Stresin e shërojnë librat! Një ekuacion i ri me shumë të panjohura që tashmë ka gjetur zgjidhje në letërsinë psikologjike. Çfarë ju kujtohet për sulmet terroriste të 11 shtatorit 2001? Po në lidhje me katastrofat e fundit globale: uragane, tornado dhe përmbytje që shkatërrojnë rajone të mëdha të botës? Si jemi ndjerë? Po kur jemi viktima të një katastrofe, tërmeti, grabitjeje, përdhunimi ose edhe trauma në kohë lufte? Këto janë ndoshta ngjarjet më të dukshme që vijnë në kujtesë kur mendojmë se jemi të stresuar. Ndaj dhe terapeutët e mahnitshëm veshin një buzëqeshje të ngurtësuar, duke mos u vënë plotësisht nën mëshirën e një reagimi akut stresi. Cilësia e tij më e mirë ishte aftësia për të kuptuar gjërat thellë, për të studiuar dhe thjeshtuar situatat dhe problemet, gjë që e bën njeriun e përsosur për të më ndihmuar të zbatoja edhe një ide ambicioze.
Megjithatë, stresi është gjithçka përreth nesh. Kjo është një pjesë integrale e fizikës sonë dhe e shëndetit mendor. Gjatë gjithë historisë, njerëzit kanë besuar se emocionet dhe mendimet ndikojnë në shëndetin fizik.
Kjo ndodh edhe kur marrim pjesë në dy ndeshje në vijim, në mes të vapës, trupi ynë përgjigjet me rrahje të shpejta të zemrës, frymëmarrje po ashtu të shpejtë dhe djersitje të madhe. Po edhe kur papritmas kujtojmë fjalët e letrës që sapo kemi lexuar, trupi ynë ka të njëjtën përgjigje fiziologjike të stresit ndaj një stresori shumë të ndryshëm. Reaksionet e stresit mund të rrjedhin nga stimuj të brendshëm, të njohur ose nga stimuj mjedisorë të jashtëm. Pra, duhet të njihnin në këtë mënyrë dobësitë emocionale dhe psikologjike, sepse sapo kishim filluar të diskutonim mbi një fushatë ndërgjegjësimi për shëndetin mendor.
Trupat tanë janë pothuajse gjithmonë në disa gjendje stresi, qoftë të këndshme apo të pakëndshme, të lehta ose të rënda. Çdo gjë që vendos një kërkesë në trup mund të shkaktojë stres. Një mungesë e plotë e stresit do të nënkuptonte një mungesë totale të stimulimit, që përfundimisht do të çonte në vdekje. Kur stresi është jetëshkurtër ose perceptohet si një sfidë, është i dobishëm. Siç shihet tek atletët, biznesmenët, artistët ose liderët e mëdhenj, ky lloj stresi i këndshëm, i quajtur eustres, na ndihmon për të na nxitur dhe motivuar drejt arritjeve të mëdha. Stresi që është i pakëndshëm dhe kërcënues quhet shqetësim. Sepse psikologjia e shëndetit ka qenë që në krye e lidhur me efektet negative të stresit, prandaj ne do të përdorim fjalën stres për t›iu referuar kryesisht stresit të dëmshëm ose të pakëndshëm. Gjithkush e beson këtë, sapo rrëfen betejat me ankthin. Mund të jemi para një zjarri, vendi më i mirë për të diskutuar disa gjëra. Thashë se sapo kisha zbuluar disa ilaçe që pak a shumë funksiononin. Pra… kishte shpresë.
Burimet e Stresit: Shtatë Stresorë të Mëdhenj
Edhe pse stresi është përhapur në jetën tonë, disa gjëra shkaktojnë më shumë stres se të tjerët. Shtatë burimet kryesore të stresit janë ndryshimet e jetës, stresi kronik, stresi i punës, sherret (llafet, debatet, telashet, bezdisjet), frustrimi (zhgënjimi), konflikti dhe ngjarjet kataklizmore. Por a e dini se edhe ngjarjet pozitive, si diplomimi nga kolegji apo edhe martesa, janë burime kryesore të stresit? Se zvarritja e detyrave të shtëpisë mund të jetë e dëmshme për shëndetin tuaj, si dhe për notat që merrni? Se miqtë janë një nga burimet më të mira shëndetësore? Se punët e përbashkëta, mos janë edhe ato një burim kryesor i stresit?
Se probleme të vogla, të përditshme mund të pengojnë funksionimin e sistemit imunitar? Po ashtu edhe mbështetja sociale nga familja dhe miqtë mund të kompensojë efektet dëmtuese të stresit? Se oficerët e policisë, infermierët, mjekët, punonjësit socialë dhe mësuesit janë veçanërisht të prirë për të krijuar “djegie”? Dhe duke pasur pak zgjedhje ose pak kontroll
mund të jetë e rrezikshme për shëndetin tuaj? Se të kesh një personalitet cinik, armiqësor, të tipit A, a kontribuon në sëmundjen e zemrës? Se stresi i zgjatur mund të çojë në vdekje? Se llojet e personalitetit të çartur mund të përballojnë më mirë stresin? Se kushdo prej nesh mund të kontrollojë, ose minimizojë, shumicën e efekteve negative të stresit?
Ndryshimet e jetës. Është e besueshme se ekspozimi ndaj ngjarjeve të shumta stresuese brenda një periudhe të shkurtër ka një efekt të dëmshëm drejtpërdrejt për shëndetin. Shumica e njerëzve e rendisin madhësinë e ngjarjeve stresuese në mënyra të ngjashme, por kjo nuk provon se stresi në të vërtetë shkakton sëmundje. Këtij kurthi i shpëton vetëm dhe kryesisht duke lexuar libra, sidomos libra të klasikëve.
Stresi kronik.Jo të gjitha situatat stresuese janë ngjarje të vetmuara, që ndryshojnë jetën, si vdekja e një fëmije, bashkëshorti, prindi apo divorci. Në vazhdimësi, stresorët e parëndësishëm, si martesa e keqe, varfëria, shëndeti i keq ose klima e patolerueshme politike, gjithashtu kontribuojnë në stres. Është interesante që këto lloje të stresit kronik, janë një gjendje e zgjimit fiziologjik të vazhdueshëm. Trupat tanë janë projektuar për t’u trajtuar në mënyrë akute, nga stresi me veprim të shkurtër, që nuk është stres kronik.Por stresorët tanë në ditët e sotme janë shumë më kompleksë dhe të vazhdueshëm, dhe sistemi ynë parasimpatik rrallë ka mundësinë për të aktivizuar reagimin për t’u relaksuar. Prandaj dhe e gjen veten në prehrin e leximit. Të humbësh mendjen, t’u largohesh gjërave që të stresojnë.
Si përballen ushtarët me frikën e përditshme të sulmeve, kërkesat gjithnjë në ndryshim të ushtrisë dhe kohën e zvogëluar për pushim dhe relaksim? Si i menaxhojnë studentët me kërcënimet e vazhdueshme të rritjes së shkollimit, kuicet, provimet sidomos kur janë afatshkurtër, ndërkohë që bëjnë gjithashtu punë me kohë të pjesshme ose me orar të plotë? Duke qenë në një gjendje konstante të kërcënimit të perceptuar, pa kohën e duhur të relaksimit, a mund të humbasim trupat tanë, si fizikisht ashtu edhe psikologjikisht? Kjo është arsyeja pse janë kaq të rëndësishme për t’u praktikuar teknikat e menaxhimit të stresit. Mos harroni: në krye të tyre është leximi aktiv dhe me përkushtim.
Stresi i punës. Për shumë punëtorë, burimi më i madh i stresit është një punë e keqe. Stresi i punës mund të vijë nga papunësia, mbajtja ose ndryshimi i vendeve të punës, performanca e punës, mungesa e kontrollit etj. Megjithatë, punët më stresuese janë ato që bëjnë kërkesa të mëdha për performancën dhe përqendrimin, por lejojnë pak kontroll, kreativitet apo mundësi për avancim. Puna e përbashkët renditet shumë lart në këtë kategori. Problemi i punës është një kontribues i drejtpërdrejtë i sulmeve fillestare dhe të përsëritura të zemrës, duke shkaktuar gjithashtu probleme serioze në shtëpi, jo vetëm për punonjësin por edhe për anëtarët e tjerë të familjes. Një burim tjetër i përbashkët i stresit të punës vjen nga konflikti i rolit, i cili ndodh kur dikush është i detyruar të marrë dy ose më shumë role të ndryshme dhe të papërputhshme në të njëjtën kohë. Të jesh student dhe punonjës është një shembull kryesor i një konflikti. Stresi është i pashmangshëm kur keni një provim në të njëjtën ditë kur iu kërkohet që të punoni jashtë orarit të punës. Atëherë bëhu pjesë e një spektakli, ose e dëgjimit të poezive recituar nga aktorë profesionistë. Dhe keni për të parë se lirikat luajnë një rol të mahnitshëm shërimi. Ndërkaq poezia e Migjenit është një shërues i madh.
Ekspozimi kronik ndaj niveleve të larta të stresit të punës dhe kontrollit të vogël personal mund të çojë gjithashtu në një gjendje të lodhjes psikologjike dhe fizike të njohur si rraskapitje (dërrmim). Një sindromë e veçantë te njerëzit idealistë që janë të përfshirë në profesione kronike stresuese dhe emocionale. Medikamentet psiko-delikte janë gjithashtu të mira për ne. Eksperimentohet me to gjatë viteve për argëtim, por asokohe fillon t’i përdorësh, nga ana terapeutike dhe mjekësore. Ato jo vetëm që na bëjnë të shpëtojmë nga realiteti për njëfarë kohe, por na lejojnë ta ripërcaktojmë veten. Nën ndikimin e këtyre substancave arrijmë të çlirohemi nga paragjykimet e ngurta, të kuptojmë se ekziston një botë tjetër përtej filtrit të trashë të shqisave, një botë po aq e vërtetë dhe dyfish e bukur, një botë pa mjegull të kuqe, ku kjo e fundit s’ka asnjë arsye të ekzistojë. Ekzistonte vetëm e vërteta. Dhe aty është libri.
Rraskapitja. Përveç ndryshimeve të jetës, stresit kronik dhe stresit të punës, ne gjithashtu përjetojmë një stres të përditshëm nga rraskapitja (bezdisja, bullizmi, sherret, llafet etj.) – probleme të vogla të jetës së përditshme që nuk janë të rëndësishme në vetvete, por që grumbullohen për t’u bërë një burim kryesor i stresit. Të gjithë kemi shumë probleme, siç janë presionet e kohës dhe shqetësimet financiare, por megjithatë reagimet tona ndaj bezdisjes etj., mund të ndryshojnë. Për shembull, në krahasim me gratë, meshkujt priren të kenë më shumë dëmtime në sistemin e tyre imunitar dhe një rritje të ritmit të zemrës në përgjigje të bezdisë etj. Besohet se rraskapitja mund të jenë më të rëndësishme sesa ngjarjet kryesore të jetës në krijimin e stresit. Për shembull, divorci është jashtëzakonisht stresues, por mund të vijë për shkak të rritjes së numrit të sherreve – një ndryshim në financë, marrëveshje për kujdesin e fëmijëve, orët e punës më të gjata, e kështu me radhë. Problemet e vogla të jetës së përditshme që grumbullohen dhe nganjëherë bëhen një burim kryesor i stresit.
Zhgënjimi. Frustrimi (zhgënjimi, ndonëse nuk i përgjigjet plotësisht kuptimit të fjalës, sepse duhet shtuar edhe irritimi, dështimi, sjellja e rëndë dhe e keqe ndaj subjektit, mërzitja) është një gjendje emocionale negative që përgjithësisht shoqërohet me një objektiv të bllokuar, të tilla si mosaprovimi për t›u pranuar në kolegj. Sa më shumë të motivuar jemi, aq më shumë frustrim përjetojmë kur objektivat tona bllokohen. Pasi të hyni në trafik dhe të mungoni në një intervistë të rëndësishme për punë, mund të bëhemi shumë të frustruar. Megjithatë, nëse bllokimi nga një trafik na shkakton pesë minuta vonesë në shtëpi, mund të përjetojmë pak ose aspak zhgënjim…
Konflikti. Një burim tjetër i stresit është konflikti, i cili del kur ne jemi të detyruar të zgjedhim të paktën dy alternativa të papajtueshme. Ose zgjedhja do të përfitojë në një farë mënyre. Kërkesa për të zgjedhur është burimi i stresit. Natyrisht, asnjë alternativë nuk është e pranueshme. Edhe pse ky është një shembull ekstrem, konfliktet për shmangien e shmangies mund të ndodhin dhe çojnë në stres intensiv.
Kataklizmat. Sulmet terroriste, valët e cunamit, tërmetet etj., ndodhin papritmas dhe në përgjithësi prekin shumë njerëz në të njëjtën kohë. Politikanët dhe publiku shpesh përfytyrojnë se katastrofat e këtilla në mënyrë të pashmangshme krijojnë një numër të madh të të mbijetuarve seriozisht të depresuar, kjo edhe në përhershmëri. Agjencitë e ndihmës zakonisht dërgojnë një numër të madh këshilltarësh për të ndihmuar me pasojat psikologjike.
Përballja. Përveç lëndimeve dhe humbjeve, ndryshimeve të jetës, dhe shëndetit fizik e mendor, ne gjithashtu identifikojmë tetë burime me anë të të cilave njerëzit menaxhojnë stresin: shëndeti dhe stërvitja, besimi pozitiv, aftësitë sociale, mbështetja sociale, burimet materiale; kontrolli, relaksimi dhe ndjenja e humorit. Libri është tek secila prej tyre. Libri dhe jo teknologjia, e cila vjen si një nga shkaktarët më fin të stresit. Pesë janë këshillat, e kombinuara me librin, për përballimin e krizës dhe i inkurajojnë njerëzit e dëmtuar të zotërojnë të gjitha këto përvoja, së pari duke njohur ndjenjat e tyre si një përgjigje normale në një situatë jonormale, kurdoherë duke e pasur leximin e librave pranë. Pikërisht leximi dhe sportet, bashkuar me humorin, rrisin adrenalinën. Ky është lakimi i duhur i reagimit që “ndizet dhe fiket” një përgjigje të shëndetshme dhe të përshtatshme ndaj stresit. Pas kalimit të kërcënimit të stresit, trupi normalisht merr përsëri ekuilibrin, ose homeostazën. Për fat të keq për disa njerëz, megjithatë, homeostaza nuk restaurohet. Prandaj dhe leximi rekomandohet tërë jetën… Por në stres na shoqëron Sindroma e Përshtatjes së Përgjithshme, ku bien në sy niveli normal i rezistencës, shterimi i Rezistencës së Alarmit (faza e lodhjes, faza e Rezistencës, reagimi i alarmit), derisa stresi bie nën kufijtë normalë. Një tjetër gjë që duket se funksionon është meditimi. Libri më qetëson mendjen e shqetësuar, duke më dhënë njëfarë qetësie. Edhe kur s’je për lutjet, natyra është akoma Zot, por në çastet më të këqija, atëherë mbylli sytë dhe qëndro në vend. Ndonjëherë, pse jo, kërko edhe ndihmë, edhe pse s’di se kujt. Herë pas here secili prej nesh ndjen praninë e një përgjigjeje.
Në stres, duke përdorur leximin si mjet shërues, i japim përgjigje pyetjes nëse është puna ime tepër stresuese? Me një informacion të shumtë e të specializuar në dorë, do të jemi gati për të gjetur punë që do t’i përshtaten më mirë interesave, nevojave dhe aftësive tona, të cilat megjithatë do të reduktojnë stresin. Njerëzit mund të ndahen në personalitetet e tipit A që janë kronikë në përparësi, ku ndihet urgjenca në kohën e duhur dhe janë të preokupuar me përgjegjësitë. Antiteza e personalitetit të tipit A është personaliteti i tipit B, që ka një qëndrim të qetë dhe të relaksuar ndaj jetës. Ju, sido, mund ta bëni një test të thjeshtë:
* A e keni vështirë të kufizoni veten nga nxitimi i fjalëve të të tjerëve? * A përpiqeni shpesh të bëni më shumë se një gjë në të njëjtën kohë (të tilla si të hani e të lexoni njëkohësisht)? * A ndiheni shpesh fajtorë nëse përdorni kohë shtesë për t’u çlodhur? * A tentoni të përfshiheni në një numër të madh projektesh në të njëjtën kohë? * A po gjeni veten duke garuar nëpër dritat e verdha kur ngisni makinën? * A keni nevojë të fitoni kënaqësi nga lojërat dhe sportet? * A jeni në përgjithësi për të lëvizur, ecur dhe ngrënë me shpejtësi? * A pranoni të merrni shumë përgjegjësi? * A e urreni pritjen në linja? * A keni një dëshirë intensive për të përmirësuar pozicionin tuaj në jetë dhe për t’i bërë përshtypje të tjerëve? Përgjigjet tuaja i ka shënuar dikush tjetër dhe ju do t’i shihni e krahasoni ato…
