Ka qenë dhe akoma është e përveçme. Ajo i shpëtoi. Dhe lutem që kam shpëtuar prej saj, përndryshe do kisha bërë kërdinë. Kam pasur oreks të paparë…
Në çdo çast, Tataja ngrihej, rrinte prapa kurrizit tim dhe i mprihte fjalët. E di, nuk të besohet, por gjithashtu ta dish që nuk po të shfajësohem. Të gjithë bëheshin dhe bëhen merak për të dhe interesohen se çfarë fjalësh ripërtyp ajo. Se, siç ishim edhe jemi, fjalë dhe vetëm fjalë hamë, me to ngopemi, fryhemi, sëmuremi dhe gjithnjë të uritur për to, na largohet mendja nga ushqimi tjetër. Nuk paskemi të ngopur me fjalë! Çudi e madhe! Kështu edhe ka për të qenë. Ndërrohen pjatat plot me fjalë, njëra pas tjetrës. Ne, mjeranët, kënaqemi me këtë sjellje të bukur dhe, më në fund, me një qëndrim dinjitar, themi se kështu ka lezet shpirti… Një grua si Tataja është e lindur vetëm për këtë. Ju, nuk e ndieni këtë zgjim në veten tuaj? E them si shembull, si përvojë. Ore, edhe nga e keqja duhet mësuar, dhe një çikë më shumë… Ka arritur ajo kohë, or mik, saqë fjala është zemëruar nga mungesa e entuziazmit tonë, që ka mbetur rrugës, ndaj dhe po ta vini re ka zënë e flet me zë të lartë. Me këtë rast, mund të shtoj edhe këtë: fjala po ta përdorësh me vend është një mrekulli, një yll flakërues, që thyen e bind miliona e miliona. Secila prej tyre ëndërron ndonjë trill mbretëror, ndonjë natë prej nate edhe ka për t’u paguar me një pasuri të tërë.
Ne, kanë synuar të na bënin mjeshtër të fjalës, po edhe të dëgjimit. Kur di të flasësh, di edhe të dëgjosh mirë. Nuk thonë kot: mprih dëgjimin, pastaj zë e fol. Ehe, pa folur? Çudit e madhe! Do të duhet ta ndiesh që je lënduar nga një fjalë disi e ashpër, duhet të bësh një lloj proteste edhe me pëshpërimë. Mirëpo ndërkohë po jep disa hollësira rreth fjalëve dhe kjo është gafë e madhe, të cilën s’ke për ta takuar ndonjëherë. Dhe kjo nuk është aspak e bukur, por kjo nuk të pengon që të kesh të gjitha aftësitë që dëshiron, edhe pse mërzitesh kur nuk je i sigurt. Se ajo që do të shprehësh rastësisht nuk të vjen dot… Kështu pra ishin punët në Lemerinë tonë. Ta themi troç, edhe sikur një herë të vetme në jetë…
Plasi e qeshura në punishte. Ne e dinim mirë se aty ishim vetëm ne të dy.
Ti je i çmendur! E dija që po bëje shaka!
Jo. Kurrë. Unë po ngazëllehem, Ajg. Jam i frymëzuar në thellësi të shpirtit. Pas kësaj mendoj se do t’më ngasë lemza keq, mund edhe t’më mbytë fare. Mezi e kam pritur këtë ditë, që më dha rastin të përgjigjem për ato gjërat e mia të kalbura… E di dhe më vjen keq, pas kësaj ne nuk do të takohemi më kurrë…
Tiranë më 22.05.2024
