Përktheu nga origjinali: Marsela Neni
Louise Glück është një poete dhe eseiste amerikane e lindur në vitin 1943 në Nju Jork. Fituese e çmimit Pulitzer me përmbledhjen poetike “Irisi i egër” (The Wild Iris, 1993), si dhe fituese e një sërë çmimesh kombëtare e ndërkombëtare, ajo u vlerësua me Çmimin Nobel për Letërsinë në vitin 2020 me motivacionin “për zërin e saj të pagabueshëm poetik që me bukuri të ashpër e bën ekzistencën individuale universale“.
Poezia e Glück që në fillimet e saj ka ndjekur një kurs individual të dallueshëm nga poezia e shumë bashkëkohësve të saj. Ajo i bindi kritikët për stilin e kontrolluar dhe elegant me të cilin krijon sekuenca të gjata narrative me elemente autobiografike që të kujton poezinë e R. Lowell, S. Plath dhe A. Sexton, si dhe për nga qartësia, ashpërsia dhe dëshira për të qenë një poezi universale ofron ngjashmëri me poezinë e Emily Dickinson.
Poezia e saj është cilësuar si një “poezi e mendjes së hapur, që i reziston me ngulm mendësisë së mbyllur, që nuk heq dorë nga intensiteti lirik, por pa u përpjekur për një pajtim të lirikës dhe filozofisë në dëm dhe zvogëlim të të dyjave“. Glück ka arritur një lloj bashkimi ku të dy disiplinat mbeten të fuqishme. Poezia e saj nuk është aq shumë një meditim për botën, por një angazhim pasionant i vetvetes me ekzistencën e vet.
Poezia “Averno” është poezia përmbyllëse e vëllimit poetik me të njëjtin titull, ku poetja ka shfrytëzuar mitin antik grek të Persefonës (e cila braktis të ëmën për të shkuar pas një dashurie të errët), për të trajtuar tema si vetmia, melankolia, dashuria, jeta dhe vdekja. I gjithë vëllimi poetik i cili përshkohet nga një tension që lind prej frikës nga vdekja dhe përballja me faktin e të qënit i vdekshëm, në thelb është një proces çlirimi nga kjo frikë dhe një celebrim i jetës.
I
Njeriu vdes kur shpirti i tij vdes.
Përndryshe, jeton.
Mund të mos bësh asgjë të dobishme,
por vazhdon përpara-
tjetër zgjedhje s’ke.
Kur ua them këtë fëmijëve të mi
ata më shpërfillin.
Të moshuarit, mendojnë ata –
këtë bëjnë gjithmonë:
flasin për gjëra që askush s’i sheh
për të fshehur faktin e humbjes së qelizave të trurit.
Ata i shkelin syrin njëri-tjetrit
tek dëgjojnë një plak duke folur për shpirtin
kur ai nuk mund të kujtojë as fjalën karrige.
Është e tmerrshme vetmia.
S’e kam fjalën për të jetuarit vetëm,
por të jesh aq vetëm sa të mos kesh asnjë
që të të dëgjojë.
Më kujtohet fjala ‘karrige’.
Thjesht nuk kam interes ta kujtoj.
Zgjohem duke menduar:
duhet të përgatitesh,
së shpejti do të dorëzosh shpirtin-
të gjitha karriget e botës nuk do të ndihmojnë.
Unë e di se ç’thonë ata kur jam jashtë dhomës.
Mos duhet të bëj ndonjë vizitë? A duhet të marr
ndonjë mjekim për depresionin?
Unë mund t’i dëgjoj pëshpërimat e tyre
duke planifikuar se si t’i ndajnë shpenzimet.
Dhe dua veç të bërtas:
Të gjithë jetoni në ëndërr.
Ajo është keq, mendojnë ata, tek më shohin të rrëzohem e copëtuar.
Edhe më keq prej kumteve që marrin këto ditë.
Sikur të kisha të drejtë ta dija këtë kumt të ri!
Epo, veç ata e gëzojnë këtë të drejtë.
Ata po jetojnë në një ëndërr dhe unë jam duke u përgatitur
për të qënit e padukshme. Dua të ulëras
mjegulla është pastruar –
Është si një jetë e re:
veçse s’kam interes për ç’më pret;
përfundimi dihet.
Pa mendoje njëherë: gjashtëdhjetë vjet ulur në karrige. Dhe tani
shpirti i të vdekshmit
kërkon kaq hapur, kaq pa frikë –
të ngrejë siparin
për të parë se kujt do duhet t’i lërë lamtumirën.
II
Unë nuk u ktheva për një kohë të gjatë.
Kur fushën e pashë sërish, ishte fundvjeshte.
Këtu, vjeshta përfundon thuajse para se të fillojë –
të moshuarit nuk vishen me vjeshtë.
Fusha ishte e mbuluar me dëborë të papërlyer.
Nuk kishte asnjë shenjë të asaj që kish ndodhur.
Nuk mund të di as nëse fermeri
e kishte rimbjellë apo jo.
Ndoshta ai hoqi dorë dhe u largua.
Policia nuk e gjeti vajzën.
Më pas, thanë se ajo u zhvendos në tjetër vend,
një vend pa fusha.
Katastrofa si kjo
nuk lënë gjurmë në tokë.
Dhe njerëzve u pëlqen kjo –
mendojnë se u jep
një rifillim jetësor.
Qëndrova gjatë, fiksuar në boshësi
As e vura re sa errësirë ishte, sa ftohtë.
Një kohë e gjatë – nuk e di se sa.
Kur toka vendos të mos ketë më kujtesë
koha duket thuajse e pakuptimtë.
Por jo për fëmijët e mi. Ata më janë vënë pas
për të bërë testamentin; të shqetësuar se qeveria
do të marrë gjithçka.
Sikur të vinin me mua ndonjëherë
të shihnin fushën nën petkun e dëborës.
Gjithçka është shkruar atje.
Asgjë: Unë s’kam asgjë për t’u dhënë.
Kjo pikësëpari.
Së dyti: Nuk dua të digjem.
III
Nga njëra anë, shpirti endet.
Nga ana tjetër, humanët jetojnë mes frikës.
Midis dy brigjeve- hon i zhdukjes.
Disa vajza më pyetën
në do ishin të sigurta pranë Avernos-
kanë ftohtë, duan të shkojnë për pak kohë drejt Jugut.
Njëra thotë, si me shaka, por jo shumë larg në Jug.-
U them, “aq i sigurt sa çdo vend tjetër”
dhe kjo i bën të lumtura.
Por asgjë nuk është e sigurt.
Merre një tren, zhduku!
Shkruaje emrin në një dritare, dhe avullo!
Vende të tilla ka kudo,
vende ku shkon vajzë,
nga ku nuk ka kthim pas.
Ashtu si fusha, ajo që digjet.
Pas kësaj, vajza zhduket.
Sikur të mos kish ekzistuar kurrë,
e ne s‘kemi prova për asgjë.
E tëra që dimë është:
fusha digjet.
Dhe ne e kemi parë tek digjet.
Kështu që duhet ta besojmë vajzën,
në atë që bëri. Përndryshe
janë veç forca që s’i kuptojmë,
forca që sundojnë botën.
Të lumtura vajzat, mendojnë për pushimet.
“Mos e merrni trenin” -u them.
Ato shkruajnë emrat në xhamat e avullt të udhëtimit.
Sa do doja t’u thoja, “ju jeni vajza të mbara,
që përpiqeni të lini emrat tuaj pas”.
IV
Tërë ditën e kaluam
duke lundruar në arkipelag,
nëpër ishujt e vegjël
pjesë të gadishullit,
derisa u shkëputën
në fragmentet që shihni
duke pluskuar në ujërat e Detit të Veriut.
Ata më dukeshin të sigurt,
sepse askush nuk mund të jetojë atje.
Më vonë u ulëm në kuzhinë
duke parë muzgun dhe pastaj
borën që binte.
Ne heshtnim, të hipnotizuar nga rënia e dëborës
si të ishte një lloj turbullimi
më parë i fshehur
që po kthjellohej,
diçka nga brendësia e natës
u bë më e qartë tani –
Në heshtjen tonë, ne bënim
ato pyetje që miqtë e besuar njëri-tjetrit
i drejtojnë, pas një tronditjeje të madhe,
secili duke shpresuar se tjetri di më shumë
dhe kur s‘ndodh kështu, shpresojnë se
përshtypjet e shkëmbyera do t’i barazvlejnë intuitës.
Çfarë përfiton nëse e sforcon veten
të ndërgjegjësohet se duhet të vdesë?
A është e mundur të humbasësh vërtet dikë?
Pra, pyetje të tilla.
Bora ishte e rëndë. Nata e zezë
shndërrohej në një ajër të bardhë mbytës.
Po diç na mbeti pa na u zbuluar:
Ishte kuptimi i gjithë kësaj.
V
Pas të parit dimër, fusha nisi të gjallohej sërish.
Por ndryshe, nuk kishte më brazda të rregullta.
Era e grurit ndihej ende, një lloj aromë e rastësishme
e përzier me barëra të këqija, të cilat
njerëzit ende s’dinë përse t’i përdorin.
E çuditshme- askush nuk e dinte
ku kishte shkuar fermeri.
Disa njerëz mendonin se kish vdekur.
Dikush tha që ai kishte një vajzë në Zelandën e Re,
që shkoi atje për të rritur
nipërit e mbesat në vend të grurit.
Natyra, ndryshe nga ne, e zbulon vetveten,
nuk ka një depo të kujtesës.
Fusha nuk frikësohet nga përbashkimi,
nga vajzat e reja. Edhe brazdat
nuk kanë kujtesë. Toka vritet, digjet,
dhe një vit më vonë gjelbërohet sërish
sikur asgjë e pazakontë të mos kish ndodhur.
Fermeri sheh nga dritarja.
Ndoshta në Zelandën e Re, a diku tjetër.
Dhe mendon:“jeta ime ka mbaruar”.
Gjithë jeta e tij ishte ajo fushë
ai nuk beson më në bërjen e ndonjë gjëje
përtej asaj cope tokë. Toka, mendon ai,
më mposhti.
E kujton ditën kur fusha u dogj,
Jo, rastësisht!- mendon.
Diçka thellë brenda vetes i thotë: Mund të jetoj me këtë,
ose mund të përballem pak më vonë.
Më i tmerrshmi çast- ardhja e pranverës
pasi puna e një jete u bë shkrumb
kur e kuptoi se toka
nuk dinte të ndiente keqardhje,
kjo do kish ndryshuar gjithçka.
Ajo vazhdoi të jetojë PA TË.
*Averno/us/-i është emri i lashtë i kraterit të një vullkani pranë Komos (Itali) ku gjendet dhe një liqen i vogël. Në shoqërinë e lashtë romake besohej se Avernus ishte portë hyrëse për në përtejbotë (bota e nëndheut-Hadi) dhe është portretizuar si e tillë në veprën “Eneida” të Virgjilit. (sqarim i shqipërueses)
Nga vëllimi poetik “Averno”, 2006
