Yllka vendos ca gurë bashkë në një si rreth në tokë, për të krijuar vatër, ndërsa shokët i janë hapur për të kërkuar furnizime nga rrënojat e fshatit përposh. Në reliefin e apokalipsit të luftës gjendet gjithmonë një shtëpi e braktisur, me ca vezë, e një magje me ca miell. E kafe, ah uroj edhe kafe! Lërini tjerat e më gjeni kafe, shokë!
Bujar Roka. Tomë Gjoka. Dashmir Krasniqi. Visar Juniku. Ilir Berisha. Taulant Nura. Ahmet Gjikolli. Sefë Xërxa. Agim Haxhiavdyli. Ali Hoxha. Hazyr Këpuska. Kushtrim Hoxha. Hamzë Zymberi.
Si gjithmonë nadje e mundon huji i kafes. Por kafe s’kishin gjetur qysh… prit, qyshkur pashë besën? S’i kujtohet as kjo. Pështyn e irrituar. Një si mjegull e dendur gri i pushton mendjen kohëve të fundit, sa herë që kujton gjëra nga dikur. Kështu e ka lufta, psherëtin, ndërsa ka rehatuar edhe gurin e fundit në rreth. Të bën të harrosh veten. Yllka numëron gurët, e vjen në humor kur sheh se janë saktë katërmbëdhjetë, aq sa janë në numër edhe togu i vogël. Ku ngelën, athua. Bah aroma, shija e idhët e kafes. Bah. Rrëqethët i kaplojnë mbarë trupin.
Ndonjë nga shokët do të gjejë pak kafe, thotë me vete. Atëhere do të ndezim këtu një zjarr të vogël bubulak. Ngre kryet për të parë qiellin, me shpresë që kësaj radhe të pikasë një rreze diell. Por qielli vuan nën të njëjtën kupolë gri qysh se… qysh se… As kjo s’i kujtohej. Bah. Ditët e tyre ishin pështjelluar në këtë gri mbytëse tash sa kohë. Sa kohë ka që jemi këtu? Një si dorë e padukshme ia fshin trurin sa herë mundohet të përcaktojë një kohë. Por jemi bashkë së paku, mendon. Jemi bashkë.
Mbyll sytë, e nis t’u përmend emrat prapë.
Bujar Roka. Tomë Gjoka. Dashmir Krasniqi. Visar Juniku. Ilir Berisha. Taulant Nura. Ahmet Gjikolli. Sefë Xërxa. Agim Haxhiavdyli. Ali Hoxha. Hazyr Këpuska. Kushtrim Hoxha. Hamzë Zymberi.
I është bërë shprehi t’ua numërojë emrat një nga një. Kur i hidhet për kafe, a kur e kaplon një si drojë e çuditshme nga ky vend. Një ditë do t’u them, ju kam numëruar me emër çdo nadje kur shkonit për furnizime, për t’ju mbrojtur nga syri i lig. Ves i kotë, do të thonë. E ku beson ti në sy të lig, do të thonë. Kështu e ka lufta, do të thonë, i bën gjindjen me ves koti. Ajo qesh me vete. Do t’u them se ky numërim ju ruajti. Ta keni parasysh. Ta keni parasysh, se më detyroheni.
E bënte gjithmonë me humor ideja se nuk ishte vetëm. Se kish shokët pranë, e se ata do të ngelnin miq edhe pas luftës. Në mbrëmje, për me heqë mendjen e me fjetë më lehtë, fantazonte skena të jetës në paqe. Nëna ish tmerruar kur i kish thënë se do të shkonte në luftë. Ku po shkon moj bijë, ti je vetëm 17 vjeç. Me ba luftë është me shkru me shkop në ranë të detit, vjen vala tjetër e fshin gjithçka. Ti vetëm poezi ke shkru, nuk je ti për pushkë. Do të kthehemi të gjithë bashkë kur të mbarojë kjo luftë, mama. Do të mblidhemi bashkë në mbrëmje në kopshin e shtëpisë, mama, aty nën avlli. Do të pijmë kafe, e do të këndojmë bashkë. Dikur fantazonte veten vetëm me familjen aty, me mamanë e lumtur. Tash ëndërron që ka aty edhe shokët e togut.
Bujar Roka. Tomë Gjoka. Dashmir Krasniqi. Visar Juniku. Ilir Berisha. Taulant Nura. Ahmet Gjikolli. Sefë Xërxa. Agim Haxhiavdyli. Ali Hoxha. Hazyr Këpuska. Kushtrim Hoxha. Hamzë Zymberi.
Para betejës njiheshin sipërfaqësisht, si ushtarët në një brigadë. Disa sosh i kish njohur si figura nga kohët para luftës, pse kishin banuar në një qytet. Bujari me pasion fotografie, Taulanti me gitarën e vet. Visari që shkruante hartime të bukura. Djemtë e taluentuar më kishin simpati, i kujtohet, pse shkruaja poezi. Por edhe ajo kohë po i tretej në gri, si shumëçka tjetër kësaj kohe. Sa kohë ka që s’kam shkruar një varg? Ajo dora e padukshme, punon pandërprerë, fshin ngadalë çdo saktësi, pos kujtimit të kafes së mirë. Athua pse nuk kthehen.
Para sysh i shfaqen sërish skenat e atyre tri ditëve në maj, kur luftuan brenda në qytet. Disa prej nesh njiheshim edhe më parë, saktë, por shokë na bëri ajo betejë. Çuditërisht, ato tri ditë janë të vetmet që i kujtohen kthjelltë, e në ngjyra të gjalla. Ushtria serbe kish granatuar rregullisht drejt jugut nga kodra e Çabratit, duke shkatërruar metodikisht gjithë katundet matanë. Mbi 40 grykë artilerie, hauvica M-84, M-56, e M-46, e mëse 20 raketahedhëse shumëgrykëshe Oganj M-77. Por civilët e katundeve kishin ikur tashmë dhe UÇK kish gërmuar thellë, ndaj komanda e brigadës 134 Gjakova ia kish lënë artilerinë serbe Natos. Vetë këqyrte t’i ndalë njësitë e paraushtarakëve avanturierë, e të sigurojë rrugët e furnizimit prej jugut. Por puna ndryshoi kur u mor vesh se serbët po kthenin grykët kah qyteti, plot civilë e ikanakë. Aty B134GJ vendosi që të kapë lagjet në skaj të qytetit, prapa krahëve të artilerisë së armikut.
Grykët maje kodre do të izoloheshin, atyre do t’u preheshin rrugët e furnizimit. Nato do të ndihmonte nga ajri. Tak-fak, qyteti do të çlirohej. E ç’mund të shkonte keq? Një kërkesë për ndihmë nga Nato u nis me radiolidhje, por puna s’priste përgjigje.
Sa naivë ishim, mendoi. Pas panikut të parë, policia e paraushtarakët u gjetën, e nisën mësymjen drejt lagjeve ku kish hyrë B134GJ duke shtyrë para vetes civilë e ikanakë, si mburoja të gjalla. Artileria mbi kodër nisi të godasë lagjet. UÇK u gjet vetë në rrethim. Municionet nisën të sosin. E Nato s’na erdhi ndihmë, shfryu ajo. As atë ditë. As dy ditët tjera, sa luftuam derë më derë. Ata kishin luftën e vet komfore nga qielli, pse të rrezikonin veten? Krerët e Perëndimit u kishin premtuar shtetasve të vet zero viktima: zero! Ndërsa në Kosovë po bëhej nami. Bah.
Bujar Roka. Tomë Gjoka. Dashmir Krasniqi. Visar Juniku. Ilir Berisha. Taulant Nura. Ahmet Gjikolli. Sefë Xërxa. Agim Haxhiavdyli. Ali Hoxha. Hazyr Këpuska. Kushtrim Hoxha. Hamzë Zymberi.
Nis të përsërisë prapë emrat e shokëve, pa e vënë re as vetë, ndërsa nis kujdesin e armës. Me rëndësi të kthehen këta. E të kenë kafe me vete. Së pari siguresën, pastaj krehërin jashtë, fishekun poashtu. Shtratin e fishekut, dhomën e plasjes, sustën e metaltë. Pastaj tytën. Zbërthimin dhe pastrimin e armës e bën në mënyrë mekanike, pa e patur mendjën aty. Kujtimet nga beteja i vijnë në sekuenca të ndara, si film i prerë gabim. Nisja që me natë prej komandës. Hyrja nadje herët sa pa gdhirë në lagje të Çabratit, përposh kodrës së artilerisë. Ato i kujtohen më kthjellët. Tmerri fillestar i banorëve kur shohin njerëz me armë në oborre, mandej ngazëllimi kur njohin djemtë e vajzat e veta. Pastaj skenat kaotike të luftimeve. Fishkëllimat mizore të plumbave, goditjet e tyre nëpër mure si trokitje të mbytura. Shpërthimet shurdhuese. Aty nisin të pësojnë humbje serioze.
Mirëpo te kjo pikë i ndodh diçka prapë me kujtesën, aty i nis sërish mjegulla gri. Kujtimet i përshpejtohen, si të tjerrur në furkë shtrige. Vetja në një kopsht, strehuar pas një mani të vjetër. Të shtëna, britje, sharje. Dy shokë që i bërtasin të zbrapset. Një shpërthim i fuqishëm që rrëzon gjysmën e murit. Matanë nga rruga afrimi i një tanku. Rrahjet e zemrës.
Bujar Roka. Tomë Gjoka. Dashmir Krasniqi. Visar Juniku. Ilir Berisha. Taulant Nura. Ahmet Gjikolli. Sefë Xërxa. Agim Haxhiavdyli. Ali Hoxha. Hazyr Këpuska. Kushtrim Hoxha. Hamzë Zymberi. Ah, sikur të kenë gjetur kafe.
Numërimi ritual i shokëve e qetëson. Nuk mund të mendojë qartë pa kafe. E ka ndjekur sa herë vijën e kujtimeve gjer te kjo pikë, por kujtimet i mbarojnë aty tek afrohet tanku. Kujtimin tjetër e ka këtu, në këtë maje të Çabratit. Në këtë lëndinë imcake, rrethuar nga ky pyll i heshtur përreth, nën një qiell mjegullash gri që s’hiqen asnjëherë; ajo e di që matanë tyre ka një diell diku, por ai nuk shihet dot kurrë. Përposh shtrihet një katund i rrënuar, ku shokët shkojnë të furnizohen, e vonohen gjatë. S’di as sa kohë që rrinë këtu. Njësia është shkëputur. Morali i luftës ka rënë, radiolidhjet kërcasin si zëra fantazmash nga një tjetër botë. Asaj nuk i kujtohet as si ka ardhur këtu. E para gjë që i kujtohet kthjellët është se mbledh gurë e i bën bashkë në rreth, për të bërë një vatër. Një vatër të vogël, një zjarr bubulak për të gjithë.
Bujar Roka. Tomë Gjoka. Dashmir Krasniqi. Visar Juniku. Ilir Berisha. Taulant Nura. Ahmet Gjikolli. Sefë Xërxa. Agim Haxhiavdyli. Ali Hoxha. Hazyr Këpuska. Kushtrim Hoxha. Hamzë Zymberi.
Uroj të kthehen sa më shpejt. Për sa kohë që jemi bashkë, ka shpresë. Dikur do të ketë edhe kafe.
Dy ditët e para ishin vetëm dymbëdhjetë, një tog i mbledhur nga njësi të shpartalluara në tërheqje, të hapërdara në këtë mjegullnajë gri që mbyste gjithçka, radiolidhjet, e dritat, e tingujt, e zërat, e ngjyrat, e gjithçka që i lidhte me botën. Kushtrimi erdhi filli vetëm në ditën e tretë, mezi i kish gjetur. Jam endur kahmos në këtë mjegull, u pat thënë, nuk di sa kohë ka që kërkoj një njësi diku. Kur e kishin pyetur për luftën, ai ish trishtuar. Keq puna, jemi tërhequr, serbët janë ende në maje Çabratit. Po a s’jemi edhe në këtu në Çabrat?! Si qenka e mundur kjo?!
Kishin tentuar të lidhen në radio me brigadën, por kot. Ca ditë më vonë i kish gjetur Hamëza i traumatizuar. Serbët po bëjë kërdinë nëpër qytet, tha ai, për t’u hakmarrë. Dyzetedy civilë të pafajshëm të vrarë për një ditë. Pesë të nesërmen. Ditën tjetër, dyzetetetë. Të nesërmen, dy pleq të ngratë që kishin shkuar vetë të vdesin me fëmijët e pushkatuar. Në mesin e të vrarëve prindërit e Taulantit, vëllai i Agimit, kushërinj e miq të shumë prej nesh. Artileria serbe është ende në Çabrat.
Ky lajm i kish këndellur nga letargjia. Nuk e di se ç’po ndodh, kish thënë ajo, edhe ne në Çabrat jemi. Por duhet të gjejmë brigadën. S’mund të ngelim qyqe këtu, të shkëputur. Duhet të lidhemi, të furnizohemi, të hakmirremi. Nëse biem në pusi, luftojmë duarthatë, gjersa të na vrasin edhe neve. Ne të Çabratit jemi, pse ku tjetër dashkemi të vdesim pos këtu?
Dhe tentuan, disa herë, të gjejnë një shteg për të dalur nga ky vend i nëmur. Por çuditërisht, ngado që të niseshin, e gjenin prapë veten këtu. Te kjo këtë lëndinë imcake, rrethuar nga ky pyll i heshtur. Nën këtë qiell mjegullash gri që s’hiqen kurrë, sipër një katundi të rrënuar. Nganjëherë i bëhej sikur ajo dorë e padukshme që i fshinte kujtimet ngadalë po e shkruante qëllimisht këtu, te ky vend, për ta dënuar për diçka. Pse s’ka shkruar një poezi qyshkur mbase. A ndoshta pse shkoi në luftë dhe la nënën qyqe vetëm.
Bujar Roka. Tomë Gjoka. Dashmir Krasniqi. Visar Juniku. Ilir Berisha. Taulant Nura. Ahmet Gjikolli. Sefë Xërxa. Agim Haxhiavdyli. Ali Hoxha. Hazyr Këpuska. Kushtrim Hoxha. Hamzë Zymberi.
Ndihem më qetë, kur numëroj emrat e shokëve. Ky tog është tashti poezia ime. Kjo luftë është nëna që kam. Ku ngelën vallë, pse vonojnë. Athua kanë kafe me vete këtë herë. Se gurët i kam mbledhur, e vendin e vatrës e kam ndrequr.
Ku ngelën.
Pse vonojnë.
Një si fill mendimi i paqartë, a më tepër si parandjenjë, e bën të druajë atet. Fjala Çabrat vjen nga latinishtja Caprae, latinisht për Cjap. Gojëdhënat e moçme të qytetit flasin për këtë vend si strehë perëndish të lashta e të mnershme, që dinë të dënojnë vdektarët kryekërcyer. Por ato dinë edhe të ruajnë njerëzit e mirë. T’i kursejnë nga lëndimet, e nga ora e ligë. Më fal mama, thotë ajo, e nxjerr nga trasta e luftës një fletore të pistë, e një laps të shkurtër. Në një çast frymëzimi, si të ishte e drejtuar nga një fuqi jashtë vetes, ajo vëren dorën e vet tek shkruan tetë vargje:
Amanet ju le nëse nuk pritoni
të ma shkruani emrin në rërën e detit,
dhe dy vargje mi shkruani me shkrimin e saj.
Në krahët e valëve të ketë epope te pambaruar
dhe arena e kafazit të jetë e hapur.
Përmendore nuk dua!
Nëse në kurrizin e qytetit gjeni një shkop
vendoseni afër kokës sime.
Athua i shkrova unë a ky vend këto vargje?
Yllka lexon poezinë e ndien një si fëshfërimë të largët, si hije të zezë që lehtësohet matanë horizontit, a si palët e rrobave të mamasë së vet – pse je veshur në të zeza mama?! – dhe për një çast rëndesa e mjegullës tëhollohet, e rreze të dritës sulen të sëmbojnë mizorisht pyllin, lëndinën, katundin e rrënuar përposh, e vajzën e vetmuar në qendër të gjithësisë. Kujtimet i përshpejtohen, si tjerrur në furkë shtrige. Vetja në një kopsht, strehuar pas një mani të vjetër. Të shtëna, britje, sharje. Dy shokë që i bërtasin të zbrapset. Një shpërthim i fuqishëm që rrëzon gjysmën e murit. Matanë nga rruga afrimi i një tanku.
Rrahjet e zemrës.
Më fal mama.
Të lutem më fal.
Bujar Roka. Tomë Gjoka. Dashmir Krasniqi. Visar Juniku. Ilir Berisha. Taulant Nura. Ahmet Gjikolli. Sefë Xërxa. Agim Haxhiavdyli. Ali Hoxha. Hazyr Këpuska. Kushtrim Hoxha. Hamzë Zymberi.
Athua kanë gjetur pak kafe.
Yllka vendos ca gurë bashkë në një si rreth në tokë, për të krijuar vatër. Shokët e togut kanë shkuar për furnizime nga rrënojat e fshatit përposh. Në reliefin e apokalipsit të luftës gjendet gjithmonë një shtëpi rrënojë, me ca vezë, e një magje me ca miell.
E Yllka vendos prapë gurët në rreth.
Për të bërë një vatër.
Të gjithër personat e përmendur në këtë rrëfim ishin ushtarë të B136GJ që ranë në betejën e Gjakovës, 7-9 maj 1999. Poezia është shkruar nga Yllka Domi, 17 vjeç, një prej dëshmorëve.
