Anna Ospelt është shkrimtare e gjuhës gjermane nga Lichtenstein-i. U lind në 1987-n në Vaduz. Ka kryer studimet për Sociologji, Media dhe Shkenca të Edukimit në Universitetin e Bazelit, si edhe studime të avancuara në “Shkrim në Art dhe Kulturë” në Shkollën e Lartë të Arteve, Cyrih. Ka kryer praktika redaksionale në shtëpitë Botuese Suhrkamp dhe Aufbau, Berlin, ka punuar tre vjet si bashkëpunëtore në Literaturhaus Basel. Nga 2014 deri në 2017 ka ushtruar funksione të ndryshme në Universitetin e Lucernit, dhe nga 2018 deri në 2021 për Universitetin e Lichtenstein-it.
Debutimi i saj në prozë, “Wurzelstudien” (2020), u pasua nga “Frühe Pflanzung” (2023), të dy botuar në Limmat Verlag, Cyrih. Jetën e kalon me ecje në natyrë, shkëmbime dhe bashkëpunime me artistë të tjerë, si dhe workshope të shkrimit krijues. Punon si lektore dhe mentore e pavarur. Anna Ospelt jeton në Vaduz dhe është nënë e dy vajzave të vogla. Përveç çmimeve të shumta letrare, vepra e saj Frühe Pflanzung/Mbjellje e hershme është nominuar për Çmimin Clemens-Brentano 2024; si edhe për Çmimin Europian të Letërsisë 2023 (EUPL).
Përgatiti dhe përktheu nga gjermanishtja Anna Kove
Frühe Pflanzung/Mbjellje e hershme është një vëzhgim ndjesor mbi prindërimin dhe një renditje e veçantë e soditjeve mbi natyrën. Një fidan mbillet në tokë, ujitet me kujdes dhe pritet. Një fëmijë rritet gjatë shtatzënisë në barkun e nënës dhe vjen në jetë. Këto procese elementare i përshkruan Anna Ospelt me mënyrën e saj poetike të pashoqe. Vëzhgimet mbi fëmijën, kopshtin, pemët dhe zogjtë ndërthuren në një tekst të fuqishëm mbi fillimin e jetës. Dhe gjithmonë është e pranishme pyetja: Ç’do të thotë sot për një grua të bëhet nënë – për punën e saj, në rastin e autores: për shkrimin e saj? Libri është ndarë në katër stinë. Përkthyesja Anna Kove ka sjellë për lexuesi shqiptar “Vjeshtën”.
Vjeshtë
Kapelëza e artë e gjumit endet nëpër natë.
—
Në përroskat e ngushta të burimeve rrjedh e qara e foshnjës,
dhe venitet në cepat e syrit.
—
E.-ja dhe unë po rritemi dalëngadalë, duke dalë nga pupëza jonë.
—
Ndërsa ndarja midis meje dhe E.-së në fillim ishte — e hollë si fije peri
— gjithmonë kishte diçka nga unë tek ajo – dhe diçka nga ajo tek unë, kjo ndarje tani po bëhet më e qartë.
—
Një vezore imja u hap
E.-ja u fut brenda
E. mandej doli jashtë
Lëvozhga veze mbi të
lëvozhga veze mbi mua
kërcasin.
—
Hapësirat e lira shkëlqejnë
—
Ne vendosëm që E.-ja të kalojë rregullisht disa orë te gjyshërit e saj.
—
Ndonjëherë, E.-ja mban aromë si të gjyshes, pasi ka qëndruar disa orë me të.
—
Unë palos mbulesën e tavolinës pas një feste.
E kundroj. Është një mbulesë e vjetër prej linoje të trashë, qëndisur me kujdes
me buqeta lulesh të rregullta.
Punuar imët me kryqe të vegjël.
Gjyshja ime, që këto lule i ka qëndisur kur ishte nëntëmbëdhjetë vjeç, në të vërtetë donte të bëhej kopshtare.
Më kujtohet rrëfimi i saj për një buqetë të madhe barishtoresh, për mënyrën se si përplasi një domate të pjekur në murin e shtëpisë, nga çmenduria e moshës.
Për të gjitha ato “kafshëza” dhe insekte, që përshkruante, të cilat sot nuk shihen më aq shpesh sa dikur.
Për shkak të dhimbjeve të forta menstruale, gjyshja duhej ta linte shkollën e kopshtarisë dhe të ndiqte mësimet si shtëpiake.
—
Unë përshkruaj buqetat e luleve, petalet e çrregullta, kryqet që zhvendosen pikë pas pike.
—
Ndërsa gjyshja plakej, kur u plak bluzat e saj dukeshin gjithnjë e më të mëdha vit pas viti. Tani bluzat e saj, këmishët e saj të natës, i mbaj unë. Janë veshjet e mia kur ushqej beben me gji, janë mbështetja ime te gjyshja, përqafimi i saj.
—
Sythet e lulemollëve tashmë janë bërë mollë. Unë ziej copa molle për E.-në, që ajo t’i hajë me duar, ndërsa mëllenjat çukisin lëkurët.
—
E.-ja fle nën diellin e ngrohtë të vjeshtës. Pranë nesh, luledielli dhe lule të egra.
—
E vendos E.-në në diellin e mesditës së vjeshtës, në një vazo lulesh… Ajo më vështron me habi.
—
Shoku im malësor i ka faqet e kuqe. Ballin të gjelbër.
—
Gjethet e bredhit bien përtokë, tjetërsohen, si të ishin qerpikë.
—
Jeta e tashme shtëpiake s’më lejon as të qëndis e as të thur.
—
Dje shkrova dy orë në natyrë, ndërsa E.-ja flinte. Ishte ftohtë dhe binte shi, por nuk doja ta humbja kohën duke shkuar në shtëpi për t’u veshur trashë. Tani jam ftohur keq. Ia ngjita edhe E.-së.
—
E.-së po i dalin dhëmbët, faqet e kuqe i përvëlojnë. Dhimbjet duket se i ndjen vetëm natën.
—
N.-ja dhe unë jemi aq të lodhur, sa koha na kalon mes mundimesh.
—
E. -ja shkëlqen nga hareja, u këndon lodrave prej pelushi, murit, tavanit, ajrit, qesh me gjithë shpirt, lëkundet.
—
«[…] që nga ai çast kisha një portë në kraharor, gjithmonë të hapur. Për foshnjën, për të dashurin tim, për të ruajtur këtë familjeje të vogël. Në fakt, edhe për gjithçka tjetër.»
Antonia Baum
—
Edhe unë tani kam një derë të vogël, që kërcet në kraharor. Nganjëherë, kur fryn erë, ajo mbyllet. Mandej hapet sërish.
—
Herë pas here mund të hyj në një kthinë të brendshme shkrimi. Kur E.-ja fle ose N.-ja, ose kur gjyshërit e ruajnë. Që të hyj aty, duhet më parë të më qetësohet shpirti. Gjithmonë kështu ka qenë. Dhe të le një dritare të hapur për foshnjën. Kjo është gjë e re. Porta e kraharorit kufizohet me kthinën ku shkruaj, dhe në mbrëmje një rreze drite
hyn përmes çarjes së saj.
*fragment i përkthyer nga libri “Frühe Pflanzung”
Lule të fshehura
Disa poezi nga Anna Ospelt
Në shpinë të fletës së shkruar
shfaqet një vijëzim i imët.
Unë shkruaj ndërmjet hapësirave,
në qoshet e faqes përpara,
në kohën e shkuar.
Kur ngre fletën drejt diellit dhe vështroj mes përmes,
shoh degë, vija, dritë, hije, fjalë të veçuara –
ato që po rrëfej këtu.
***
Ime bijë dëshiron të më tregojë një pemë. (Një bli.)
Thotë: Kjo është një histori!
Unë ndjek gjestin e saj
shikoj një shkurre (një bimë muzgu)
tri kanarina strukur mbi të
dhe unë e di, edhe ato e dinë
se ti je njëra prej tyre.
***
Duke iu përgjigjur mëllenjave
me lëvozhga arre në xhepin e pantallonave
përshkoj mes përmes rrugët.
Banoj në një strofull përdhese
një ish-lagje punëtoresh fabrike
lagje –
ku punonin me normë
gratë që endnin
e ngjyrosnin pëlhurat.
Një vend të zhytur në hije të thellë.
Ritmi i makinerive të fundit, i mijëra bobinave të tjerrjes,
ajo zhurmë
është endur në peizazh.
***
Gjatë ditës
marr frymë lehtë
nuk zbuloj
asnjë gjethe
brenda meje
asnjë lumë
asnjë re
por qep
pikla
mbi rrobat e mia
kopsit
perla.
Shtogu i zi çel brenda meje
lulet e tij, gjethet, kokrrat
pejzat e holla
i qëndis
mbi pëlhurën time
ujis sythat dhe kërcejtë
pikëpyetjet
mbjell thellë në tokë zhardhokë tulipanësh
lule dimri
pakëz më cekët
e veçuar
e dyzuar
mbetem pas
mendoj për poezi
për lajme për turra leshi dhe penjsh dhe
poezi
mbaj njolla të zeza shtypi mbi ballë, nga leximet e gazetës.
blu blu
dua t’i rris vjollcat për vajzën time
t’i vendos në dritare
të dimërojnë.
***
Ndërsa dimri vërtitet rreth meje, unë fije tjerr
dhe ruaj brenda vetes lulet e mbrojtura,
ndriçimin e tyre
lejoj
të më përndritë.
mbahem pas një degëze të hollë
tjerr fije,
tendos kohën
prej të qenit, të bërit dhe harresës.
(dhe sorrat rrinë mbi pemën e zhveshur
dhe pema lëkundet)
Në këtë lagje fjalësh
kërcen mëllenja nga foleja
te dega
Shenjat
rrëshqasin
zënë vend në tokë,
rrokullisen brenda meje.
ti
je ajër dhe thurimë linjash,
alfabeti yt unik.
***
Përsëri dhe përsëri
e lë arrën të bjerë mbi asfalt.
Derisa të çahet.
***
Në shtëpinë e fëmijërisë
në bodrum
në një dhomë më vete
me çelës drite më vete
gjendej një fuçi e madhe, e rëndë nafte.
Vaji i saj prej balene,
rridhte nëpër të gjitha dhomat,
e na përshkonte të gjithëve.
***
Kam shkulur një pishë nga pylli im
dhe e kam mbjellë sërish në ballkon, në një vazo.
Pranë ligustrave nga kopshti i prindërve të mi,
lisi i gjyshit tim në rrugën Floriani,
dhe pemë nga banesat e mia të dikurshme:
mështekna në rrugën Hagentaler,
panja në rrugën Ahorn,
pema e fikut në rrugën Laegern,
sekuoja në shpatin përballë rrugës Fluhmatt,
blirit në oborrin e brendshëm të rrugës Bartenheim,
ahut të kuq para dritares së dhomës sime në Sandwerder.
Teksa i ujis me durim këto pemë
jeta ime e ndarë, rritet ngadalë bashkë me to.
***
E mbaja tim gjysh fort
në dorën e madhe, të rëndë,
që përziente allçinë dhe shtronte pllaka,
ushqente gushëkuqin dhe simitet e mia copëtonte si për harabela,
kur kthehej mbrëmjeve, krejt i bardhë, gjithmonë njësoj
me pastërti pluhuri.
***
Loja e tij më e dashur është ajo e regjës së lëkurës,
m’i tërheq kujtimet, mendimet, ëndrrat nëpër gropat e mia,
i kthen mbrapsht, i regj
trishtimi im
me duar lëkure
Shkrimtarja dhe përkthyesja Anna Kove dhe shkrimtarja nga Lichtenstein-i Anna Ospelt do te jenë në një mbrëmje të përbashkët leximi në Bibliotekën e Lichtensteinit, në datën 26.10.2016, Vaduz; me praninë e ministres së Kulturës, zonjës Sabine Monauni. Po ashtu, të dyja autoret do të lexojnë nga librat e tyre “Kambanat e së dielës” dhe “Frühe Pflanzung “ në Panairin e Librit në Vjenë, në datën 13.11, ora 14:00, ne Donau Lounge. Aktivitetet do të moderohen nga shkrimtarja dhe përkthyesja e letërsisë shqipe ne gjermanisht, Andrea Grill.
Aktivietet mbështeten nga: Kulturstiftung Lichtenstein dhe Traduki
