Përktheu Ndue Gjika
Është gënjeshtër, – tha gruaja ime, – si mund ta besoni një gjë të tillë? Ajo është xheloze, kaq.» Goditi kokën dhe vazhdoi të më shikonte. Ende nuk e kishte hequr kapelën dhe pallton. Fytyra e saj ishte skuqur nga akuza. «Më beson, apo jo? Me siguri nuk e beson këtë?»
Ngrita supet. Pastaj thashë: “Pse duhet të gënjejë? Ku do ta merrte? Çfarë do të fitonte me të gënjyerën?” Unë isha në siklet. Qëndrova aty me pantoflat duke hapur e mbyllur duart, duke u ndjerë paksa qesharak dhe i krekosur, pavarësisht rrethanave. Unë nuk jam i prerë të luaj inkuizitorin. Tani doja që të mos e kisha dëgjuar kurrë me veshët e mi, që gjithçka të mund të ishte si më parë. “Ajo supozohet të jetë një shoqe,” thashë. “Një mike për ne të dy.”
““Ajo është një lavire, kaq është! Ju nuk mendoni se një mik, sado i varfër të ishte, qoftë edhe një i njohur rastësisht, do të thoshte një gjë të tillë, një gënjeshtër kaq të drejtpërdrejtë, apo jo? Thjesht nuk mund ta besoni.” Ajo tundi kokën, si për të thënë që isha budalla.. Më pas zgjidhi kapelën, hoqi dorezat, vendosi gjithçka në tavolinë. Hoqi pallton dhe e hodhi mbi kurrizin e një karrigeje.
“Nuk di çfarë të besoj më”, i thashë. “Dua të të besoj ty.”
“Atëherë bëjeni!” tha ajo. “Më beso – kjo është gjithçka që po kërkoj. Po të them të vërtetën. Unë nuk do të gënjej për diçka të tillë. Atje tani. Thuaj që nuk është e vërtetë, zemër. Thuaj që nuk e beson, të lutem.”
Unë e dua, dëshiroja ta merrja në krahë, ta mbaja, t’i thosha se e besoj. Por gënjeshtra, nëse ishte gënjeshtër, kishte hyrë mes nesh. Shkova te dritarja, larg saj, larg gjithçkaje..
“Duhet të më besoni,” tha ajo. “Ti e di që kjo është marrëzi. Ti e di që po të them të vërtetën.”
Qëndrova në dritare dhe pashë trafikun që lëvizte ngadalë atje poshtë. Nëse do të ngrija sytë, do të shihja reflektimin e gruas sime në dritare. Unë jam një njeri i hapur, e tregoj veten. Unë mund ta përballoj këtë. Fillova të mendoj për gruan time, për jetën tonë të përbashkët, për të vërtetën kundër trillimit, ndershmërinë kundër gënjeshtrës, iluzionit dhe realitetit. Mendova për filmin *Blow-Up* të Antonionit, që e kishim parë së fundmi. M’u kujtua libri, biografia e Tolstoit, që qëndronte mbi tavolinën e kafesë, ato që thoshte për të vërtetën, përplasjet që kishte pasur në Rusinë e vjetër. Pastaj më erdhi ndër mend një mik i vjetër, nga shkolla fillore dhe e mesme. Një mik që nuk mund të thoshte kurrë të vërtetën, një gënjeshtar i përhershëm, i pandreqshëm, por i dashur, me qëllime të mira, dhe një mik i vërtetë për disa vite të vështira në jetën time.
U ndjeva i lumtur që e kujtova. Ishte si të gjeja papritur një model, një ndihmë për të kuptuar krizën e tanishme në martesën tonë të deritanishme, të lumtur. Ky mik, ky gënjeshtar me zemër të mirë, vërtet mund të mbështeste teorinë e gruas sime — se ka njerëz të tillë në botë. U ndjeva i lehtësuar. U ktheva që të flisja.
E dija mirë çfarë doja të thosha: Po, me të vërtetë, mund të ishte e vërtetë — është e vërtetë. Njerëzit gënjejnë. Gënjejnë në mënyrë të pakontrolluar, ndoshta pa vetëdije, ndonjëherë në mënyrë patologjike, pa menduar për pasojat. Me siguri informatorja ime ishte një prej tyre.
Por pikërisht atë çast, gruaja ime u ul në divan, mbuloi fytyrën me duar dhe tha:
“Është e vërtetë, Zoti më faltë. Gjithçka që ajo ju tha është e vërtetë. Gënjeva kur thashë se nuk dija asgjë për të.”
“A është e vërtetë kjo?” thashë. U ula në një nga karriget pranë dritares.
Ajo pohoi me kokë. Duart nuk i hoqi nga fytyra.
“Pse e mohuat atëherë? Ne kurrë nuk gënjejmë njëri-tjetrin. A nuk kemi thënë gjithmonë të vërtetën mes nesh?”
“U ndjeva keq,” tha ajo. Më pa dhe tundi kokën.
“Më vinte turp. Nuk e dini sa turp kisha. Nuk doja që ta besonit.”
“Mendoj se e kuptoj,” thashë.
Ajo hoqi këpucët dhe u mbështet në divan. Pastaj ajo u ul dhe e tërhoqi pulovrën mbi kokë. Shtriu flokët e i çoi në vend. Mori një nga cigaret në tabaka. I mbajta çakmakun dhe për një çast u habita me pamjen e gishtave të saj të hollë e të zbehtë dhe thojve të saj të rregulluar mirë. Më dukej sikur po e shihja ndryshe dhe në një mënyrë disi zbuluese.
Ajo thithi cigaren dhe tha, pas një minute, “Dhe si ishte dita jote sot, i dashur? Në përgjithësi, d.m.th. E dini se çfarë dua të them.” Ajo e mbajti cigaren midis buzëve dhe u ngrit për një minutë të hiqte fundin e saj. “Atje,” tha ajo.
“Diçka,” u përgjigja. “Pasdite këtu ishte një polic, me një urdhër, besoni apo jo, duke kërkuar dikë që jetonte në korridor. Dhe vetë menaxheri i apartamentit thirri për të thënë se uji do të mbyllej për një gjysmë ore ndërmjet tre dhe tre e gjysmë sepse do të bënin riparime. Në fakt, e kujtoj këtë se, pikërisht gjatë kohës që polici ishte këtu, ata donin të mbyllnin ujin.”
“A kështu është?” – tha ajo. Vuri duart ne ije dhe u shtri. Pastaj mbylli sytë, e mërzitur dhe shpupurishi flokët e gjatë.
“Dhe lexova një pjesë të mirë nga libri i Tolstoit,” thashë.
“Mrekulli.” Ajo filloi të hante arra koktej, duke hedhur njëra pas tjetrës në gojën e saj të hapur, ndërsa cigaren e mbante ende mes gishtave të dorës së majtë. Herë pas here ndalonte për të fshirë buzët me anën e pasme të dorës dhe për të thithur cigaren. Mbathjet i kishin rrëshqitur pothuajse krejt. Palosi këmbët nën vete dhe u ul në divan.
“Si është ai?” tha ajo.
“Ai kishte disa ide interesante,” thashë. “Ai ishte krejtësisht një personazh.”
Ndjeva një therje në gishta, dhe gjaku filloi të lëvizte më shpejt. Por edhe unë u ndjeva i dobët, gjithashtu.
“Eja këtu, muzhik im i vogël,” tha ajo.
“Dua të vërtetën,” thashë me zë të ulët, tani mbështetur mbi duart dhe në gjunjët e mi. Pelushi dhe butësia elastike e tapetit më emocionuan. Ngadalë u zvarrita drejt divanit dhe mbështeta mjekrën time në një nga jastëkët. Ajo kaloi dorën e saj nëpër flokët e mi. Ajo ishte ende duke buzëqeshur. Në buzët e saj të plota shkëlqenin grimca kripe. Por ndërsa e shikoja, sytë e saj u mbushën me një pamje trishtimi të pashprehur, megjithëse ajo vazhdoi të buzëqeshte dhe të më përkëdhelte flokët.
“Pasha i vogël, – tha ajo. “Ngjitu këtu lart, buçko. A e besove vërtet atë zonjën e keqe, atë gënjeshtare të ligë? A e besove vërtet atë zonjën e keqe, atë gënjeshtare të ligë? Ja, vendose kokën në gjoksin e mamit. Kështu de. Tani mbylli sytë. Atje. Si mund ta besoje një gjë të tillë? Jam e zhgënjyer me ty. Vërtet ti më njeh më mirë se atë. Gënjeshtra është vetëm një sport për disa njerëz”.
Mjeshtri i të pathënës
Raymond Carver dhe tregimi “Gënjeshtra”
Raymond Carver (1938–1988) është konsideruar një nga mjeshtrit më të mëdhej të tregimit të shkurtër në letërsinë amerikane moderne. Me stilin e tij të përmbajtur, të ashpër dhe të ndjeshëm, ai solli një formë të re të rrëfimit: atë që flet për jetën e zakonshme me një intensitet të heshtur, ku drama ndodh në nëntekst, në gjestet e vogla, në fjalët e kursyera.
Kritika amerikane e ka vendosur Carverin në qendër të asaj që u quajt “realizmi i ndyrë” (dirty realism) dhe minimalizmi letrar, krahas autorëve si Tobias Wolff dhe Ann Beattie. Ai është cilësuar si figura që ringjalli tregimin e shkurtër në vitet ’80, dhe është nominuar për Pulitzer Prize for Fiction në vitin 1989, ku juria vlerësoi ndikimin e tij në formësimin e tregimit si një formë letrare më vete. Përmbledhjet e tij më të njohura përfshijnë What We Talk About When We Talk About Love (1981) dhe Cathedral (1983), ky i fundit konsideruar si kulmi i artit të tij.
“Gënjeshtra” është një tregim i shkurtër, por i ngarkuar me peshë emocionale. Në këtë tekst, Carver eksploron natyrën e së vërtetës, besimit dhe gënjeshtrës, jo si koncepte abstrakte, por si përvoja të prekshme, që ndodhin në dhomën e ndenjjes, mes cigareve, librave dhe një dritareje ku pasqyrohet fytyra e dikujt që nuk di më çfarë të besojë.
Ky përkthim përpiqet të ruajë ritmin e brendshëm të tregimit, tensionin dhe nëntekstin, duke sjellë në shqip jo vetëm fjalët, por frymën e Carverit — atë që flet më shumë kur hesht.
Përkthyesi
