Jetojmë në një botë që varet në fije të perit dhe vetëm nga bletët, një botë që qeveriset nga frika, edhe pse frika komandon. Ndërsa bletët nuk e njohin fare frikën… Edhe pushteti ushqehet me frikë, po bletët nuk duan t’ia dinë për asnjë lloj pushteti… E ç’do të bënte pushteti pa frikën? Po të pyesje bletët kështu, ato do të qeshnin, derisa të shpërthenin kosheret. Frikën s’e kanë shpikur njerëzit, ata e trashëgojnë dhe nuk i fshihen dot kurrë… Por push-teti është motër e vëlla me frikën. Janë të ngopura dhe s’kanë uri bletët, prandaj s’kanë frikë.
Bletët flasin dhe në gjumë, nuk heshtin kurrë; prandaj s’kanë frikë. Bletët janë miqësore, nuk kërcënojnë askënd, ndaj s’tremben kurrë. Bletët dashurojnë, ndaj s’tremben… Po ta dinin këtë njerëzit e dashuruar – edhe ata s’do frikësoheshin më kurrë… Bletët s’e durojnë duhanin dhe njeriut që pi duhan i japin ilaçin më të famshëm në botë: mjaltin!…
Bletët marrin frymë dhe ndoten me smog, por kanë gjetur pjalmin dhe nektarin që pastrojnë mushkëritë dhe na dhurojnë ilaçin e famshëm për t’u shëruar: mjaltin dhe qumështin e tyre… Thuhet se po të pish do të bësh aksident. Bletët dehen vetëm nga nektari, i cili largon çdo gjë të shëmtuar nga mendja dhe trupi…
Nëse ha, do të të rritet kolesteroli. Bletët s’kanë kolesterol. Mjalti i tyre ta heq si me të qeshur… Bletët s’i pushojnë dot nga puna. Punojnë pa mëditje. Por mjalti shitet… Bletët nuk e duan dhunën. Kur dikush përdor dhunë ndaj tyre, ato vetëvriten, bëjnë harakiri dhe… të ngulin thumbin, armën e vetme që zotërojnë…
Bletët nuk i kap ankthi. Një lugë nga mjalti i tyre ta shkul me pahir ankthin! Nëse dyshon, do të çmendesh. Bletët nuk dyshojnë kurrë. Pi një gotë çaj boronice me një lugë mjaltë dhe… ke shpëtuar nga dyshimi…
Nëse ndien, do të ngelesh vetëm. Por bletët, pse, pse nuk ngelen vetëm kurrë? Atë që mbetet vetëm e zgjedhin mbretëreshë. Ajo harron mjaltin dhe na dhuron qumështin e saj…
Oda e Jon Marrisë në Mëngëlum…
– Nuk jam habitur kurrë më tepër sesa sot, Arba! E mora Nadën dhe e çova që me natë në fshatin turistik të Zuskave. Oh ç’kam parë, thua! Ngastrat e mbjella me trëndafila të egër, me manxuranë, me nané, me borzilok, me cermëdela dhe me vidha të vegjël (tjetër racë vidhash ky!). Aq sa thoshte blloku i magjishëm i sime mëje. U mrekullova. Por ende s’kishte mbaruar. Në njërën nga shtëpitë prej druri gjeta Dudën, zuskën që të kam treguar. E famshmja! Aty ishte laboratori. Ajo më dha një shishkë me parfum për burra dhe një për gra. I mora të dyja dhe s’po ndihesha mirë. Zemra po më dilte nga kraharori. E hapa tapën e qelqtë të kulisur me letër ngjitëse, që formonte një trup me etiketën. Si ato të Kanës. Nuk harrova t’i tregojë se mëma më kish lënë pas gjashtëdhjetegjashtë receta parfumesh. Juve, m’u drejtua Duda, ju takon e drejta e shpikjes dhe libri me receta aromash do të botohet së shpejti. Dhe me emrin e autores përsipër. I takon… Vërtet mbeta pa frymë dhe çdo çast më tej po ndihesha edhe më keq. Ndërkaq zuska e dreqit më luajti syrin. E drejta e autorit apo e shpikjes? Cila të duket më e shtrenjtë? E drejta e shpikjes, thashë dhe kur të botohet libri edhe e drejta e autorit… M’u bë se Duda po dridhej si purteka. Kishte frikë. Një emocion i çuditshëm. I kujtova të gjente një nga pikat e parabolave të Pirkos në hotelet e tij… Çaj boronice me mjaltë… E di? Edhe boronica, me to kemi mbjellë një ngastër, por sido që të jetë, nga rrushi e vera s’heqim dorë… Jo po hiqni po të doni…
– Këto mund të quhen edhe eksperimentet e Pirko Damllasë, – më tha përsëri. – Kur të na thuash «po», prodhimi do të vijojë sipas formulës sime tani… Sa bimë, aq edhe vajza që do pikëzojnë lëngun e trashë në shishe të mëdha. Formulën e bashkimit të aromave e kam unë. Vetëm në Lybek. Kam futur duart dhe kam gjetur gjëra të rralla në Marmiro, te kisha. Ajo ngjan si dy pika uji me atë të Zuskave. Jo vetëm që të veçonin mbi të tjerat, por, siç më thotë shpirti mua, në testament do t’ma kenë lënë mua të drejtën e shpikjes. S’është e pakët. Fjalën zuskë e kam dëgjuar prej mëmës dhe sesi më ngjiti, më pëlqeu. Zuskat janë gra për të qenë, që s’pushojnë kurrë njëherë, me një fjalë të zonja, që të mbytin, të lajnë e të lyejnë, të bëjnë për ujë të ftohtë. Jam gati të shkoj te noteri, e do ta fitoj të drejtën e emrit. Në qytet, ti e di ku është Lëmi i Shamatasë, Sheshi i Zuskave, Xhamia e Zuskave, madje kjo e fundit edhe me dekret të Sulltanit, por që u prish, u dogj, u bë hi, ajo u shkrumbua në fillim të shekullit të 20-të. Testamenti i kësaj kishe, me këtë emër, është krijimi im, që më përket vetëm mua. I kuptove keq gjërat, i dashur djalë, Joni im, le të jemi një herë të vetme seriozë, të paktën, ndryshe i lajmë duart përgjithmonë nga pronat, pyjet, hotelet, serrat. Ne veç me një gjë s’merremi dhe ti e di fort mirë. Ah, po, emrin e një hoteli me drita të fuqishme ZUSKAT, do ta vëmë patjetër. Se zuskat s’kanë të bëjnë fare me kurvat. Po, janë të zgjuara sa edhe ato, të ditura dhe me një mendje aq të shkathët sa s’ka burrë t’i kuptojë, që të japin ujë me shoshë, që kanë një imagjinatë të përkryer…, por meqë këto janë gjëra të paarritshme nga kushdo, kuptohet që më e përshtatshme është tallja, intriga, ironia, lapërdhia, të sharët, etiketimi, gjithçka e keqe u hidhet atyre mbi shpinë… Ndërsa gratë e vjetra, edhe mëma ime hyn këtu, e cila i jep kuptim zgjuarsisë, humorit dhe dinakërisë, po kurrë të poshtërsisë. Mbase zuskat marrin një kuptim ligësie dhe përbuzjeje, por kurrë s’i zhvesh ato nga cilësitë e jashtëzakonshme që gëzojnë… E kuptove tani, Jon?
– Ta kam thënë edhe herë tjetër, po ti vërtet ke rrjedhur, si i dytë je bërë, – po më thoshte, – se nga mendja i hollë je, nga trupi po i gjatë, ato që ke zoti t’i ka molloisur mirë e bukur, më thuaj po munde, a ke gjetur ndonjëherë në ato arkivat e tua, një tjetër emër fjala vjen, si këto Shamatà dhe Zuska, hë? Për zuskat të tregova, tani edhe dy fjalë për Lëmin e Shamatàsë. Shamatanë e dinë ç’është. Zhurmë, rrëmujë, festë, ku mblidhen njerëzia. Po? Edhe lëmin e dimë. Kohë më parë, kur s’kish fabrika dhe makineri apostafat për të veçuar kokrrat e grurit, të thekrës, të elbit dhe tërshërës, të urovit, të fasules, po edhe ku shihej kërpi, koçkulla, ku shtypej gjineshtra, xana, e sa e sa të tjera, se pastaj do na duhej brumi i vënë në okllai e i bërë petë… Kupton apo jo? Ti kupton si djalli dhe i di me sy mbyllur, por unë i them për të rinjtë që s’i kanë parë dhe hequr kurrë mbi kurrizin e tyre këto gjëra. Pra, lëmi qenkej vendi ku kuajt vijnë rrotull strumbullarit dhe shijnë grurin e të tjerat. Ti i thua me të qeshur, Arbës: E zeza unë ku do të kafshoj një buzë, nuk e di! Po më ha shumë, më vuri në dhé… Por ta dish prej meje: lëmë shamataje s’ka askund tjetër veç në këtë qytet! Ja, besoje edhe vetë: a shihen fjalët? Domethënë, a ke parë kuajt e mbrehur të vijnë vërdallë lëmit, njëherë në një anë dhe një herë në anën tjetër, duke shirë fjalët? E çfarë del nga fjalët, çfarë xhevahiri? S’ma thua dot, sado i ditur je! Pra, nuk del gjë… Apo, del ndonjë vjershë, ndonjë tekst kënge, ndonjë rrëfenjë, apo edhe përrallë?… Kushedi. Ndoshta edhe dalin, nuk e vë dot dorën në zjarr. E kështu aty shihen lloj-lloj fjalësh: thashetheme, të vërteta, kumte, pordhë (se edhe ato të shkreta fjalë janë, po jo nga goja, ato janë fjalët e prapanicës…) E di, një kuriozitet? Në revistën Hosteni dikur u bë një konkurs dhe, nuk ke harruar besoj, që fitova çmimin e parë me përcaktimin e fjalës pordhë. Jo? Mos e thuaj tjetërkund, se atëherë do ta heqim ofiqin o Qofte dhe do të themi Bole. E mban mend formulimin? Ja, po ta kujtoj unë se nuk e heq dot nga mendja. Sa herë e kujtoj, zë e qesh si budalla: pordha është muti, që, kur kalon në kthesat e bythës i bie borisë… Hë, të qeshet? Kam marrë si shpërblim abonimin falas të Hostenit për pesëmbëdhjetë vite… E, ne e kemi fjalën për Lëmin e Shamatasë. Tani atje luajnë kalamajtë e lagjes, po emri nuk i ka humbur…
…Kishte ardhur me kohë, madje po plakej koha e shenjtorëve të rinj. Po. Ndaj dhe vendimi u mor pasi qyteti i pa dy të rinj tek putheshin sy të gjithëve, sidomos nën qerpikët e Mëngëlumit, te shkallët e teatrit skenik. Vendim as i bujshëm dhe as i vështirë. Me sa duket, i paskej ardhur ora. Edhe mjetet teknike me orë pune e kanë jetën. Kështu, ky vend i pjerrët që mbartte mbi shpinë shtëpinë e kulturës, teatrin dhe estradën, tani do kthehej në një vend të shenjtë dhe do të shëtiste nëpër qytetin e lashtë si apostull, madje kështu si shenjtor do të jetë edhe në sytë e mijëra njerëzve, turistëve. Aty do të ngrihej një teatër antik, i jashtëzakonshëm. Ëndrra? Prishja është vendosur, kurse ndërtimi jo. Pirko rrinte duarkryq dhe më shikonte si i babëzitur, kurse Nada, si Duda, më maste me sy deri ku mund të arrija.
– Unë ende po flisja për amfiteatrin e ri antik që do të jetojë në qiell të hapur, por fantazia e arkitektëve thotë se e sotmja di ta mbyllë kur duhet, mjaft që panelet diellore të prodhojnë energjinë e duhur, ndërsa paretet anësore zhurmërojnë si melodi pikante ngritjeje panelesh vertikalë dhe nga toka do të burojnë urat qiellore për ta mënjanuar lagien prej shiut të papritur dhe nga agjentët e tjerë atmosferikë… Kur Pirko më shkoi krahun, lëvizi kokën ndaj Dudës dhe, ndonëse po largoheshim drejt makinës, më mbeti mendja që nuk thashë dot se në qiell do të fluturojë fama e këtij Amfiteatri, se bluja qiellore është e hatashme edhe për aktorët e këngëtarët, se nën dritën e kësaj bluje do të rënkojnë yjet, hapat e njerëzve, hallet e tyre, dëshpërimi njerëzor, uturi-ma e lumit, gëzimi i bërë çakërrqejf… Qorrsokaku i kohëve endet mbi amfiteatrin e ri…
– Mjaft se na merove! Paske pasur shok veten… – tha, më fund, Pirko. Nada dhe Duda vështronin jashtë nga xhamat e makinës.
Sido, unë vijoja të mendoja për amfiteatrin e ri antik, në rrënojat e shtëpisë së kulturës, teatrit dhe estradës, Ajd Malobeu, me atë lemzën e tij që të llahtaris, mban në dorë një shkresë ku duhet vetëm një firmë. Hëk! Ka afër arkitektë-këshilltarë që e kuptojnë hijen e shkathtësisë së artit dhe të fjalës, të mendimit dhe të lutjes për të shenjtëruar një vend të ri. Po mendoja ende sikur isha në Kuvendin e Qelqtë të Zuskave…
Gjithçka më tjetërsohej. Sikur këto fjalë t’i shkruante Joni. Të lutem Arba, mos shkruaj me fosforin e eshtrave të tij se ende s’ka vdekur dhe është gjallë, të thuash më i vdekur se i gjallë, pra-ndaj ty s’të mbetet as kohë as vend për të shkruar me fosforin e eshtrave të tij. Po të duash që të shkruash, gjej çelësin që të humbi te Porta e Kalasë, ku është tiposur emri i Mihal Engjëll Komnenit, për makinën e gazetës që pësoi goditje të fortë dhe ka mbetur te mekaniku, po edhe për këmbët që u lodhën duke ecur nën drurët e prura prej Musku-t nga marsi. Ai, Jon Marria, dua të shkruaj për të gjitha vogëlsitë e jetës së tij jo të rëndomtë prej gazetari investigativ, që shkruan si rrallë kush, madje edhe me fosforin e eshtrave të të vdekurve, po një aromë më vjen prej larg, jo nga aromat e tua Arba dhe të mëmës, një aromë e lodhur prej largësisë, me një dritë fosforeshente në formën e buzëve në ajër, që janë gati për t’u puthur, me një aromë seksi që turbullon këdo…
Ah, Jon, dëgjoj zërin tënd të bukur Arbë, që prej mallit u bë krejt e zezë, ndoshta prej tymrave të zjarreve që digjen. Pyes: A ke parë ndonjëherë Zjarre Që S’digjen? A ke parë ndonjëherë fytyrën e Hënës në qiellin e Dimrit? A e di se kryeqytetet e botës s’janë të dhembshur dhe të vrasin me lumturi? A e di, Arba, pse Joni ka kaq shumë mërzi province të largët dhe se gati ka qenë që t’ia heq vetes? Ja, pra, ajo Hënë, s’të lë të ngresh kokë mbi botën indiferente! A do t’i japësh atij një shenjë në pranverë? Po ku ke kohë ti në pranverë? Ku të lënë lulet ty? Lulet të largojnë nga detet plot depresion të rëndë, por megjithatë ti hipën mbi valë, madje edhe në perëndimin e gjatë të diellit…
Ti je thjesht një parandjenjë! Ti s’je askund dhe gjithkund je! Atëherë do të dhimbsem dhe zjarrin ti do t’ma shuash. Arbaaa!
Tiranë, qershor 2025
