– Vendimi i këtij trupi gjykues është të largoheni nga kampi… në mënyrën e zakonshme, zotëri, në mënyrën e zakonshme…
Gjyqtari Markus O’Brajen ishte tepër i hutuar dhe Mak Çarli i ra njëherë me bërryl në brinjë. O’Brajeni u kollit për të qëruar fytin dhe vazhdoi:
-Duke marrë parasysh madhësinë e fajit tuaj, zotëri, si edhe rrethanat lehtësuese, opinioni i gjyqit është që të furnizoheni me ushqime për tri ditë. Besoj se do t’ju mjaftojnë.
Xhek Arizona i hodhi një vështrim të trishtuar Jukonit(1). Ishte një rrjedhë e fryrë, pak si ngjyrë çokollate, gati një milje e gjerë dhe kushedi sa e thellë. Bregu mbi të cilin qendronin ishte normalisht dymbëdhjetë këmbë sipër nivelit të ujit, por ky po i afrohej tashmë duke përpirë parreshtur copra të vogla balte. Ato binin sakaq në gojën e shtjellave të panumërta dhe zhdukeshin përgjithmonë. Edhe disa pëllëmbë dhe Red Kau do të përmbytej.
– Nuk mjaftojnë – tha me hidhërim Xhek Arizona. Ushqimet për tri ditë nuk mjaftojnë.
– E paskeni harruar rastin e Mançesterit – ja preu ashpër O’Brajeni. – Ai nuk mori as edhe një paund ushqim.
– Dhe ja gjetën kufomën në bregun e Lumit të Poshtëm, gjysmë të ngrënë nga egërsirat – u përgjigj Xhek Arizona. – Dhe vrasjen ai e bëri pa asnjë shkak. Xho Divesi s’kish patur ndonjëherë punë me të, as që i kishte rënë kurrë në qafë, por ai, vetëm e vetëm se i përzihej stomaku, u hodh mbi Xhonë e shkretë dhe e la në vend. S’po më gjykoni aspak drejt, O’Brajen, ja ku po jua them hapur. Më jepni ushqime për një javë, dhe e kam një shans për t’ia dalë mbanë. Ndryshe jam i humbur.
-Përse e vratë Fergusonin? – pyeti O’Brajeni me një ton të rëndë. – S’mund t’i duroj dot këto vrasje pa arsye. E pra, u duhet dhënë fund. Red Kau ynë s’ka ndonjë popullsi të madhe. Është kamp shumë i mirë dhe në të kaluarën s’ka pasur kurrë gjakderdhje. Tashti po na bëhen të përditshme. Më vjen keq Xhek, por dënimi juaj do të jetë shembull për të tjerët. Provokimi që thoni se ju ka bërë Fergusoni s’e justifikon aspak vrasjen.
– Hmm, provokimi! – u skërmit Xhek Arizona. – Po jua them, O’Brajen, ju s’marrkeni erë fare nga kjo punë. S’paskeni pikë ndjeshmërie artistike. Përse e vrava Fergusonin? Sepse Fergusoni këndonte: “Dikur kujtoja se isha një zokth”. Ja pra ajo që dua të di. M’u përgjigjni, ju lutem shumë. Përse ai këndonte “një zokth, një zokth?” Ç’duhej ky zokthi i dytë këtu? Vetëm njeri mjaftonte. Një zokth të vetëm do të mundja ta duroja. Por jo, ai dy që dy. Unë e paralajmërova. Ju afrova me respektin më të madh dhe i kërkova përunjësisht të hiqte një zokth. Bile ju luta. Dy dëshmitarë mund ta pohojnë këtë.
– Fergusoni këndonte me një zë të tmerrshëm, – ja pat një nga turma.
O’Brajeni bëri ca gjeste pavendosmërie.
– S’paskemi të drejtë të na respektohen shijet tona artistike? – pyeti Xhek Arizona. – I dhashë atij birboje një paralajmërim të qartë: dy zokthet ishin krejt në kundërshtim me natyrën time. Por ai vazhdonte të më dhunonte veshin duke më shtrënguar të dëgjoja dy zokthe. E pra, ta dini se ka njerëz me shije muzikore kaq të holla, sa s’do ta kishin duruar ta tepronte kaq shumë. Unë jam gati ta pij këtë kupë me helm, bile mund të lëpij edhe lugën, por dijeni ama se t’i japësh tjetrit tri ditë ushqim, ky është kulmi, po, po, tamam kulmi, dhe në shpëtofsha gjallë, s’kam për t’jua harruar kurrë. Vazhdoni e dërdëllisni tashti.
O’Brajeni lëkundej akoma. I hodhi një vështrim pyetës Mak Çarlit.
– Do të thoja se tri ditë ushqim është dënim tepër i ashpër, – i sugjeroi ky, – por u përket juve ta vendosni. Kur ju zgjodhëm gjyqtar pranuam t’u nënshtroheshim vendimeve tuaja, dhe do ta mbajmë fjalën siç e kemi mbajtur deri tashti, për besë!
– Ndoshta u tregova ca i rreptë, Xhek, – filloi O’Brajeni, sikur t’i kërkonte falje. – S’jam hiç në vete nga këto vrasje të mallkuara. Pranoj t’ju jap një javë ushqim.
Prapë qëroi fytin dhe vështroi rreth e rrotull me plot besim.
– Dhe tashti mund t’i japim fund kësaj pune. Barka është gati. Lekler, sillni ushqimet. Hesapin e rregullojmë më vonë.
Xhek Arizona dukej shumë mirënjohës dhe, duke mërmëritur diçka si “zokthe të mallkuar”, hipi në barkën e zbuluar që përkundej në breg të lumit. Ishte një lundër e madhe e bërë me dhoga pishe të palatuara, të sharruara me dorë e të sjella prej pyjeve të liqenit Lindeman(2), ca qindra milje më sipër, në rrëzë të Shilkutit(3). Në barkë ishin vetëm një palë rrema dhe disa batanije për të dënuarin. Lekleri solli thesin me ushqime dhe duke u përkulur për ta ngarkuar pëshpëriti:
– Të kam furnizuar mirë, Xhek. Ke vrarë me arsye, mor qerrata!
– Pritjani litarin! – thirri Xhek Arizona.
Dikush e zgjidhi atë copë litari dhe e hodhi në barkë. Rryma e rrëmbeu në çast dhe e largoi nga bregu. Vrasësi as që i zuri me dorë rremat, bile dukej fort i kënaqur tek rrinte ulur në pupë duke dredhur një cigare. Pasi mbaroi, nxorri shkrepsen dhe e ndezi. Ata që rrinin në breg panë akoma dhe disa minuta shtëllungat e vogla të tymit mbi barkë. Qendruan aty derisa ajo u humbi më në fund nga sytë tek kthesa, nja gjysmë milje larg. Drejtësia qe zbatuar.
***
Banorët e Red Kaut i bënin e i zbatonin ligjet pa ato vonesa e sorollatje që janë aq karakteristike për botën tonë të qytetëruar. Nuk egzistonte asnjë ligj për ta në tërë Jukonin, përveç atij që krijonin vetë. Dhe ç’është e vërteta, qenë të detyruar të vepronin ashtu. Red Kau lulëzoi më 1887 dhe Kllondajku(4) me ethet e tërbuara të arit qe akoma një e ardhme e panjohur. Madje as që kishin idenë nëse kampi i tyre gjendej në Alaskë apo në Territorin Veriperëndimor(5), me fjalë të tjera, nëse merrnin frymë nën flamurin me yje e shirita(6), apo nën atë të Madhërisë së Saj(7). Asnjë funksionar i çfarëdo rangu nuk qe hedhur kurrë deri atje, të paktën sa për t’u treguar gjatësinë dhe gjerësinë gjeografike. Red Kau ndodhej diku në breg të Jukonit dhe kjo u mjaftonte. Sa për flamujt ata ishin jashtë çdo mbikqyrjeje, e sa për ligjet, ishin në tokën e askujt.
Kishin krijuar kështu ligjin e tyre, e ky qe mjaft i thjeshtë. Ai lumë i bekuar i Jukonit ishte egzekutuesi i tërë vendimeve. Dymijë milje larg Red Kaut Jukoni derdhej në detin Bering përmes një delte nja njëqind milje të gjerë. Dhe gjatë gjithë këtyre dymijë miljeve s’kishte veçse një egërsi të virgjër. Të themi të drejtën, në vendin ku Porkupini(8) derdhej në Jukon, brenda Rrethit Polar, qe ngritur një bazë tregtare e Kompanisë së Gjirit të Hudsonit. Por ajo ishte disa qindra milje larg. Madje thuhej se akoma më larg ndodheshin edhe nja dy misione, por këto ishin vetëm fjalë, se banorët e Red Kaut s’i kishin parë kurrë. Ata qenë shtyrë deri në atë vend duke ardhur nga ana e Shilkutit dhe e burimeve të Jukonit.
Njerëzit e Red Kaut nuk i përfillnin krimet e lehta. Dehja, sjellja e padenjë apo përdorimi i fjalëve të ndyra quheshin prej tyre si të drejta natyrore të pamohueshme. Ata qenë individualistë dhe njihnin për të shenjta vetëm dy gjëra: pasurinë dhe jetën. E për më tepër, në Red Kau s’kishte as femra, që t’u ngatërronin moralin e tyre të thjeshtë. Kampi kish vetëm tri kasolle prej trungjesh, sepse shumica e kësaj popullsie prej dyzet burrash banonte në tenda apo në kasolle prej degësh e gjethesh, dhe s’kishte as burg ku të mund të mbyllnin keqbërësit. Banorët ishin tepër të zënë me kërkimin dhe nxjerrjen e arit e s’mund të humbisnin një ditë të tërë për të ndërtuar një burg. Le që edhe ushqimi ishte me kursim të madh, prandaj mbajtja e burgut as që shtrohej fare. Kështuqë kur dikush prej tyre shkelte të drejtat e pasurisë apo të jetës, vihej në një barkë të zbuluar dhe lëshohej teposhtë Jukonit. Sasia e ushqimit që i jepej të dënuarit ishte në përpjestim të zhdrejtë me madhësinë e fajit. Një vjedhës i zakonshëm mund të merrte deri në dy javë ushqim, për grabitje të mëdha sasia përgjysmohej. Një vrasësi s’i jepej asgjë, por rrethanat lehtësuese mund të të siguronin diku ndërmjet tri ditëve dhe një jave. Markus O’Brajeni ishte zgjedhur gjyqtar, ndaj i përkiste pikërisht atij të vendoste për sasinë e ushqimit që duhej dhënë. Kush shkelte ligjin duhej t’u nënshtrohej pasojave. Jukoni e rrëmbente barkën në rrjedhën e tij të shkumbëzuar dhe fatkeqi s’dihej nëse e arrinte detin Bering. Ama pak ditë ushqim i jepnin një shans. Nisja pa asgjë do të thoshte faktikisht dënim kapital, përveç një mundësie të vogël që varej nga stina e vitit.
***
Pasi zbatuan vendimin dhe pasi panë barkën e Xhek Arizonës të humbiste tej kthesës, të gjithë banorët e kampit u larguan nga bregu për të shkuar në punë, në puset e tyre të kërkimit, përveç Xhim Kërlit që ishte i vetmi në tërë krahinën që merrej me “lojën e mullirit”(9) dhe që spekulonte gjithashtu edhe me puset e reja. Dy ngjarje të shënuara ndodhën atë ditë. Aty nga dreka Markus O’Brajeni bëri një zbulim: nxorri një dollar, një dollar e gjysmë dhe dy dollarë në tri mbushje të njëpasnjëshme. Kishte rënë në një zonë tepër të pasur me ar. Xhim Kërli erdhi për ta parë, bëri vetë disa mbushje, dhe atypëraty i ofroi t’ja blente për dhjetë mijë dollarë: pesë mijë në pluhur ari në dorë, dhe gjysmën e fitimeve nga biznesi i lojës në vend të pesë mijëve të tjera. O’Brajeni refuzoi duke shpallur me pasion se kish ardhur atje të nxirrte pasuri nga toka e jo nga shokët e tij. Dhe sidoqoftë ajo “loja e mullirit” s’i pëlqente hiç, plus që e çmonte vlerën e zbulimit të tij shumë më tepër se dhjetë mijë dollarë.
Ngjarja e dytë ndodhi atë pasdreke kur në bregun e Red Kaut zbarkoi Sem Perli, i cili vinte drejt e nga bota e qytetëruar. Kish me vete një gazetë të katër muajve më parë dhe, më kryesorja, një gjysmë duzine fuçi me uiski të porositura nga Xhim Kërli. Të gjithë e lanë punën për të shijuar uiskin – një dollar gota, që Kërli ua shërbente në vend – e për të diskutuar lajmet e fundit. Dhe gjithshka do të kish shkuar si jo më mirë nëse Kërli s’do të kish kurdisur atë plan të kobshëm, d.m.th. ta bënte në fillim xurxull O’Brajenin e pastaj t’ja blinte pusin.
Pjesa e parë e planit u realizua pa ndonjë pengesë dhe korri sukses të plotë. Filluan të pinin pa rënë muzgu dhe në orën nëntë O’Brajeni kish ardhur në qejf e po këndonte. Me krahun pas qafës së Kërlit provoi madje t’ja merrte edhe këngës së të ndjerit Ferguson për ata zokthet. S’kish asnjë merak se mos stononte, fundja i vetmi njeri me shije artistike në tërë kampin gjendej tutje në Jukon, mes një rryme prej pesë miljesh në orë.
Por pjesa e dytë e planit nuk qe në lartësinë e duhur. Megjithë atë rrëke uiski që i derdhej grykës, O’Brajeni s’bindej që s’bindej se shitja e pusit ishte një detyrë shoqërore për të. Herë pas here lëkundej në fakt, dhe ish gati të dorëzohej, ama në mendjen e mjegulluar buzëqeshte me vete. Ja kish kuptuar planin Xhimit, por i pëlqente edhe mënyra se si ky përpiqej t’ja fitonte zemrën. Uiski ishte vërtet për t’u lavdëruar. Pinin nga një fuçi e veçantë, që qe dymbëdhjetë herë më e mirë se të tjerat.
Sem Perli po u shërbente pijet burrave të Red Kaut në dhomën e kthyer në bar, ndërsa O’Brajeni dhe Kërli vazhdonin gostinë e tyre në kuzhinë. Por O’Brajeni s’mund të mjaftohej me kaq. U ngrit e vajti tek bari, dhe u kthye bashkë me Mak Çarlin e Persi Leklerin.
– Shokët e mi, miqtë e mi të mirë, – deklaroi duke u shkelur syrin e duke i drejtuar një buzëqeshje prej idioti Xhim Kërlit. – Kam gjithmonë besim në fjalën e tyre, kam gjithmonë besim. Janë vërtet kapedanë. Hej Xhim, shtjeru djemve ca ujë të bekuar dhe le të vazhdojmë diskutimet.
Kërli u shqetësua disi nga këta miq të rinj, por, duke sjellë ndërmend vlerën e madhe të minierës, ku mbushja e tij e fundit kish nxjerrë shtatë dollarë, i dha karar se ja vlente ky uiski i tepërt, edhe pse në dhomën tjetër shitej një dollar gota.
– S’më vjen hiç mirë ta shes, – filloi t’u qahej O’Brajeni të sapoardhurve, duke u përpjekur t’u shpjegonte çështjen. – E kush se? unë?… ta shes për dhjetë mijë dollarë! Jo që jo! Do të nxjerr ar sa të dua e pastaj do shkoj të vendosem në atë tokën e bekuar… si i thonë… ah, po, Kalifornia Jugore… tamam vendi që më duhet… hëm si të thuash… për t’i ngrysur ditët mirë… e pra, atje do të ngre… do të ngre… ç’po thosha qëparë, do të ngre… e pra, ç’po thosha se do të ngrija?
– Një fermë strucësh – sugjeroi sakaq Mak Çarli.
– Ah pikërisht…posi… tamam këtë kisha ndërmend të ngrija. – O’Brajeni befas drejtoi trupin dhe vështroi Çarlin i mahnitur. – Si e gjete? S’ja kam thënë njeriu, dreqi ta marrë! Hëm, po ama për këtë po mendoja. Çarli, more qerrata, si ma lexove mendimin? Le të pimë prapë.
Xhim Kërli mbushi gotat dhe pati kënaqësinë të vërente se si rrodhi nëpër gurmaze një vlerë uiski prej plot katër dollarësh, sepse edhe ai pinte dollarin e tij. O’Brajeni e kish bërë të jepte fjalën se do të pinte aq sa edhe miqtë.
– Më mirë t’i marrësh paratë në dorë menjëherë, – filloi të arsyetonte Lekleri, – do të të duhen dy vjet të nxjerrësh arin nga miniera, dhe ndërkohë do të bëje më mirë të merreshe me strucët. Do të kishe rritur shumë zogj e do të kishe marrë një sasi të mirë puplash.
O’Brajeni e çmoi këtë ide dhe bëri një gjest miratimi. Xhimi i hodhi një vështrim mirënjohës Leklerit dhe mbushi prapë gotat (një dollar secila, jo shaka!)
– Dale, dale, prisni! – belbëzoi Mak Çarli, gjuha e të cilit po e humbte tashmë kontrollin. – Si miku yt i ngushtë… m’i ke rrëfyer të gjitha… po, tamam.. si vëllai yt… hej, dreq!
Ndaloi një çast të mblidhte veten dhe filloi prapë. – Si miku yt… si shok biznesi do thoja… apo më mirë do sugjeroja… po marr guximin të them… të sugjeroj… se mund të ketë më shumë strucë… bah, dreq!
Rrëkëlleu edhe një gotë tjetër dhe vazhdoi më me kujdes.
– Ajo që dua të them është… çfarë desha të thoja?
I ra kokës nja pesë a gjashtë herë me pëllëmbë për të shkundur mendimet që s’po i vinin.
– E gjeta! – klithi i ngazëllyer. – Po sikur të ketë shumë… po, shumë më tepër se dhjetë mijë dollarë në atë pus?
O’Brajeni, që dukej se kish vendosur të pranonte, e ktheu mendjen në çast.
– Bukur! – thirri – ide e shkëlqyer! Kurrë s’do më kish vajtur vetë në mendje.
Ja zuri dorën përzemërsisht Mak Çarlit dhe ju kthye Xhimit i hakërryer. – Mund të jenë njëqind mijë dollarë në atë vrimë… s’besoj se do të doje të grabisje mikun tënd të vjetër, Kërli… hë thuaje, do doje? Sigurisht që s’do doje… s’kam pikë dyshimi…të njoh më mirë se ç’e njeh ti veten… posi, shumë më mirë. Ejani, edhe nga një tjetër… jemi të gjithë miq të mirë… ashtu vërtet, të gjithë!
Dhe ashtu vazhduan, ashtu rrodhi edhe uiski, e ashtu vinin e iknin edhe shpresat e Xhim Kërlit. Një moment qe Lekleri që shprehej për shitje të menjëhershme dhe gati ja fitonte O’Brajenit mendjen e lëkundur, vetëm e vetëm që ta humbiste përsëri përballë kundërshtimeve bindëse të Mak Çarlit. E pastaj qe Çarli që ofronte arsye të pakundërshtueshme për shitjen, mirëpo Persi Lekleri rezistonte me kokëfortësi. Pak më pas ishte vetë O’Brajeni që ngulte këmbë për shitjen, ndërsa të dy shokët përpiqeshin t’ja ndryshonin me lot e me ofshama. Sa më shumë uiski shkonin poshtë, aq më shumë u ndizej imagjinata. Për çdo argument të kthjellët pro ose kundër sillnin dhjetëra të tilla krejt të çoroditura, dhe ishin në gjendje t’ja mbushnin mendjen njeri-tjetrit kaq lehtë saqë i ndryshonin pozicionet orë e çast.
Erdhën kështu në pikën kur Mak Çarli dhe Lekleri ishin plotësisht të vendosur për shitjen dhe ja hidhnin poshtë kundërshtimet O’Brajenit sapo ky hapte gojën. Tashmë po i humbiste shpresat. Harxhoi edhe argumentin e fundit, dhe ra në heshtje të plotë, duke vështruar me përvuajtje shokët që e kishin lënë në baltë. I futi madje dhe një shqelm Mak Çarlit nën tavolinë, por ky hero i paepur shpalosi sakaq një argument të ri me logjikë të hekurt në favor të shitjes. Xhim Kërli e pa të fituar davanë, mori letër, penë e bojë dhe përpiloi një kontratë shitjeje. O’Brajeni u ul dhe kapi penën.
– Të pimë edhe nga një gotë, o miq, – u lut – vetëm një, për fjalë të nderit, para se të dorëzoj të njëqind mijë dollarët.
Xhim Kërli mbushi triumfalisht gotat. O’Brajeni e zbrazi të tijën me një frymë dhe u përkul të firmoste me penën që i dridhej në dorë. Por nuk kish shkarravitur as shkronjën e parë kur befas drejtoi trupin dhe turfulloi nga kënaqësia: një ide e shkëlqyer i kish shkrepur në kokë. U çua në këmbë dhe qendroi duke u lëkundur në mes të dhomës, me sytë e zgurdulluar që pasqyronin vorbullën e mendimeve aty prapa tyre. Në pak sekonda e gjeti përgjigjen. Me ngazëllimin që i rrezatohej në tërë qenien u kthye nga Xhimi i hutuar, e zuri për dore dhe i foli me zë madhështor:
– Kërli, ti je miku im. Ja ku e ke dorën time… shtrëngoje vëlla! Jo pra, nuk e bëj, nuk e shes… s’e grabis dot shokun tim. S’ka për të dalë kurrë ndokush në fytyrë të dheut e të thotë se Markus O’Brajeni përfitoi nga shoku i dehur… ti je bërë tapë… s’mund të të grabis… sapo e mendova… s’e kisha menduar kurrë më parë… s’e di pse, por kurrë s’e kisha menduar. Kërli, mik i vjetër, pa ta zemë një herë… thjesht ta zemë se nuk do të ketë dhjetë mijë dollarë flori në atë dreq pusi. Kjo do ish tamam grabitje ndaj teje. Jo mor zotëri, s’mund ta bëj… kurrën e kurrës… Markus O’Brajeni nxjerr para nga toka, jo nga xhepat e miqve të tij.
Fshiu sytë me shami dhe u ul, ndërsa Lekleri dhe Mak Çarli, të entuziazmuar në kulm nga ndjenjat fisnike të shokut të tyre u hodhën mbi të duke e mbuluar me puthje e përqafime të ngrohta. Mes breshërisë së lëvdatave as që e dëgjuan fare propozimin e Kërlit për të shtuar një klauzolë që parashikonte kthimin e diferencës nëse vlera e pusit rezultonte më pak se dhjetë mijë dollarë. Sa më shumë që flisnin, aq më të ndjera e më fisnike bëheshin fjalët e tyre. Çdo motiv i ulët qe sikterisur përgjithmonë. S’ishin veçse tre filantropë në përpjekje për të shpëtuar Kërlin nga vetvetja, nga vetë filantropia e tij. Ngulnin e ngulnin këmbë që edhe ai ishte filantrop. S’mund të pranonin kurrsesi egzistencën e ndonjë mendimi të keq në tërë botën. Me fjalët e tyre kuturiseshin në brigjet e në majat më të larta të etikës, ose mbyteshin në një det sentimentalizmash.
Xhim Kërli ndërkaq djersinte, xhindosej dhe nga inati e derdhte uiskin pa kursim. Nxirrte lloj-lloj argumentash, pa asnjë lidhje me pusin e arit që donte të blinte. Sa më shumë kalonte koha, aq më tepër largoheshin në fakt nga çështja e pusit dhe më në fund, në orën dy të mëngjesit, Xhimi u tërhoq i mundur. I shoqëroi të tre miqtë, njerin pas tjetrit, deri tek dera e kuzhinës dhe u la lamtumirën. O’Brajeni doli i fundit dhe të tre qendruan tek pragu, me krahët e kapura duke u lëkundur.
– Goxha djalë je… ti Kërli – llomotiti gjyqtari. – Po ta them… më pëlqen stili yt … dhe mik…mik… mikpritja jote… e pakursyer. E meriton ta them…sigurisht… dhe pazarin e bën pa hile…je i pastër, vëlla…jo tahmaqar… siç po thoja…
Në këtë çast Xhimi përplasi derën dhe të tre kumbarët filluan të qeshnin të lumtur duke u mbajtur tek njeri-tjetri. U gajasën sa u lodhën. Pastaj Mak Çarli provoi të hapte gojën.
– Oh ç’kemi qeshur… si asnjëherë… s’doja të thoja këtë… ideja ime ishte…çfarë? Ah, po, e kapa! E lezeçme ama si ikin këto mendimet…fshihen… të gjuash mendimet e fshehura…do qe sport i bukur… hej Persi, mik i lashtë… ke dalë ndonjëherë për gjah lepujsh? Kisha dikur një qen… zagar lepujsh… sa i mirë ishte…si e kishte emrin? S’më kujtohet hiç… s’kishte emër… ja harrova emrin… emri po fshihet… po kërkoj emrin e fshehur… jo, jo… idenë… idenë e fshehur… ja, e gjeta… ajo që doja të thoja… oh dreq!
Pastaj ra heshtja për një kohë të gjatë. O’Brajeni u shkëput nga krahët e tyre, u ul në bar dhe zuri të dremiste i kënaqur. Mak Çarli vazhdonte të ndiqte idenë që po i fshihej nëpër tërë skutat e mendjes së tij të pështjelluar, ndërsa Lekleri qe i tëri sy e veshë në pritje të xhevahireve që do dilnin nga goja e shokut. Befas ky i ra shpatullave.
– E gjeta! – thirri me një zë solemn.
Kjo ja preu fillin e mendimit Leklerit.
– Sa dollarë qe mbushja? – pyeti.
– Mbushja e sat’ëme! – shfryu Çarli. – Ideja, thashë… e kapa për këmbe… mbaje… mos e lësho!
Fytyra e Leklerit mori prapë një shprehje admiruese dhe po priste vazhdimin.
– … oh, dreq! – klithi prapë Çarli.
Befas Xhim Kërli hapi derën e kuzhinës dhe u bërtiti:
– Hajde, mjaft tashti, shporruni në shtëpi!
– Ah, e çuditshme! – ja bëri Mak Çarli – tamam kjo ishte ideja… po, po, vetë ideja ime. Të shkojmë, pra, në shtëpi.
E zunë O’Brajenin për krahësh dhe u nisën. Mak Çarli filloi të gjuante një ide tjetër me zë të lartë dhe Lekleri e ndiqte i entuziazmuar. Ama O’Brajeni s’ishte kurrkund, as shihte, as dëgjonte, as që dinte se ç’bëhej. Ishte thjesht një manekin që luhatej andej-këtej, dhe shokët, sado që përpiqeshin me zell, mezi e mbanin duke e tërhequr osh.
Morën shtegun që të çonte në breg të lumit. Ç’është e vërteta, shtëpitë e tyre s’qenë fare në atë anë, po ama ideja e pakapshme e Çarlit me siguri andej vërtitej. Dhe ky qeshte si budalla nën buzë me atë ide që s’po e kapte dot, megjithë interesin e madh të Leklerit. Arritën më në fund tek vendi ku qe lidhur barka e Sem Perlit. Litari që e mbante kalonte përmes shtegut dhe kapej tek një trung pishe aty pranë. U penguan paq e u shembën përdhe, të dy shokët mbi O’Brajenin e shastisur. Ky u përmend për një çast, ndjeu trupa që përplaseshin mbi të dhe u lëshoi një breshëri grushtesh. Pastaj e zuri përsëri gjumi. Vetëm gërhitja e tij dëgjohej dhe Mak Çarli prapë po qeshte nën buzë.
Befas belbëzoi:
– Një ide e re, një ide e rrufeshme… ja, sapo e kapa… pa u lodhur hiç…ju afrova dhe, tak, e zura për qafe… tani është imja… ashtu posi…O’Brajeni është i dehur… është krejt xurxull… turp… turp i madh… t’i japim një mësim të mirë… ja ku e kemi barkën e Semit… e fusim aty O’Brajenin, pastaj… pastaj…një ta prerë litarin e një ta lëshuar në Jukon… O’Brajeni do zgjohet nesër në mëngjes… s’do mund të vozitë kundër rrymës… do detyrohet të kthehet në këmbë… do kthehet i xhindosur sa s’bëhet…ne të dy do ja mbathim në pyll se kushedi ç’na pret … ai ama do të ketë marrë një mësim të mirë… ashtu posi.
Në barkën e Semit s’kishte asgjë veç një palë rremave. Bordi i saj lëkundej aty në breg, një hap larg O’Brajenit. E rrokullisën brenda si një thes me miell, Mak Çarli zgjidhi litarin dhe Lekleri i dha një të shtyrë barkës, e cila u rrëmbye në çast nga rrjedha. Pastaj të rraskapitur nga ajo punë e rëndë u shtrinë në breg dhe fjetën.
Në mëngjes gjithë Red Kau e mori vesh ç’i kishin punuar O’Brajenit. Bënë me dhjetra supozime se si ky do të hakmerrej ndaj dy bukuroshëve kur të kthehej, madje vunë edhe plot baste. Pasdite nxorrën edhe roje për të vrojtuar bregun e për të dhënë lajmin e mbërritjes së heroit. Të gjithë mezi e prisnin atë çast. Por ai s’u kthye, sidoqë shokët qendruan të bregu deri në mesnatë. S’erdhi as të nesërmen, as të pasnesërmen. Red Kau s’e pa më Markus O’Brajenin, e megjithë hamendjet e shumta, asnjëherë s’u muar vesh ndonjë lajm që të sqaronte sadopak misterin e zhdukjes së tij.
***
Vetëm O’Brajeni e dinte atë mister, por ai s’u kthye kurrë që t’ua tregonte. U zgjua në mëngjes me dhimbje e siklet të madh. Stomakun e kish të ndezur nga tërë ai uiski që kish pirë, dhe i dukej sikur po i digjej flakë. I dhimbte koka nga të gjitha anët, brenda e jashtë, por më tepër e shqetësonte fytyra. Për gjashtë orë rrjesht mijëra mushkonja kishin kullotur të qeta mbi të, duke e bërë të enjtej në mënyrë të tmerrshme nga helmi i tyre që s’të falte. Vetëm me një përpjekje mbinjerëzore arriti të hapte sytë e të shihte përmes atyre gropave mbi masën e mishit të fryrë. Deshi të lëvizte duart, por i dhimbnin shumë. I vështroi për një çast mirëpo, ashtu të enjtura si trungje siç ishin nga pickimet, as që i njohu fare. Ishte krejt i humbur, pa asnjë ide për identititetin e tij. Ishte i shkëputur nga jeta e mëparshme dhe asgjë rreth tij s’i ngjallte kujtimin e së kaluarës. Për më tepër, ndjehej jashtëzakonisht i sëmurë e i dëshpëruar, pa pikë energjie apo dëshire që të përpiqej të gjente se kush ishte apo çfarë ishte.
Pastaj vuri re që gishtin e vockël e kish të shtrembër, sepse kish thyer kockën shumë vite më parë, dhe vetëm atëherë e njohu veten, disi mjegullisht, për Markus O’Brajenin. Në çast e tërë e kaluara iu shpalos me vrull në ndërgjegje. Dhe kur pikasi edhe njollën e zezë në thoin e gishtit të madh që e kish vrarë me çekiç javën e shkuar, s’pati më pikë dyshimi: ato duar të jashtëzakonshme i përkisnin Markus O’Brajenit, ose më saktë, Markus O’Brajeni u përkiste atyre duarve. Mendimi i parë që i shkrepi në kokë ishte dyshimi se mos kish qenë sëmurë nga malarja. Meqenëse i dhimbnin shumë sytë po t’i hapte, preferoi t’i mbante ashtu të mbyllur. Atë çast një degë peme goditi fort barkën, ai mendoi se dikush po trokiste tek dera e kasolles dhe u përgjigj “Hyrë!” Priti pak e pastaj thirri me inat “Epo ik zhduku atëherë, thyej qafën!” E megjithatë ndjeu një dëshirë të madhe që dikush të kish hyrë e t’i thosh diçka për gjendjen ku ndodhej.
Dhe teksa dergjej kështu, imazhi i natës së kaluar filloi t’i kthjellohej ca nga ca në mendje. Jo, jo, s’kish qenë aspak sëmurë, mendoi, vetëm se qe dehur tapë, por tashti duhej të çohej e të shkonte në punë. Nga puna iu kujtua pusi, dhe ajo që s’kish pranuar ta shiste për dhjetë mijë dollarë. U ngrit pra ndenjur dhe tek hapi sytë me mundim, e pa veten në një barkë që çante me tërë shpejtësinë mes valëve të murrme e të shkumbëzuara të Jukonit. Brigjet dhe ishujt me pyje bredhash ishin krejt të panjohura për të. Mbeti gojëhapur e s’po arrinte të kuptonte gjë prej gjëje. I kujtohej orgjia e natës së shkuar, por nuk shihte dot asnjë lidhje ndërmjet saj dhe gjendjes së tanishme.
Mbylli sytë prapë dhe shtrëngoi mes duarve kokën sa një daulle. Ç’i kish ndodhur vallë? Dalëngadalë në ndërgjegjen e tij po ngrihej hija e kobshme e një mendimi të frikshëm, të llahtarshëm. U përpoq ta largonte atë mendim, e luftoi me të gjitha forcat, por ai këmbëngulte: KISH VRARË NJË NJERI. Vetëm kështu mund të shpjegohej përse gjendej në një barkë të zbuluar, në mes të rrjedhës së shpejtë të Jukonit. Me siguri ligji i Red Kaut, ai ligj të cilin e kish administruar vetë për një kohë të gjatë, ish zbatuar për të. Pra kish vrarë dikë dhe qe lëshuar në rrjedhën e lumit. Por kë kish vrarë vallë? Shtrydhi një copë herë kujtesën e mjegulluar për të gjetur përgjigjen, por nga tërë ajo përpjekje s’i doli gjë, përveç kujtimit të zbehtë të disa trupave që përplaseshin mbi të dhe një breshërie grushtesh të lëshuara me tërbim. Po cilët ishin ata? Mos vallë kish vrarë disa, e jo vetëm një? Vuri dorën te rripi i mesit. Këllëfi ishte, por thika mungonte. Padyshim ajo kish qenë arma e krimit. Por me siguri do të kish pasur ndonjë arsye për vrasjen. Hapi sytë në panik dhe u vu të kërkonte nëpër barkë. S’kish asnjë ushqim, as edhe një thërrime për be! Atëherë u ul dhe nisi të rënkonte. Kish vrarë pa kurrfarë arsye, pa kurrfarë provokimi. Mbi të kish rënë dënimi më i rreptë i ligjit!
Ndenji ashtu me kokën mes duarve ndonjë gjysmë ore, duke u përpjekur të mendonte. Pastaj freskoi stomakun me një grusht ujë lumi dhe u ndje më mirë. U ngrit në këmbë dhe, mes shtratit të gjerë të Jukonit, mallkoi alkoolin me fjalë që i dolën nga fundi i shpirtit, e që u dëgjuan veç nga ajo egërsi e virgjër që mbretëronte rreth e rrotull. Mundi të kapte litarin e barkës në një trung të stërmadh pishe dhe barka, e rimorkjuar kësisoj, filloi të ecte shumë më shpejt. Lau duart dhe fytyrën dhe u ul përsëri në pupën e barkës duke menduar. Ishte fundi i qershorit. Deri në detin Bering bëheshin nja dymijë milje. Barka ecte me shpejtësi mesatare prej pesë miljesh në orë. Në ato vise veriore nata s’binte kurrë në atë stinë të vitit, e ashtu do të mund të ecte 24 orë pa pushim. Kjo do të thoshte 120 milje në ditë. Megjithë ndonjë pengesë të vogël, për 20 ditë do ta arrinte detin se s’bënte. Dhe s’do kish nevojë të harxhonte energji, sepse punën e bënte lumi, ndaj mendoi të shtrihej në fund të barkës për të kursyer forcat.
Dy ditë me rradhë s’vuri gjë në gojë. Pastaj zbriti nëpër ishujt dhe mblodhi vezë rosash e patash të egra. Meqë s’kishte shkrepëse u shtrëngua t’i hante të gjalla. Vërtet qenë ca të rënda, po ama ja shtuan forcat. Kur kapërceu Rrethin Polar shquajti kampin e Kompanisë së Gjirit të Hudsonit. S’u kish arritur ende furnizimi, dhe kampi kish mbetur pa ushqime. I ofruan me gjithë zemër vezë rosash të egra, por u tha me mirësjellje se kish një sasi të madhe syresh në barkë. E qerasën edhe me uiski, por e refuzoi me neverinë më të madhe. Megjithatë u mori disa shkrepse që të gatuante vezët. Tek afrohej në derdhjen e lumit pati erëra të forta përballë, të cilat e vonuan, kështuqë dieta e vezëve i zgjati 24 ditë. Për fat të keq ndodhej në gjumë teksa kalonte para misioneve të Shën Palit e të Kryqit të Shenjtë. Prandaj më vonë bënte be e rrufe me sinqeritet të plotë se thashethemet për egzistencën e misioneve ndanë Jukonit qenë veç pallavra. S’kish asnjë mision atyre anëve, këtë ai e kish vërtetuar me sytë e tij.
Sapo arriti detin e Beringut e ndërroi dietën e vezëve me atë të mishit të fokës dhe kurrë nuk qe në gjendje të përcaktonte se cila nga të dyja ishte më e neveritshme. Në vjeshtë i erdhi në ndihmë një anije e rojes së financës dhe, në të hyrë të dimrit, u gjend në San Françisko. Menjëherë u bë shumë i njohur si mbajtës leksionesh e konferencash mbi urtësinë dhe maturinë. Në këtë fushë Markus O’Brajeni gjeti tamam prirjen e tij. “Mbani sa më larg shishen!” ishte kushtrimi dhe flamuri i tij i luftës. Arriti të linte përshtypjen se kish pësuar një gjëmë të madhe për shkak të asaj shishes së mallkuar. Fliste ashtu si kalimthi për humbjen e një pasurie kolosale dhe, pas këtij incidenti, dëgjuesit e shumtë shihnin hijen e asaj të keqeje të tmerrshme e të patregueshme që vjen nga alkooli. Pati suksese të shkëlqyera në këtë karrierë dhe arriti të bëhej mjaft i respektuar në fushatën e guximshme kundër pijes së urryer.
Por në tërë krahinën e Jukonit zhdukja e Markus O’Brajenit ishte bërë tashmë legjendë. Ishte një mister që nuk do të sqarohej kurrë, një mister që mund të krahasohej pa frikë me atë të zhdukjes së eksploratorit të shquar polar, sër Xhon Franklinit(10).
__________________
(1) Yukon – një nga lumenjtë më të mëdhenj të Amerikës Veriore që përshkon territorin kanadez me të njëjtin emër si edhe shtetin amerikan të Alaskës;
(2) liqen malor në veriperëndim të provincës kanadeze të British Columbia-s;
(3) Chilcoot Trail – shteg malor prej 53 km ndërmjet Alaskës dhe British Columbia-s, që u bë i njohur si rruga kryesore për të arritur në Kllondajk gjatë “etheve të arit”;
(4) Klondike – krahinë në Kanadanë veriperëndimore e njohur sidomos për “ethet e arit” që pasuan zbulimin e metalit të çmuar në fund të shekullit XIX;
(5) Northwest Territories – një nga territoret administrative në përbërje të Kanadasë;
(6) flamuri i Shteteve të Bashkuara;
(7) bëhet fjalë për Mbretëreshën Viktoria (Victoria) të Britanisë së Madhe meqë Kanadaja ishte ende zotërim britanik;
(8) Porcupine – lumë në Amerikën Veriore, degë e Jukonit;
(9) angl. “faro” ose “farobank”, një lojë popullore bixhozi në atë kohë;
(10) Sir John Franklin (1786-1847), oficer i marinës britanike dhe eksplorator i njohur, ekspedita e të cilit në Arktik u zhduk misteriozisht më 1847.
Përkthyer nga origjinali dhe pajisur me shënime nga Ernest Nasto
