I kisha lexuar edhe më pare poezitë e poetit tone të dalluar Resul Shabani, dhe pastaj, për gjatë kohë, e kam ndier në vetvete veprimin e tyre fisnik në vazhdimësi. Një promovim i librit të tij, në ndërkohë, sikur të ishte ai shpërthimi i vërtet që ma zbuloi lirikën e tij të nivelit të lartë. Në këtë event poeti e lexoi poezinë e tij “Përsiatje tri ditë para vjeshte” dhe ne të gjithë të pranishmit u ndiem sikur jemi dëshmitarë të një ngjarjeje, e cila në kuptimin më të mirë të fjalës, e kthen besimin te misioni i veçantë i artit të shkrimit, përkundër të gjitha profanizimeve dhe drithërimave për margjinalizimin e saj. U bindëm se kemi të bëjmë me një lirikë nga më të pastrat e më madhështoret, një arkë e vërtetë me shpërthime lirike, poezi të ngarkuara me përvojë dhe pjekuri, e mbi të gjitha me përjetime delikate dhe shumë të çmuara. Jo vetëm kaq, por edhe me njohuritë e thella për fushën e artit poetik. Fjalën e kemi për poezinë e serës dhe rangut të veprave të mëdha klasike, me një energji të pashtershme lirike me të cilën do të freskohen gjenerata të shumta lexuesish. Është plot me jetë dhe me art. Me një jetë të tërë dhe me art të përhershëm. Rrëfimtare, skofiare, e ngrohtë, me nota tragjike, por përsëri madhështore, e përkryer. Shfaqet butësisht, shumëkuptimshme. Vajton, por nuk dëshpëron. Qetëson, pasi e kupton se rrjedha është e pandalshme. Na ofron një tablo vezulluese, obelisk ëndrrash, përshfaq magjinë e ndërtimit të urës me vlera dhe ndjenja jo materiale, por të pa shkatërrueshme: prej marrëzie, prej mërie, prej xhelozie; prej mirësie, prej bukurie, prej dashurie. Njëkohësisht ofron edhe rezultate të procesit të kundërt, dhe skulpturon portret mallëngjyes prej drite, prej malli, dhe prej flake. Ky portret jogazmor, kjo nusja vezulluese është qytetare e dy botrave, prandaj vetëm ndonjëherë, me ndihmën e ëndrrave të poetit, fluturimthi ngroh në botën tonë jo dashamirëse dhe të përthyer, duke i zbutur trajtat, duke na ngjallur përmallimin për të përtejmen, për hyjnoren te njeriu. Vallë, a s’ka vepruar kështu poezia prej lashtësie? Ajo e vërteta, e madhja? Prandaj edhe ky libër i Resul Sahabanit e ballafaqon lexuesin me freskën lirike, me lutjen e madhe njerëzor për bukurinë hyjnore, për fatin dhe të madhërishmen e gëzimit të jetës, me poezinë e cila, si e tillë që është, dhe me aq sa është, duhet dhe me patjetër të përfundojë me aktin hyjnor, me akt të shenjtë, me ndezje qiriu “me lutje Shën Marisë”. E di poeti ynë i mençur: vezullimi i dritës së qiriut tonë, jehona e lutjes sonë, kur do të shumëzohen dhe kur do të shenjtërohen nga fytyra e shenjtores, atëherë ofron qetësi dhe ëmbësi në jetën tonë, e ngroh dhe e ëmbëlton fytyrën e botës, por edhe poezia, si kjo, e shndërrojnë në qiri, në kandil, në ndriçim qiellor. Kjo poezi e Shabanit është poezi dashurie, kjo është poezi e madhe, poezi e madhe erotike, por kjo është edhe diçka më shumë: është gjurmë artistike jetike, vulë lirike e një shpirti krijues të rizgjuar, i cili duke ia dalë në krye me vërshimet e tija emotive, na lë një vepër të përkryer artistike, vepër kjo që, nëse na lejohet ta perifrazojmë, e përbërë nga butësia dhe nga dhembja, nga pastëria njerëzore nga flaka e përmallimeve të pa krahasueshme sipas të drejtës të ngrohtësisë njerëzore dhe realizimit dhe fatit njerëzor.
Mu për këtë kjo poezi me të drejtë është vënë në hyrje të një libri të poetit tonë, por kjo po me aq të drejtë do të qëndronte dhe aq art dhe fuqi njerëzore do të mund të çelte edhe përzgjedhje antologjike të hartuara me kritere më se të rrepta të poezisë erotike me shtrirje më të gjerë. Kur flitet për këtë përmbledhje të Shabanit, gjithësesi duhet nënvizuar se kjo poezi mundëson një hapërim të mëtejmë. Pra, pa marrë parasysh kohën e ndodhjes, në këtë radhitje të njësive lirike, ajo inicon edhe një këngëtim të ngjashëm, prej saj sikur del një poem i vogël, por i shkëlqyeshëm prej tri pjesësh, ose siç i pagëzon poeti, tri balada. Në këtë poem, në këto balada, përsëri na shfaqet nusja, kjo qendër e entuziazmit dhe shpresës, por tani jo vetëm për unin poetik dhe lirik. Tani ajo është burim i gëzimit dhe haresë të kolektivit, ngrihet si simbol me strukturë shumështresore: të bukurisë dhe pafajësisë, të dashurisë dhe ngrohtësisë, të familjes dhe të shtëpisë, së fundmi, edhe i shpresës për trashëgimi dhe ardhmëri. Si të tilla, këto balada, janë të mbushura me vyrtyte, ajo e çon më këmbë tërë kolektivin. Gjithçka vihet në lëvizje, gëzohet, shpresohet, festohet, i zbulon, dhe në përputhje me traditat e këtij Ballkani të çuditshëm dhe kontradiktor, në mënyrë luksoze, ziliqare, dramatike por gjithnjë pranë gjasës të zgjidhjes tragjike, i demonstron energjitë e saj, shpresat dhe shqetësimet. Ky poem i Shabanit sikur të kishte dalë nga kapota e dasmës tragjike të Lorkës. Këtu bukuria (Nusja jonë e Bukura e Dheu me velin e bardhë si bora…) është në një farë lidhje të paparashikushme dhe të fshehtë me një kalorës të zi, prejardhja e të cilit, në njëfarë dore, është e paspjegueshme dhe enigmatike, pasi ai shfaqet nga një anë që s’pritej, në një këngëtim ku demonstrohet atmosfera tradidicionale përrallore. Paramendoni, … Iku nga faqet e librit kalorësi dhe u doli/ Krushqve në ballë, e u tha: / Nusen që po merrni, nëntë vjet e nëntë net, e prita Unë! Tani lexuesi, me të drejtë, është hutuar dhe me shqetësim pyet: Kush është ky kalorës?, i kujt është?, është kërcënim për bukurinë dhe për kolektivin, ose është inkarnim i tyre, dukuri materiale e frymës së traditës së tyre? Do ta kishim lutur lexuesin, duke ia përkujtuar rregullin themeltar të sigurimit kur ke të bësh me krijime të magjisë së shkallës së lartë lirike: mos shpupurisë, le të mos e ndezë dritën derisa zgjat ësndrra shumë e bukur, të cilën poeti e ndanë me ne. Le t’i besojë, le të mos kërkojë shpjegime, le të mos dyshojë, prandaj nuk thuhet kot: se ka diçka nga religjioni në krijimtarinë poetike. Por, ka diçka në këtë poezi moderne të Resul Shabanit nga prurja e madhe paraardhëse liriko-epike, nga kënga ballkanase e Konstantinit dhe Doruntinës, në të cilën përgjërimet njerëzore e lënë anash, e fshijnë kufirin midis jetës dhe vdekjes, prandaj të vdekurit dhe të gjallët, të paktën brenda një sekuence të shkurtër kohe, ecin bashkë, udhëtojnë motra me vëllain, kalorësi i zi, i posadalë nga varri, në të cilin papritur kthehet përsëri. Kalorësi ynë i zi, ky i këtushmi, ky flakërim i vërtetë lirik nga kënga popullore, i ndjek veprimet e paraardhësit. Poeti këtë me mençuri na e komunikon përmes pyetjesh që, në të njëtën kohë, janë të tijat, por edhe tonat:
Po ku mbeti kalorësi i zi?
Mos e lëshoi toka?
Si pas tërmetit, si pas ëndrrës së ligë.
Ç’ishte ajo hije kalorësi, që krushqve u kishte pri?
Kurse nusja, e cila i zbulon para kolektivit, para krushqve të gjitha vyrtytet dhe të gjitha shtresimet shpirtërore, dhe që ia del të nxjerrë shpirtra misteriozë nga përrallat dhe nga faqe librash, është e nevojshme dhe duhet të përmendet qysh në fillim të këngëtimit, por kjo duhet të bëhet me pasthirrmë, më lëvdatë, me pikëçuditëse:
Nusja jonë, moj nusja jonë!
E syrit tim, bebëzo!
E kotë, s’duhet për të flitet, sidomos të këndohet me ton të qetë dhe me zë të prajshëm, aq më tepër me indifrencë, dhe jo me qetësi. Jo e jo, assesi! Vallë, a nuk është kjo bebëza e syrit tonë!
Dhe ç’ pritet prej asaj shkëndije hyjnore, çfarë veprmesh duhet ndërmarrë, çfarë ilaçesh duhet sjellë, çfarë mrekullishë duhet shpërfaqur në grinë e përditshmërisë të jetës së rëndomtë?
Pritet ta çelë ambisin e brendshëm të atij, të atyre që presin madhështi, festa dhe çudira, që i bartin të gjitha këto gjëra në thellësinë e tyre, dhe se, vetëm me dorën e bekuar të bukurisë do munden të shfaqen në dritën e ditën. Do lexojmë pasthirrmën:
Ma nxir moj, këtë thellimë!, se atje brenda, aty poshtë, ka mjedise, peizazhe-vezulime:
Kam një krua,/një oxhak, pyll të errët.
Kam driza shumë, driza gjemba.
Edhe qengja.
Kam at shale dhe mëshqerra.
Shikoni se në ç’mënyrë dinake poezia i ka vendosur gjithë këto pasuri në një mjedis me hije, ndërmjet fantazmës së trimit dhe peizazhit real të mjedisit, dhe na bëhet e dyfishuar me vëllim dhe me thellësi, në mënyrë të mjaftueshme e zëshme dhe qartë për t’u kthyer tek ajo, por gjithashtu mjaftueshëm enigmatike dhe me hije, për të premtuar shpresë dhe mall, të përshfaq madhështi.
Me të vërtet, lexues i çmuar, nuk haset shpesh një poezi sa joshëse, aq misterioze dhe jo trasparente, plot me hije dhe vezullime, me pasthirrma dhe me heshtje të zëshme, me vesë nëpër shkurre dhe me yje mbi kokë, me at, me trim dhe me pushkë; me gjergjef, puthje dhe zjarr. Gota gjysma me raki e gjysma me magji, të rikujtojmë këtu vargun e një kënge popullore maqedonase.
U zgjatëm si shumë te kjo poezi, edhe pse, nga ana tjetër, ndiejmë se edhe kaq sa folëm nuk mjafton, meqë nga çdo varg i ri, pas çdo rikthimi, poezia na rizbulohet me befasi lirike të rangut të lart, ose, si çdo të thoshte poeti, me pika të reja të ujit të shenjtë.
Bile, të gjitha poezitë e këtij libri të Shabanit, në këtë ëndërr të veçantë të falur, janë të mbarsura me veti të këtyre vargjeve në të cilat mbretëron bukuria, nusja, hej, bebzë në syrin tonë. Kurse ne duhej ta dinim se ëndrra të këtilla do të na dhuronte poeti që me aq lehtësi hapëron nëpër Rrugën qumështore, nëpër Kashtën e kumtrit, me fantazi të bujshme, dhe mban mend e mban mend, e asgjë nuk harron, gjithçka që përbën material të fortë lirik, e ruan që të ndërtojë poezi joshëse:
Ora e mirë e kujtesës
Loz me mua
Si me mollën e falur
E thamë se poezia e Shabanit është shumështresore, shumëdomethënëse dhe ajo rëndom është e lehtë, dhe di në mënyrë të natyrshme të krijojë amalgam prej buzëqeshjes, prej pasthirrmës dhe prej dhembjes, por nuk e përjashton as nënqeshjen, aluzionin dhe ironinë. Prandaj përjetohet në mënyrë kaq të përgjithshme dhe kaq komplekse. Nuk mbështetet vetëm tek ndjenjat dhe nxitjet elementare, asaj nuk i mjafton vetëm klithma, pasthirrma dhe psherëtima. Poezia e Shabanit, aty për aty, shndërrohet në një interpretuese subtile, por shpesh herë, edhe të ashpër mbi raportet dhe gjendjet, prandaj edhe thërreth, zgjon dhe tërheq vërejtjen, del në krye me vetëbesimin e saj, duke u mbështetur te informimi dhe erudicioni, si psh., tek poezia tepër e guximshme, e intonuar në mënyrë ironike: “Diçka po ndodh në skenë”, në të cilën pa hezitim poeti deklaron: “Ne presim me erudicion”. Kjo poezi e guximshme e poetit tonë në mënyrë të hapur dhe kryengritëse thërret dhe, sikur godet me grusht mbi tavolinë, duke pyetur:
“Përse nuk ngrihemi e të shohim se ç’ndodh?
Të dalim edhe ne njëherë në skenë!
Dhe aktorët që na lodhën me fjalë
Le të ulen e le të na dëgjojnë.”
Dëshmohet se poezia e Resul Shabanit si zonë të sajën intime e konsideron ëmbëlsinë, butësinë dhe brishtësinë njerëzore, por në të njëjtën kohë edhe kundërshtimin, protestën dhe kryengritësen. Ndërton me rreze dhe me muzg, duke na u drejtuar me buzëqeshje dhe me ironi, por gjithmonë me respektin e thellë. Prandaj nuk ka dyshim: nga ana e lexuesit do ta marrë edhe atë që i ofron.
Qe, ky është raporti vlerësues për tundimet e rralla me këto poezi të pa zbutura të Resul Shabanit, raport i cili refuzon të zbutet dhe të qetësohet, të shtrihet në një marrëdhënie kritike të rëndomtë, por i rrëmbyer dhe i magjepsur i përcjell poezitë dhe me këmbëngulje huazon prej tonit dhe zërit të tyre, pastaj çlirohet, dëshiron të përshtatet me to: me poezitë, hej, poezitë, këto ëndërra të falura! Dhe këtu e kemi fjalën për poezitë Agu në liqen, Mesnata nëliqen, Albumi dhe Fytyra të bukura, Kumria, Babai, Poeti në vizitë, por edhe për ato fjali të mençura të akademik Ali Aliut, i cili te poezia e Shabanit heton edhe veti efikase shëruese, në mesin e të cilave e veçon ironinë. Prandaj do t’i japim liri vetes që përfundimin e kësaj përfolje të shkurtër për poezinë e Resul Shabanit të vëllimit “Ëndërr e falur”, ta përbyllim me huazimin nga parathënia e akademik Aliut, i cili në mënyrë precize dhe piktoreske e pëshkruan:
“Impulset që dallgëzohen nga kjo vatër e gjallë, e bartin poetin mbi duar, shndërrohen në çaste në sytë e të dashurës së parë, në pëshpërima të përhershme dallgësh të liqenit, në shenja të thella e të fshehta të tij, në zhurmën e dasmave dhe krushqve dhe kallamit, në kallamin që në mënyrë magjike shndërrohet në fyell që mbetet gjithmonë i zgjuar…”
Na mbetet vetëm të dëshmojmë se fyelli magjik prej kallamit lirik të liqenit, nxjerr zëra të tillë magjikë, zëra plot “me pëshpërima dallgësh liqeni” dhe me “shenja të thella e të fshehta”. Pikërisht gjurmini pas këtyre shenjave dhe ngulmimi që ato të interpretohen, do të thonë kënaqësi e madhe për lexuesit e këtyre poezive të Resul Shabanit.
(Marrë nga libri “Svetot i tekstot” (Bota dhe teksti), “Dijalog”, Shkup, 2016, fq. 78-83’
(Përtheu Aulona Trimçe)
Resul SHABANI
PËRSIATJE TRI DITË PARA VJESHTE
Derisa unë ngrys ditëvjshtën e vakët
Te këmba e urës së ujit,
Urës me dërrasa të çara
Prej marrëzie, prej mërie – xhelozie,
Urës me parmakë dafine
Prej mirësie, prej bukurie – dashurie,
Mbi të cilën shkel këmba jote e bukur,
Nën të cilën noton krahu yt – flutur;
Ti shpërndan mjegullën e dendur,
Prej portretit tim të venitur.
Po ti, sirenë vale, zanë dallge, orë liqeni
Ti, nuse nuri, nuse syri, nuse zhuri;
Ç’kërkon në varfërinë time
Më të varfër se varfëria?
Derisa ti mbjell luleborën
Në shpirtin tim të shkretuar,
Sjell fllad pranvere
Në vjeshtën time të vonuar,
Unë s’jam i zoti të të fal
Asnjë ëndërr për ta ëndërruar,
Asnjë shpresë për ta shpresuar,
Veç një tufë rrezesh,
Që as dritën s’e ndriçojnë,
As terrin s’e zbardhëllojnë
Dhe një qiri të ndezë me lutje Shën Mërisë
Syri i keq mos të të shohë, sy i keq i xhelozisë.
Strugë, 18. 09. ‘12
Tri balada
BUZËMBRËMJA NË LIQEN
Nusja jonë, moj, nusja jonë! E syrit tim, bebëz-o!
Hajt! Më gëzo me një djalë, bajrak hedhur, dre
Në fushë. Sypishë, moj, qafëgastare. Hajt, më gëzo!
Ma nxirr, moj, këtë thellim! Copë e grimë e copë
E grimë. Oj e bardha, moj e zeza. Kam një krua,
Një oxhak, pyll të errët. Kam driza shumë, driza gjemba.
Edhe qengja. Kam at shale dhe mëshqerra.
Nusja jonë je, moj, nusja jonë. Dash bishtmëndafshin
E shes për ty; e qes pushkë e qes allti; e shkel malin
Edhe fushën, bëj mrekulli.
Krushqit u nisën të gëzuar, me lodra e këngë.
U kthyen me mëngjesin, me vesën që u kishte
Rënë mbi flokë e vetull. Ecnin buzëliqenit
Të heshtur ; ecnin si mesdita parahistorike.
Sazexhinjtë mbanin veglat në krah, e ecnin
Kokulur, të ngrysur. Ishte karvan i çuditshëm.
Bajraktari në ballë, po flamurin s’ia merrte era.
Pas tij vinte një kalorës, mbi kalë të zi.
Të tjerët, dasmorë, këmbësorë të zymtë,
Shkonin prapa kalorësit. E prapa kalorësit
Shkonte nusja fytyrëshpaluar. Me velin e bardhë,
Si bora. Iku nga faqet e librit kalorësi dhe u doli
Krushqve në ballë, e u tha:
Nusen që po merrni, nëntë vjet e nëntë net, e prita Unë!
Kishte rënë pluhur shekujsh mbi teshën e tij.
Nga larg dukej si gogol orizoresh jugu.
Nusja jonë, e Bukura e Dheut, me velin e bardhë
Tani i shkonte prapa faqeshpaluar, ballëhënë.
Krushqit e ndoqën deri te pirgjet e dritës.
Dikur u dukën çati fshati me kashtë e me gjela.
Në kodër u ndal karvani, i çuditshëm.
Po sazet përse nuk dëgjohen? Ej!
Vërtet dasmorët, krushq e fshatarë bashkë,
Dolën në kodër. Për kalorësin dikush tha:
Pas nëntë vjetësh e nëntë netësh, e gjet’ fatin e vet!
Po ku mbeti kalorësi i zi? Mos e lëshoi toka,
Si pas tërmetit, si pas ëndrrës së ligë.
Ç’ishte ajo hije kalorësi, që krushqve u kishte pri’?
MESNATA NË LIQEN
Nusja jonë, moj nusja jonë! E zemrës sime plagë e flakë.
Dilemë ditë, dilemë natë! Rridhmë përrua; ftohmë krua.
Më vë në ballë akull, leckë, më vë në plagë lule nepërkë.
Më lidh prush, më zgjidh nur,
Ma bëfsh shtëpinë kështjellë me gurë.
Nusja jon, moj nusja jon: ditë e cektë, e bukur-o!
Djersë e ballit e tim biri! Nusja jonë, o!
Del si hëna pesëmbëdhjetë. Del si selvia me fletë.
Del me yjet, del me strallin, del me djalin del me mallin.
Barit natën binte vesa, yje binin mbi gjergjef.
Syprinë liqeni si kristali; yll drite në gjerdek.
Dasmorë e krushq i digjte hëna në fitil kënge.
Kur dikush thërret: Po nusja fatin a e gjet’?
Pastaj të gjithë u kthjelluan se kishin gabuar.
Kalorësi gogol s’kishte dalë nga faqet e librit.
S’ishte parë as kalë i zi, as kalorës pluhurosur.
Vetëm veli i nuses zbardhëllonte natën.
Mos vallë, Plaku përrallë tregoi, gjersa dhëndri
Në gjerdek puth mjaltë me gojë e ndez flakë me sy.
Nata dremiste mbi liqen, fëmijë e peshq flenë mbi bar.
Digjet pisha, digjet drita, digjet goca, piqet fiku
-Po ç’patët? – i pyeti një mëndeshë krushqit e ngrysur.
Hija e kalorësit na ndjek. Qe ku rri maje kodre,
Pikë nate, shaluar mbi kalin e tij të zi.
Duket se gjuha e agut e ëndërronte si shtyllë puprri.
AGU NË LIQEN
Nusja jonë, moj nusja jonë! Pus me ujë, mullar me bar.
Arë me farë, hambar me misër; perri me hire;
Bebëz o, mall i djalit; djep i arit; pluhur yjesh; emblemë.
Gojëkuti. Gëzo mal e gëzo fushë. Ma nxirr këtë thellim!
Kam shkrumb në gojë, dua vesë. Më gëzo me një djalë!
Limon në fytyrë, në shpirt kam valë.
Kur doli dhëndri prej gjerdeku, të gjithë plisat
E agut kishin zbardhëlluar mbi syprinën e liqenit.
Dasmorët po flinin mbi barin e tharë
Doli dhëndri prej gjerdeku, krisi pushka
-A bën t’ia nisim dasmës? – pyeti Plaku i shpatës,
-Apo t’i ndalojmë lodrat? Si doli nusja?
Dhëndri u zgjua me këngën e këndesave të sabahut.
“Mos piqeni kafe të hidhëta”!-tha poeti. Një djalë
Si bajrak po hidhte valle midis logu. “Pritni, pritni”, –
Tha poeti. “Tash fillojnë shirat e vjeshtës. Liqeni
Bën dashuri me retë e larta”!
Te kroi i fshatit do të rrijë një djalë me një vajzë,
Një plep i gjatë, një tufë e bardhë, një govatë druri.
Një gurrë do të marrë udhë liqeni. Një arë do ta
Pjekë farën. “S’ka një vjet, do t’i thotë djali vajzës,
“Që u mbushën aq shumë vjet, kur im atë mori
Rrugën e kurbetit. S’ka një vjet, do t’i thotë djali vajzës,
Që u mbushën shumë vjet, që kur hija e një kalorësi
Erdhi dhe e dëgjoi vajin tim të foshnjës në djep.
Te kroi i fshatit i zuri vera dhe i shkroi në librin
E shenjtë të rrufeve. Një Afroditë dhe një Apollon.
Kurora lule nepërke kishin mbirë mbi kokë. Se poeti
Përsëri tha: “Lulja në kokën e gjarprit s’ka bukuri”.
Zbritnin drejt vjeshtës, kah fshati e në sheshin e tij
Dasmorët po prisnin të merrnin rrugën e gjatë buzë
Liqenit, pas kalorësit që doli përsëri nga faqet e verdha
Të librit dhe me gojën e Plakut, dasmën e zbukuroi.
