Përktheu: Petro Çerkezi
Babai im i donte ullinjtë, domethënë pemët, por edhe frutat e tyre, pasi në kohë varfërie ishin nga gjërat e pakta që i shijonin bukën dhe i ëmbëlsonin ushqimin. Fjala ullinj përmbante dhe pemën dhe frytin, përmbante diçka metafizike për njerëzit e fshatit. U kujtonte Malin e Ullinjve, ku shëtiste Krishti, si dhe vajin që digjej në kandilat përpara ikonave të shenjtorëve dhe mbi varret e të vdekurve, ndërsa, në të njëjtën kohë, përbënte dhe pjesë të ushqimit të tyre të përditshëm. Por im atë shpesh kishte ide të çuditshme, nga të cilat nuk mungonin as pemët. Dhe, si për mrekulli, ideja që ai sajoi për ullinjtë ishte e vetmja, zbatimi i së cilës nuk solli shkatërrim. Përkundrazi, solli përfitime.
Idetë e tim eti ishin paksa si frymëzime poetike. I shkrepnin befas një mëngjes dhe vraponte t’i realizonte menjëherë, pa u këshilluar me askënd apo madje të bisedonte me dikë. Fusha që preknin ishte e gjerë dhe ato u përkisnin të gjitha aspekteve të jetës: shtëpisë, orendive, pemishtës, arave, pemëve. Mund të zgjohej, për shembull, një mëngjes dhe të prishte çatinë e një dhome për të ndërtuar një të re, apo të fillonte të gërmonte një pus në një arë, ndërsa të gjithë i thoshin se nuk kishte ujë. Nëse në mëngjes, kur zgjohej dhe zbriste nga krevati, këmbët e krevatit i dukeshin të larta, mund të merrte sharrën dhe t’i shkurtonte.
Duke vepruar me këtë mënyrë impulsive, një ditë ai mori mushkën, shkoi në pazarin e gjësë së gjallë që zhvillohej në Larnaka çdo vit në ditët e përmbytjes, e shiti dhe bleu një kalë, i pëlqeu se ishte i lartë, biond dhe i bukur. Ishte një kalë race garash, i liruar nga hipodromi. Ndërkohë, një kalë i tillë mund të futej me vështirësi në stallën e vjetër të oborrit tonë dhe nuk denjonte të hynte nën zgjedhë për të zvarritur karrocën me ngarkesat e produkteve dhe të njerëzve. U deshën shumë përpjekje dhe mobilizim i disa fshatarëve, të zotë në zbutjen e kafshëve, për ta shtruar. Dhe kur u arrit qëllimi, rezultati për kalin ishte zhvlerësim dhe poshtërim i plotë. U nënshtrua, por brenda tij jetonte gjithmonë kali krenar që ishte dikur. Dhe kur doli në rrugë për udhëtimin e tij të parë profesional, duke tërhequr karrocën, të cilën ati im po e drejtonte me shumë krenari, dhe pa para tij një kafshë tjetër që ecte duke zvarritur karrocën, iu zgjua brenda krenaria e kalit që ishte dikur, i stërvitur për të garuar dhe për të fituar, dhe t’u gëzohej brohoritjeve dhe duartrokitjeve të adhuruesve, përgëzimeve dhe lavdërimeve të pronarëve dhe kalorësve. Duke harruar stërvitjen torturuese dhe poshtëruese, u përpoq të arrinte dhe të tejkalonte kafshën që printe. Duke shpërfillur të gjitha udhëzimet e tim eti, nxitjet dhe kërcënimet, vraponte me të gjitha fuqitë, duke tërhequr zvarrë pas tij karrocën, që kërcente në mënyrë të pakontrollueshme në rrugën me gropa dhe rizoma. Vraponte aq shpejt sa im atë vështirë se mund të qëndronte në karrocë, e cila pak desh të shkërmoqej nëpër ara. Ndaloi vrapimin vetëm kur arriti dhe kapërceu tjetrin, karrocën prijëse, që tërhiqej nga një mushkë e mirushqyer. Im atë, sigurisht, pavarësisht rrezikut që kaloi dhe dëmit që pësoi karroca e tij, ishte ende krenar për kalin dhe e tregoi ngjarjen në shtëpi dhe në kafene. Ishte çështje karakteri. Ky kalë zgjonte pasionin e tij, gjë që e çonte në vendime impulsive dhe në çmenduritë e tij.
Një herë, pas këshillave të vëllait të madh, i cili ishte shofer autobusi, por pa automjet të vetin, shiti një arë dhe bleu një nga ata autobusët e kohës, me kabinë prej druri dhe të sheshtë në pjesën e sipërme. Ishte plot besim se do të mësonte ta drejtonte dhe do ta punonin në ortakëri. Pastroi gjithashtu një dhomë të madhe pranë shtëpisë sonë që e përdornim si magazinë për mjete dhe produkte bujqësore dhe e shndërroi në garazh për autobusin. Andej e merrte shpesh i vëllai dhe bënte udhëtime të ndryshme, duke transportuar pasagjerë për në Nikosia dhe Famagustë, udhëtime për pelegrinazhe të ndryshme e të tjera, pa i dhënë, natyrisht, fare para. Në fillim provoi të më stërviste mua dhe tim atë për ta ngarë, por shpejt kjo përpjekje u ndërpre dhe nuk e kuptova kurrë përse. Më në fund ai ia dhuroi autobusin të vëllait, i cili kishte premtuar ta punonte dhe t’i kthente paratë që kishte paguar për ta blerë, çka nuk ndodhi kurrë. U bë, ndërkohë, shkaku i grindjeve me nënën time, siç kishte ndodhur më parë, kur e kishte blerë. Ishte e sigurt se i vëllai po e tallte qëllimisht dhe se kurrë nuk do t’i jepte asgjë.
Përgjithësisht kishte pasionin personal që unë, duke gjykuar veten, e trashëgova në një shkallë minimale. Sidoqoftë, duket se asgjë nuk shkon dëm. Tani shoh disa shenja që përsëriten tek im bir, me shumë më tepër intensitet.
Rikthehem te historia me ullinjtë. Ndërsa gjendej një ditë në ullishtën e tij të vogël, ku kishte rreth njëzet pemë shekullore, i lindi frymëzimi t’i shumonte. Të nesërmen në mëngjes filloi punën. Së pari preu degët me një sharrë pranë trungut, pastaj filloi t’i çrrënjoste me kazmë e lopatë. Fshatarët që kalonin andej e shihnin me habi. Disa madje e pyesnin përse po çrrënjoste ullinjtë, për të marrë përgjigjen se kishte një plan. Le të prisnin dhe do të shihnin!…
U deshën disa ditë për t’i shkulur të gjithë, megjithëse punonte pa ndalesë nga mëngjesi në mbrëmje. Kur mbaroi, me ndihmën e një vëllai ngarkoi ullinjtë e shkulur në karrocë dhe i transportoi, duke bërë disa rrugë, në makinën e përpunimit të drurit të fshatit. Në secilën rrënjë kishte dy, tre, nganjëherë katër trungje. Udhëzimet drejtuar zdrukthëtarit të çuditur ishin t’i priste këto trungje në atë mënyrë që të ndaheshin dhe një pjesë e rrënjës të mbetej në secilin prej tyre. Kështu ullinjtë do të shumoheshin dhe do t’i mbillte në një arë tjetër, më të madhe, dhe në pak vite do të bëhej një ullishtë e re më e madhe.
Kur makineria e përpunimit të drurit mbaroi punën e vet, ngarkoi ullinjtë e shumuar sërish në karrocë dhe, duke bërë edhe më shumë rrugë se më parë, i transportoi dhe i mbolli në një arë tjetër, në skaj të fshatit, nën buzëqeshjet dhe komentet ironike të fshatarëve, të afërmve dhe të huajve, të cilët nuk besonin se ishte e mundur që këta ullinj të hidhnin rrënjë përsëri. Mandej me shumë merak hapi rreth rrënjëve gropa dhe filloi t’i ujiste dhe të kujdesej për të. Dimri që pasoi ishte veçanërisht i begatë me reshje dhe kjo i forcoi besimin dhe shpresën se mrekullia do të ndodhte. Për t’u treguar fshatarëve, që e ironizonin, se kishte të drejtë.
Mrekullia ndodhi me ardhjen e pranverës. Ullinjtë e babait nxorën degë dhe gjethe të reja. Ishte vërtet mahnitëse të shihje si gjallëroheshin dita-ditës. Dhe babai, me krenari të madhe, i ftonte miqtë dhe të afërmit për të parë ullishtën e tij të re, e cila në dy-tre vjet, thoshte, do të fillonte të jepte fryte. Dhe kishte të drejtë të ndihej kaq krenar. Nga të gjitha sipërmarrjet e tij të çmendura, kjo ishte e para që po arrinte qëllimin, e vetmja nga e cila kishte fitim. Nga gjithë të tjerat dilte gjithmonë i humbur.
Edhe pas tridhjetë e më shumë vjetësh dhe tridhjetë kilometra larg fshatit, kur dergjej i sëmurë në shtrat, në një vendbanim refugjatësh në Larnaka, ishte në gjendje braktisjeje nga të gjitha gjërat e botës, kthehej atje, tek ullinjtë e tij të preferuar dhe bisedonte me ta. Deri sa një natë iku përfundimisht, i lirë tashmë, të shkonte për të mbledhur frutat e tyre të pjekura, për të ndezur me vajin e tyre kandilin e vdekjes së vet.
(Marrë nga vëllimi me tregime “Kur dielli hyri në dhomë” – Neraida, 2025)
