Brisku i berberit
Duke zhytur furçën e rrojës thellë, ai filloi të përgatisë shkumën aromëmirë të rrojës. Shkumën që rrafshon gjer në rrëzë të mishit qimet që harbohen cipës së fytyrave tona. Shkumën që i paraprin briskut që shpërfaq hapësirën e të sipërfaqshmes që i paraprin pamjes së qashtër të mishit në fytyrën tonë.
E kryente këtë veprim me krahun e vet hollak si shkop violine të qarkuar subjektivisht me delikatesë rreth objektit. Një tas alumini në formë opake. E kryente veprimin si të ishte duke ekzekutuar muzikë. Muzikë të prodhuar nga një shkop violine. Fijet e të cilit ishin shkëputur nga krifat e qafës të kushedi se kujt kali, po aq të hasdisur në Rënien e tij, thellë drejt zhytjes së furçës me qime të gjata edhe ato të mara prej jeleve të Rënies të një tjetër kali, ndoshta vëllait të atij që pati qenë më me fat pasi kishte lënë një pjesë të vetvetes në një shkop violine të fatëzuar për të prodhuar muzikë dhe jo në qimet e një furçe përjetësisht të fatëzuar për të prodhuar dhe shpërhapur mbi fytyrën e njeriut veç shkumë-rrojën e berberit.
Nga qafa e kafshës drejt tasit me shkumë, berberi qarkonte shkumën si të ishte duke rrahur një të bardhë vezësh, produkt me të cilin filloi të mbushë me furçë më tej hapësirën e fytyrës dhe gushës time. Një dorë e lehtë – pupël – përhapej mbi faqe dhe zbriste nën gushë. Nuk do ta besoja se pikërisht ishte një dorë njeriu ajo që e kishte përhapur aq lehtë shkumën e bardhë mbi çdo pore në veçanti. Tepër delikate. Si tingull violine. Si era që lehtësisht shkund nga pema dhe shoqëron Rënien e gjethes mbi tokë. Si era që shpërndan pjalmin e luleve. Nga veshët gjer tek mustaqet mbi buzë. Si një Maskë e bardhë përtej së cilës dy sy të habitur ia kishin ngulur sytë – syve të pasqyrës që pasqyronin vështrimin drejt syve të mi. Ky lloj kryqëzimi ku sytë vështroheshin mes-vetì, ku sytë miqësoheshin me njëri-tjetrin, duke pasqyruar vetveten tek njëri-tjetri, sy-ndër-sy, nuk zgjati shumë. Diçka e shndritshme vizgëlliu në një fraksion fragmenti mu në zonën e ndërthurjes së vështrimeve. Berberi prej një pakete nxori një brisk «Astra». E ndau më dysh. Njërën nga anët e mprehta e fiksoi në mekanizmin e rrojës. E hapi dhe e shtriu përsëri plot elegancë krahun e vet sipër kokës time. Me briskun mbi krye, muzika filloi të shpërhapej në trajta të një gërvime non tropo alegro. Kontakti i acartë i briskut filloi të priste hollë-hollë qimet e dendura pranë veshëve që përgjonin zhurmën metalike mbi sipërfaqen mishtore.
Qimet thellë-thellë, në pasqyrë nuk përfaqësonin gjë tjetër veçse faunën e pasqyrave. Atë gjelbërim të paanë të barit të pashkelur ndër fusha që pritet të batohet nga thundra kuajsh të kalorësve të padukshëm, ata që i quajmë Barbarë, të cilët kurrë nuk mbërritën gjer këndej, në territorin tonë, në pjesën e këndejme të pasqyrës. Në këtë berberhane qimet e mbuluara nga shkuma përngjajnë si fauna brenda pasqyrës e mbuluar nga dëbora. Një pah i papritur pudrërije në rrugëtimin e vështrimit tim që ngulmon kokëfortësish të kapërcejë kufirin e pasqyrës. Atë kufi përtej të cilit dëgjoheshin vringëllima armësh. Atë horizont prej ku pritej me ngulm t’ja mbërrinin Barbarët. Atë botë që mbante të ngujuar një tjetër botë, pothuajse të njëllojtë dhe fare të ndryshme nga kjo e jona. Harmonia mesa dukej kishte kohë që ishte prishur. Kufiri mesa po kuptohej kishte shekuj që ishte vendosur. Dhe asgjë nuk po ndodhte. Asgjë nuk po ndodh. A thua se me doemos duhej të ndodhte diçka përsipër asaj bore të përtejme që vazhdonte kokëfortësish të qëndronte e pa shkelur. Dikur ndoshta nuk ka pasur kufij. Ne këndej dhe ata andej, ishim një e vetme e përkryer. Shumë kohë më parë, ata që i kanë përjetuar ato kohëra, nuk e kanë pasur edhe aq të vështirë të përshkonin pasqyrat. Sot, copa e xhamtë është kufiri. Kufi të cilin po të tentosh ta kapërcesh, i gjithë imazhi dhe një botë e tërë pas tij, do të thërrmohet dhimbshëm duke fshirë gjithëshka nga thembra jote e kujtesës.
– Plako qeke mjeshtër, nuk tu nika fare dora mor’ burrë i dheut.
– Faleminers, tu rrittë nera.
– Nga je ?
– Prej veriut.
– Ke kohë që ke ardh n’ Tironë ?
– Kam ardh dy-tre vitet e para t’ fillim-shekullit.
– E paske mësu mirë zanatin.
– Vetëm këtë punë din t’ baj prej kur kam ardh dhe jetoj ktu.
– Pse nuk ke punu noj punë tjetër ?
– Jo.
– Po ça ke bo në fshatin ku ke qenë ?
– Nuk kam punu.
– Si nuk ke punu, po ti je alamet djali mor vllai im, dhe qeke mjeshtër.
– Nuk kam punu.
– Mirë mër mirë, e mora vesh që s’ke punu, po ça ke bo ?
– Kam kenë i ngujum. – tha, dhe me një pecetë të lagur me ujë të ngrohtë ma mbështolli lehtësisht pa u ndier fytyrën e porsa zhveshur nga qimet.
Kontakti i mishit tim me ujin ishte jo dhe aq mosbesues, përkundrazi seç mbartte një frymë paqtimi, megjithëse brisku dorëlehtë i berberit ta përcëllonte paksa cipën e fytyrës. Mora frymë thellë. Ndeza një cigare të hollë “leggera”. I dhashë edhe atij një. Bëra pagesën ndërsa prej hunde më gufonte përjashta gjoksit tymi i hidhur i duhanit të atij mëngjesi të një dite të re. Më tej u lëshova jashtë porte drejt e në xhunglën e Unazës së Tiranës, për tu përzier me lumin e njerëzve drejt rrugëve që rridhnin bardhësisht si rruga e qumështit, ku mund të pikasje me sy të lirë lloj-lloj figurinash, ndërmjet fytyrave të së cilëve edhe atë më simpatikun, njëbrirëshin, që shfaqet dhe zhduket papritur mes nesh, i avullt pas xhamave të ndonjë dritareje të vogël, ashtu si një rekuiem, në fundin e një rrugëtimi rrethor që, përfundimisht ndoshta, mundet të jetë edhe pika e fillimit.
Telefoni i prishur
Çiko ja tek po ta them se një nga pejsazhet më mbreslënës të udhëtimeve të mia në Amerikë ka pas qenë hyrja atë natë dhjetori në Çikago kur isha njëzet e nëntë vjeç.
Ti nuk kishe lindur ende.
Binte borë dhe ishte pragu i ndërrimit të viteve. Jo një prag i zakontë ndërrimvitesh, njëherazi edhe pragu i ndërrimit të shekujve Çiko dhe isha shumë hi. Hi jo si në kuptimin e hirit në shqip. Por hi në kuptimin anglisht, dmth lart, shumë lart në atë farë niveli si sythi që lëkundet nën puhizën e erës kufijve të shteteve dhe krahinave. Ti do pyesësh cili është ndryshimi këtu dhe në Çikago? Ja tek po ta them Çiko se ti ke lindur në shekullin e kollajllëqeve të teknologjisë ku bota është bërë një fshat i madh global. Nërkohë që në vendin ku u linda unë jo çdo njeri kishte telefon në shtëpi. Shumica e telefonave përgjoheshin nga shteti. Ata që kishin telefon duhej ta rrotullonin me gishta shifrën ekzakte në receptor që të krijonin universin e numrit përkatës.
Kur mbusha tetë vjeç në moshën që je ti tani, luanim me një lojë që e quanim “telefoni i prishur”. Ule atë dreq celulari dhe më dëgjo dy minuta. Çiko më dëgjon? Në atë kohë në botën e jashtë kufijëve tanë celulari ishte si një bebe i porsangritur në këmbë.
Një kat poshtë nesh jetonte një vajzë e paralizuar, ndoshta pesë vjeç në atë kohë, e thërrisnim Çika. Paraditeve ishte e vetme në shtëpi sepse prindërit e saj ish studentë të viteve tetëdhjetë të arratisur nga Jugosllavia pas protestave në Prishtinë, ishin të detyruar të shkonin në punë në Kombinat.
Sapo kthehesha nga shkolla një gjysmë ore çdo ditë i dedikohesha Çikës për të cilën më vinte keq dhe e doja me gjithë shpirt si motër. Kisha shpikur një si tip telefoni i cili ishte i përbërë nga dy kuti shkrepseje të lidhura ndërmjet tyre me spango të cilën e lëshoja poshtë ballkonit drejt e te karroca paralitike ku priste e ngujuar Çika. Nuk shiheshim por dëgjonim fjalët e njëri-tjetrit me zë të ulët si të ishte një ritual kungimi i përditshëm. Si dikur kur dëgjonim në fshehtësi Radio Prishtinën. E ke parasysh si zëri i psaltit në liturgjinë e këndimit të librit. Apo mërmërimat e shtruara të syreve muslimane. Ja, pak a shumë ashtu. Por ti nuk ke se si ta dish Çiko. Ti je i lindur në epokën e Dua Lipës, Rita Orës, Bebe Rexhës, brezit shpirtshpërthyes të pas luftës.
U bë kohë që nuk kam hyrë në tempullin e poezisë të ndez një qiri, Çiko.
Po vdes nga dëshira për pak klasicizëm të kulluar. Se ky koncepti i klasikes dhe modernes është ca i koklavitur Çiko djali. Vështirë të përcaktohet me saktësi se ku mbaron njëri dhe fillon tjetri. Ti do thuash përse, çfarë do ndryshoj në jetën tonë qiriri apo poezia? Nuk është e thënë që çdo gjë patjetër duhet të ndryshojë. Qiriri veç tretet duke bërë dritë dihet kjo. Por nuk ke se çfarë e do qiririn kur teknologjia e sotme ka mbërritur te ndriçimi LED, i cili ndriçon më shumë dhe shpenzon shumë më pak, në këtë pikë jam dakord me ty Çiko.
Mjetet ndryshojnë por njerëzit janë po ata. Poezia ngelet po ajo. Si maturimi i verës nëpër kështjella. Apo i whiskeyt nëpër kade të ndërtuar në dru qershie. Meqë ra llafi Çiko, më hidh një pikë Jack Daniel’s të lutem po qe se nuk e ke problem? Si? Ku janë gotat? Nuk ka nevoj ja ma hidh këtu në filxhanin e kafesë. E di. E di që është ende mëngjes. Ti e di që unë nuk pi në mëngjes por paskam nevojë të flasim sot.
Në vend të karrocave me kuaj dikur njerëzit udhëtojnë me makina sot. Në vend të pasqyrave shihen në celularë. Më e bukura e bisedave me video chat është se paralelisht me imazhin e bashkëbiseduesit në një katrorkë të vogël te cepi i ekranit të celularit na shfaqet fytyra jonë e vetmja gjë që na intereson gjatë krejt bisedës. Mënyra se si dukemi të krehur, të pa krehur, me tualet apo pa të, stres më vete. Aman ka qyfyre po të them, me veshje serioze nga mezi e lartë a me pizhama nga mezi e poshtë, si puna e aizbergut me nji llaf.
Ne në kohën e fëmijërisë kishim veç dy kuti të boshatisura shkrepseje që komunikonin me një kordon spangoje.
Është mahnitëse njësoj si thua ti kur humbet në lojërat e tua elektronike, se si filli i spangos e tejçon zërin Çiko. Është fantastike po të them. Do ta provosh të komunikojmë? Si? Nuk je i interesuar ta dish? Po mirë të paktën më dëgjo. Ma jep pak çakmakun. Pafff. Tymnajë nanuritëse si gjumi i shpejtë i pasdites ajo ndjesia e dikurshme e shkrepseve të drurit. Ja një sekondë… O tymnajë e Andromedës kush ja pa hajrin nikotinës? Si? Poo, e ku ka si rituali i ndezjes së shkrepses. Edhe duhani shijon më mirë.
Që thua ti Çiko meqë nuk po më thua asgjë, më pyeste Çika çdo ditë se si kaloja në shkollë asokohe? Kush ishin të rejat e ditës? Çfarë kishim bërë si orë mësimi në lëndën e historisë? I interesonte shumë historia, veçanërisht Historia e Shqipërisë. Dhe unë nisja t’i interpretoja plot nota dramatike me një lloj diksioni radiofonik se si kishte qenë historia ime e asaj dite. E çdo dite të vetme në veçanti. Ngjyresave të intonacionit dhe leksikut të fjalëve u shtoheshin pasthirrmat e habisë të një kati më poshtë. Pastaj e qeshura me gjithë shpirt i bashkangjitesh humorit tim të zi si komedian i cili më bën të qesh me veten time për nga forma se si i kundërvihet personazhit dramatik brenda meje. E di. E di se jam një tragjikomik i pashmangshëm Çiko.
Kur historia e ditës ishte e thurrur ashtu si duhej dhe shkonte natyrshëm drejt fjalisë së fundit gjithmonë pas kësaj ndieja atë boshllëkun që të krijohet në fund të stomakut, një përzierje ankthi dhe malli, një peshë lehtësisht e varur nga zëri në fill të spangos. Gjersa tridhjetëminutëshi i argëtimit mbaronte dhe i mblidhja mjetet e komunikimit. Në duar pas atij çasti mbaja si premtim për ditën në vijim parmakun e ballkonit të një kati më poshtë. Shikoja dorën e saj që zgjatej nga parmakët dhe kaq. Si në një tregim radiofonik koha nuk mjafton asnjëherë për t’u përhumbur pas zërit. E njëjta ndjesi kur dëgjon brenda teje zërin e Krijuesit pak rëndësi ka forma e religjionit thelbi është po ai.
Vite më vonë, po të flas tani për udhëtimin në Çikago në vigjilje të vitit 2000 Çiko, u kujtova për Çikën. Më erdhi në mendje se si aq papritur Sigurimi i Shtetit diku aty nga fundi i viteve tetëdhjetë i kishte lëvizur përgjatë natës komshijtë tanë dhe se i kishin shpënë në një vend më të sigurt dhe të fshehtë sepse ndiqeshin nga UDB-ja. Kështu u hap fjala aso kohe por e vërteta nuk u mor vesh asnjëherë. Ti do pyesësh se kush dreqin është UDB-ja? Shërbimet sekrete të ish Jugosllavisë, Çiko. E pra, që të mos bëhet tema tërkuzë si të gjitha muhabetet me UDB, atë natë në Çikago u takuam për herë të parë pas njëzet vitesh me prindërit e Çikës që kishin fituar strehim politik në Amerikë. Ata më thanë se Çika kishte humbur betejën me jetën dhe kishte përqafuar vdekjen diku nga fundi i viteve nëntëdhjetë, por asnjëherë nuk kishte rreshtur të pyeste se ku gjendej tashmë djali nga Shqipëria me telefonin prej shkrepseje?
Kujtuam ato vite aq të pafajshme por edhe aq të bukura kur ishim komshinj në Tiranë. Ata kishin tashmë një vajzë tjetër të cilën e quanin Valbona dhe që është e lindur në Amerikë njësoj si ti Çiko. Dhe habia më e madhe e imja e asaj nate në Çikagon, Çikoja im i dashur, ishte se për të parën herë pas njëzet viteve mora vesh emrin e vërtet të Çikës e cila quhej Drilona. E shikon sa emër i bukur? U kënaqa pa masë me ta atë natë. Pimë edhe raki, Çiko. Ti e di se çështë rakia apo jo? Nuk e ke provuar asnjëherë? Oh, nuk ke mbushur moshën. Po, ke të drejtë. Çdo gjë kërkon moshën e saj. Sipas vendit bëhet edhe kuvendi. Si puna e lodrave të fëmijërisë është edhe gjuha. Kjo e jotja sot quhet gjuhë elektronike. Vazhdo Çiko, vazhdo se po të bezdis me këto rrëfenjat e mia me të cilat vetëm kur të rritesh ose do t’i kuptosh si duhet, ose ndoshta do qeshësh me to. Fundja është e drejta jote të qeshësh edhe me titullin e këtij rrëfimi. Ose ndoshta do ta kërkosh në Google? Motori yt i vetëm i kërkimit. Dhe të siguroj se nuk ke për ta gjetur. Si? Oh, përsa më përket mua i dashur Çiko, ja tek po ta them se ngelem algoritëm i tjetërllojtë, nuk zhbëhem dot kollaj prej habitatit tim natyror. Mundohem të përshtatem dhe funksionoj me një forcë të ndryshme kërkimi përmes hartës së kujtesës, veç sa për t’i dhënë kuptim këtyre thërrimeve të hapërndara mbi mbulesën e bardhë, vështroi me kujdes Çiko? Shiko. Nuk ka gjë më fisnike në këtë botë se sa thërrimet e bukës në një tryezë, sinqerisht, për këtë bukë që po hamë.
Montréal, Shkurt 2022
