– ETYDE DHE VIZATIME PSIKOLOGJIKE –
Pandi Raidhi s’ishte plak, burrë pesëdhjetepesë-vjeçar qe, por pas rolit dukej papritur i rrënuar dhe si i sëmurë, fytyrën (duke larguar grimin) ia brazdonin rrudha të panumërta, kurse mjekra fare-fare e shkurtër saqë s’mund të quhej mjekër, disi e dendur, vende-vende me thinja të bashkuara (shih rrushi rrushin piqu…), e tregonte edhe më të lodhur. Ku humbi ai zëri i tij që dilte si i shuar, fjalët që i zvargte (mos ndoshta e bënte qëllimisht?) si me përtim, pastaj i shpifej një kollë e re, e papritur, që ia shtrëngonte gjoksin ku vinte pa dashje pëllëmbët dhe kërrusej tërë shqetësim, dhe donte s’donte shihte me një lloj alarmi të frikësuar, siç shohin ata të roleve të tij kur i përndiqte mendimi i keq për veten apo për partnerin në lojë. Kurrë s’e kishin dëgjuar të thoshte me siguri ç’i dhembte, por shì atëherë niste një rrëfim ndryshe, siç e kishte zakon ta tirrte dhe ta bënte tërkuzë, paksa ngjirur dhe i pëlqente ta thoshte ala fshatarçe, tregonte se atje në uzinën e precizonit të lartë kishte ngritur një herë një arkë të rëndë dhe i dukej se qe rënduar atje ku s’tregohet, dhe prej saj i erdhën ditë pas dite disa të këqija, të cilave, një nga një hapu derën pastaj, u detyrua të kridhej thellë e më thellë brenda vetes, të sundonte mendimin e tij. Në një çast të tillë meditimi e gjeta në turizmin e Beratit, ku ishte ulur me Aleko Prodanin dhe me Sheri Mitën. Të dëgjoje një moment dialogun e tyre duhet të ishe syçelët se mos përfshiheshe padashur, ndryshe duhej të largoheshe, ta braktisje tavolinën, se do të ktheheshe në një viktimë. Pranova këtë të fundit dhe më shpëtoi fakti që ata i bluante vetvetja dhe marrëdhënia treshe.
– Të drejtën, s’më puqen pipat me ty Sherì, – vijoi duke gjerbur kafenë që aty veçanërisht bëhej fantastike. – E di, të kam në këmbë të vëllait të vogël, por mos harro se i madhi s’përflitet! Po ç’flas! Se mos e njihni ju frikën nga Zoti!
Të katër me siguri menduam (ose të paktën mendova unë dhe nga sytë e tyre e kuptova se edhe ata mendonin po ashtu…) se edhe ai s’e njihte atë frikë, por e ndryshova mendimin kur u ngjitëm në muzeun Onufri ku ai iu qep ikonave për një kohë të gjatë dhe se ç’fliste si me vete ende nuk arrita ta kuptoja, se lëshonte një zë paksa të zvargur e të ëmbël. Atë lloj pëshpërime s’e kam vënë re askund tjetër. Ishin fjalë që thuheshin me shumë shpirt, të njohura dhe që ndoshta i përkisnin vetëm atij.
«Falna, o Zot!…»
«Turp nga perëndia! S’ka ditë që mos i them vetes e t’i thërras mendjes, të ndihem i penduar për mëkatet, po pse dëgjon kjo kokë…?!»
Erdhën katër gota uiski. Sheri ua vizatoi menjëherë portretet në ajër dhe ato ngrinë pikërisht aty. Do të rrinim gjatë të ngrira? Veç t’ia shihje sytë Pandi Raidhit. Të prekte menjëherë. Ca sy si ata me aq dritë dhe lëvizje plot kuptim nuk kam parë. Të ngulej mu në bebëz dhe nuk i dridhej qerpiku. Nuk prapulste sytë Pandi. Aty ishte një det i tërë mendimesh. Aty po ta ndieje veten të zotin mund të gjeje thënie e kundërthënie, pyetje të panumërta, përgjigje të krisura, ndjekje gjatë një lëvizjeje të papritur, ngasje që shprehte ndjenjë dhe asnjë emocion, sado i fortë, nuk e tërhiqte në vëmendjen e përqendruar. «Do të vish?» – e pyeti Sheri. «Jo!» – më tepër ia bëri me sy Pandi. Ai po mundohej të dinte mendimin e tij nëse e pranonte apo jo rolin. Pastaj e ktheu njëherësh gotën me uiski. «Ka burra këtu!» – tha. Ndërkohë u dëgjua një britmë e zemëruar. Të gjithë kthyem kokën nga dera hyrëse.
Xhemil Hoxha, biciklisti i njohur dhe babashehu, që përgatitej të hipte në fron, kishte hapur trastën magjike dhe dy-tre gjarpërinj i lëshoi në sallën e madhe. S’mbeti njeri brenda. Na mbeti edhe uiski pa pirë. Vetëm një njeri qeshte: Pandi Raidhi. Më vonë do të merrnim vesh se e gjitha ishte një lojë, sirrë e Xhemilit. E për të mos e lënë në baltë kolegun (edhe Pandi të magjepste jo vetëm me rolin!) qeshte me të madhe derisa gjarpërinjtë erdhën dhe u futën vetë në trastën prej leshi të shehut. Ka qenë gjithnjë me ato thoshin për Pandin. Pas asaj që ndodhi në turizëm, gjithnjë me mishin kokërr, u ngjitëm në Kala, për muzeun e ikonave. Ishte kohë e bukur. Dhe mbi të gjitha të mrekullonte Tomori përballë Kalasë me një madhështi epike. Sa orë ndenjëm aty? As mua s’më vjen ndërmend, por teksa po zbrisnim në grup, ndërsa Sheri dhe Aleko nuk mbaronin hidhje-pritjet, ai nuk dilte dot nga ekstaza shpirtërore me ikonat. «Të madhërishme!» – thoshte si me vete. Duheshin veshë të mprehtë. «Sikur të rrinim më gjatë aty… Po më duket se u mërzit ajo zonjusha, bukuroshja e muzeut. Apo s’të merrte më qafë! Ç’sy! Se, syri syrin e ndjek! Qafirët!» I ndërhyra me takt për ikonat. «Hm. Nuk di ndonjë të veçantë për të tjerët, por unë komunikoj me to. Nuk shtoj asgjë tjetër por unë flas me ato. Pa zë. Domethënë mendoj. Edhe mendimi i tyre më vjen. Të ka rastisur? Vërtet? Qenke i madh mo! S’të kam njohur dhe kam frikë se do të harroj, por do t’i them Sherit t’ma kujtoj. Se me të takohem më dendur… Si? Berati ta jep këtë. Ja, e ndien energjinë që të jep krejt papritur Tomori? Tomori e mban gjallë këtë Kala, ta dish. Nuk janë broçkulla këto… Cili mund të ishte një komunikim i çuditshëm me ikonën? Një i krishterë e mban ikonën ku të jetë. Dhe i flet asaj po edhe merr përgjigje prej saj. Fjalët e përditshme themi. Ato të jetës. Dhe fusin hallin brenda tyre. Ikona na kupton dhe na përgjigjet me fjalët e Zotit, të Biblës…»
«Dëgjomë mua ti, a e sheh në sy ikonën? Po. Edhe ajo të sheh, se ti e kërkon apo jo? Ja, siç na qëlloi neve sot në Katedrale. Sytë e ikonave nuk të gënjejnë kurrë. Edhe kur luaj në skenë unë me to llafos. Ato më mbajnë gjallë. Më japin një bukuri të madhe në shpirt. E kam nga mëma gjithë këtë fat për fjalën dhe zërin që di ta fsheh. Se, ta dish, këtu është sekreti, ta fshehësh zërin, se për ta nxjerrë e nxjerrin të tërë… Po pastaj, ku ta fusësh, hë?! Ikonat sikur kanë dalë nga shtojzovallet duke u krehur me to. Mos më thuaj se nuk e ke vënë re. Kur bisedon me to ndihesh sikur të çelet botë tjetër. Është orgazmë. Sa herë del në oborr, a nuk i ke vënë re? Ato të rrethojnë, shtojzovallet. Të fanepset bukuria e tyre, të ndjellin vetë ato… Shtojzovallet kanë bërë kërdinë në Berat! Ato i kanë rrëmbyer djem e vajza dhe i kthyen në ikona… ja këto kam llafosur sot. Më thanë edhe emrat, edhe farën që mbanin në dorë, edhe sytë e lënduar që rrjedhin lot të padukshëm, edhe buzët plot afsh që vetëm puthin. Për herë të parë ikonat më kanë thënë të dua. Kjo ndodhi në një muzg vjeshte kur dielli sapo lindi dhe shkrepi syrin magjik mu në lule të ballit tim… Se di edhe të luajë ikona me ty, me mua. Kurse Alekon e llallis… Them Alekos se atë e kam mikun më të mirë…» Dhe qeshi. Qeshi me gurgullimë. Dhe unë për herë të parë e pashë me kapele strehëgjerë që natyrisht i shkonte. E përfytyrova me mjekër të zezë dhe sy të mëdhenj plot gjallëri…
«Të thashë se në skenë më ndihmojnë ikonat dhe shtojzovallet. Ato, ato ma mësuan magjinë. Ç’magjizeza them. Sirrën, po. Më pëlqen të krijoj pak ujë para teje. Dhe po të ishe shtojzovalle do të detyroja të ngrije paksa mbi gju fustanin, ta dish…»
Ai zbriti nëpër kalldrëm duke u mbajtur gjoja te krahu im dhe për të mos e parë sesi mbeti gojëhapur nga çdo sy i Mangalemit dhe nga rruga që bënim, pa ditur ku t’i mbanim më parë, për një çast mbeti ligsht, i trazuar. Zë si i tiji atë çast s’kisha dëgjuar. Thirri fort, në mes të njerëzve: «O Krisht, o Shën Mëri!» Dhe shtangëm. Ai nuk dinte ku ta shpinte veten. Ndenjëm dhe e pamë fort njëri-tjetrin të befasuar, sikur e kishin humbur një çast dhe tani po e gjenim sërish. Dhe mbetëm ashtu për gjithmonë…
Tiranë, më 12 prill 2020
