(Fragment nga romani “Nëse vdekja pret”,
“Faik Konica”, Prishtinë, 2025)
Mbrëmë vdiq Franzi. Ja, këtu, në shtratin përbri. Tashmë infermierja e ka ndrequr shtratin për merak. Qysh herët në mëngjes ajo erdhi, më përshëndeti me një buzagaz të mësuar ashtu siç mësohen krejt zanatet e tjera, dhe iu përvesh punës: mbasi hoqi sendet e pacientit nga komodina skaj shtratit dhe i futi në një qese plastike, ajo fshiu syprinën e komodinës duke e spërkatur me ujë me sapun. Më pas i ndërroi edhe çarçafët që poashtu mbanin erë të mirë. E vështroja me bisht të syrit gjersa ajo e bënte punën e saj. Nuk di çfarë kërkoja në shprehjet e fytyrës së saj. Afërmendsh që s’mund të kërkoja ndonjë shenjë të dallueshme tronditjeje a pikëllimi: këtu ku jam unë, vdekja trajtohet me profesionalizëm, prandaj në fytyrën e ngurtë të infermieres s’mund të kem parë veçse se si vdekja, në rrethana të caktuara dhe në një vend si ky këtu, mund të reduktohet në një detyrë thjesht logjistike. Njerëzit vijnë këtu për të vdekur dhe gjithmonë dikujt i bie hise t’i bëjë gati të vdekurit për të kaluar lumin. Po them kështu jo sepse infermierja jonë i vuri ndonjë monedhë në sy Franzit sipas traditave të lashta, jo. Njerëzit e sodit janë tepër koprracë për ta bërë një gjë të tillë, ndërsa infermierja jonë, të them të drejtën, jo vetëm është koprrace, por me raste edhe fut në xhep ndonjë portokall apo mollë sa kohë që pacienti fle gjumë.
Franzi i ngratë. Erdhi këtu me këmbët e veta, jetoi ditët e tij të fundit dhe vdiq. Gjashtëdhjetë e gjashtë vjeç, ky burrë alpesh me shpatulla të gjera e me një fytyrë rrumbullake nuk u ankua asnjëherë derisa e priste vdekjen. Një herë, pasi i patën pushuar dhimbjet që në të shumtën e kohës e bënin të rënkonte disi mbyturazi, ai më tha me shaka: Ja ku jam dhe po e pres vdekjen. Le të vijë kur të dojë, madje sa më shpejt, aq më mirë. Sepse, që ta dish, më e keqja që mund të ndodhë është të vonojë vdekja e ndërkohë të më vijë në vizitë vjehrra. Kështu më tha Franzi, shoku im i dhomës, i cili vdiq mbrëmë në orën nëntë e gjysmë të mbrëmjes. Deri në grahmën e fundit, ai nuk e humbi sensin e humorit. Nuk di a mund ta them, por megjithatë po e them se në një mënyrë Franzi më mësoi sesi duhej të vdisja, pa hidhërime, pa ankesa të kota dhe pa e fajësuar askë për asgjë. Këtë, pra, e mësova prej Franzit, e siç ka thënë një francez, njeriu që të mëson si të vdesësh, mund të të mësojë edhe si të jetosh. Por, tani është tepër vonë për mua të mësoj çfarëdo. Ditët e mia janë të numëruara.
Tani po ju tregoj si dhe pse erdha këtu.
Tri javë më parë, dhimbjet e forta të kokës dhe sulmet që ngjanin si epileptike më çuan në spitalin neurologjik të Cyrihut. Mjeku im, Dr. Andreas Steinmayer, shefi i repartit, pas një tomografie të kompjuterizuar që ngjalli dyshimet e para, më dërgoi në institutin e radiologjisë klinike për një rezonancë magnetike të kokës. Raporti i radiologut me gjithë diskun me inçizime që doktori i studioi gjatë-gjatë, me shumë kujdes e durim, në ekranin e kompjuterit të tij, ra si çekani i rëndë i gjykatësit.
Kjo qe goditja e çekanit për mua. Tani unë di diçka që shumë të tjerë s’mund ta dinë. Kohën dhe, mbase, edhe ditën e saktë kur do të vdes. E pranoj se vdekja ime nuk do të jetë as dramatike, as heroike. Epo, punë e madhe.
Këto më kaluan nëpër mendje derisa Dr. Andreasi me një zë të qetë më tregonte sesi në kokën time të shkretë kishte mbirë një tumor i paoperueshëm. Gjashtë deri në tetë muaj, tha doktori me keqardhje dhe sikur e zuri sikleti, i hoqi syzet dhe zuri t‘i fshinte me kindin e mantelit. Mua vetëm buza e poshtme m’u drodh dhe kreshta e bjeshkës që shihej nga dritarja më kujtoi diçka të dhimbshme: se matanë asaj bjeshke, përtej mjegullash, kisha lënë një pjesë të shpirtit tim, ndoshta pjesën më të pafajshme dhe më të pastër: më duhet të kthehem, mendova, e të mbledh trohat e shpirtit që më kanë mbetur atje. Atje është shtëpia prej nga nisesh dhe shumë herë nuk kthehesh. Unë do të kthehem, thosha me vete.
Dr. Andreasi vazhdoi. I shpjegonte gjërat me fjalë të matura, por për hir të Zotit, a s’ju ka ndodhur të paktën një herë që ta shihni para vetes një njeri që vetëm lëviz buzët ndërsa ju vetëm e shikoni pa kuptuar asgjë? Njëfarë zhurme e pakuptimtë hapej në zyrën pa dritare e me mure të verdha. Ja, vetëm tani m’u kujtua se kthina s’kishte dritare dhe muret ishin të verdha. Sepse po… pasi thuhet fjala që jua shpon zemrën, aty e tutje gjithçka ju duket si një zhurmërimë e njëtrajtshme dhe pezmatuese, diçka që, në fund të fundit, s’mund të ndryshojë më asgjë. Atë çast fjalët ishin vetëm zhurmë dhe nuk peshonin në kandar më shumë se një lëpendër. Mendja më shkoi te vajza ime, Drina. E mbaja me vete një fotografi të saj si tetë vjeçe dhe sa herë e shikoja atë fotografi, në sytë e saj shihja veten time. Sytë e mi.
Ndoshta kam dënesur në heshtje, nuk e di. E nëse kam dënesur, këtë nuk e kam bërë për veten time, po për vajzën time që do të mbetej pa të dy prindërit.
Gjashtë deri në tetë muaj.
Edhepse mjeku më ngushëlloi me fjalët më të ngrohta që mund të thuhen në raste të tilla, unë ndjeva një urrejtje të paarsyeshme ndaj tij, madje atë natë pashë edhe një ëndërr të çuditshme. I vura revolen te tëmthi këtij njeriu të mirë dhe pa u menduar dy herë, shkrepa. Arma oshtiu tmerrshëm dhe mua më doli gjumi. Koka donte të më plaste nga dhimbjet. Shtypa butonin e alarmit dhe s‘vonoi, infermierja u shfaq te dera. Mbasi m‘i dha nja dy tableta kundër dhimbjeve, ajo u largua me ngut. Mirë që u largua. Tani jam vetëm dhe mund të qaj, thashë me vete dhe u shtriva përmbys dhe qava si një fëmijë. Ndërsa ilaçi m’i fashiste dhimbjet dalëngadalë, unë ndjeva një keqardhje për doktorin të cilit ia kisha hedhur trutë në erë në ëndrrën time.
Me doktorin kisha bërë biseda të gjata, nganjëherë të këndshme e nganjëherë jo aq të këndshme. I kisha treguar gjithçka për veten time. Mbase jo gjithçka megjithatë, sepse disa gjëra njeriu i mban veç për vete. Ashtu dhe unë. Plagët më të thella janë ato që as duken dhe as përshkruhen me fjalë. Sidoqoftë, doktorit më së shumti ia zgjonte kërshërinë dhe njëkohësisht e pikëllonte fort historia ime e Bosnjës, të cilën, në qoftë se nuk më lëshon shpirti para kohe, do të rrekem t’jua rrëfej në vijim.
*
Edhe kur më transferuan në repartin onkologjik, doktor Andreasi nuk hoqi dorë prej meje dhe më vinte shpesh në vizitë. Një ditë e pyeta:
– Doktor, a ka vend më të mirë për njeriun sesa të vdesë në shtëpinë e tij?
Doktori hoqi syzet dhe kroi sytë. Më kuptoi dhe vetëm buzëqeshi.
Aty për aty vendosa: do të kthehem në vendlindje.
Mbase padashur i kisha mbyllur sytë për disa çaste, sepse kur i hapa sërish, doktori s’qe më aty, te këmbët e shtratit. U shtriva në shpinë dhe i dhashë krah imagjinatës: më doli para syve Rruga e Livadheve, një rrugë e vetmuar me shelgje nga të dyja anët që ngjitet përpjetë duke gjarpëruar përskaj përroskës që rrjedh qetësisht tatëpjetës.
Lëndina para shtëpisë sime. Buzë lëndine, aty ku përfundon lagja, lëshon hije një dardhë e egër me trung të gropëzuar e me rrënjë të zhveshura që nganjëherë natën, në dritën e bruztë të hënës, duken si gjymtyrët e një përbindëshi mitologjik.
Shtëpia më thërriste, më grishte. Në kujtesën time gjithçka brenda saj ishte ngrirë, asgjë s’kishte lëvizur, orenditë e vjetra, fotografitë në mure, minderët me jastëkë veshur me dantella të punuara me duart e nënës sime, raftat prej druri me ornamente të gdhendura ku nëna i vinte varg enët e saj prej porcelani. Me fjalë të tjera, sa vete e më shumë po sharroja në një dalldi nostalgjie në mos edhe, shkaku i ilaçeve të forta, po jetoja si i kurthuar brenda një halucinacioni. Hyja dhe dilja nga dhomat e shtëpisë. Dëgjoja zëra, të qeshura, përplasje enësh, madje veshët më kapnin edhe zukamat e mizave, edhe erën e lehtë që lëvizte perdet në dritaret e dhomës së ndejes dhe, merre me mend, s’ndieja kurrfarë frike. As më zinte paniku dhe as më shkonte mendja të provoja të dilja nga kurthi. Sikur po më pëlqente ndjenja e mbylljes brenda diçkaje tashmë të paqenë por të ngulitur thellë në kujtesën time si diçka e vërtetë, e përhershme, diçka që do të ngelej e pandryshueshme deri në çastin kur të prishej magjia dhe e shkuara të shpërthente si fluskë sapuni. Ja, kjo ishte shtëpia ime ose, më mirë, pasqyrimi i saj i ngjizur në kujtesën time, një pasqyrim i ngrirë në kohë, mbase edhe i shtrembëruar, por a nuk kanë të gjitha pasqyrimet diçka iluzore brenda tyre?
Atëherë thashë me vete: aty ku kam lindur, aty do të vdes.
Pa humbur kohë kërkova fletëdaljen nga spitali dhe pas disa orësh u gjenda në rrugë midis njerëzve që më ngjanin të shëndoshë dhe pa brenga të mëdha. Natyrisht, kjo s’qe e vërtetë. Njerëzit gjithmonë kanë brenga. Të mëdha e të vogla. Në turmën e njerëzve s’mund të mos kishte edhe njerëz të tjerë të sëmurë, mbase edhe më rëndë se unë. Po. Mes gjithë atyre njerëzve duhej të kishte një pakicë të shenjuar për vdekje, njerëz që, ashtu si unë, ecnin drejt vdekjes krejt të vetëdijshëm, disa të tjerë të pavetëdijshëm dhe akoma disa të tjerë vetëm ecnin me nxitim për të takuar një mik në kafene, për të parë një film në kinema ose për të blerë ushqime e pije në dyqan.
Përnjëheri, qielli zdriti. Drita e fortë më ngrohu paksa zemrën dhe për disa çaste u ndjeva mjaft mirë dhe pothuajse harrova se ditët e mia ishin të numëruara. Duke ecur kështu mes njerëzve, dëgjoja ndonjë fjalë aty-këtu, dikush më prekte pahiri dhe e gjithë kjo më bënte të ndihesha pak më i gjallë sesa isha ndier në repartin e onkologjisë ku mendimet për vdekjen më lodhnin. Aty, në rrugë, mes zhurmave të jetës, hallet e mia ishin çikërrima përballë një bote aq të madhe mbushur me njerëz të gjallë, njerëz gjysmë të vdekur dhe mbase, një Zot do ta dinte, edhe me njerëz të vdekur.
Në bërrylin e një rruge, në qoshen e trotuarit, një burrë me syze të errëta luante në kitarë një blues melankolik. Në kalim e sipër i hodha disa franga në borsalinon që ai e kishte vënë përpara dhe u nisa për në bankë. I mora të gjitha kursimet deri në një dhe mbylla llogaritë. Banka është vendi më i mirë ku mbyllen hesapet me shtetin helvetik ku kisha kaluar plot tetëmbëdhjetë vjet të jetës sime. Kështu i mbylla edhe unë hesapet me këtë pjesë të jetës sime, me gjithçka e me gjithkë. Prandaj nuk e mora askë në telefon, nuk alarmova njeri sepse nuk është në natyrën time t’i bëj njerëzit të ndihen keq e aq më pak të më ngushëllojnë ose të sillen më butësisht me mua. Ç’dobi mund të ketë njeriu prej mëshirës njerëzore e cila nganjëherë mund të jetë edhe e shtirur dhe e pasinqertë? Asnjë dobi. Prandaj nuk e mora në telefon as Vanessën me të cilën rrugët e mia tashmë prej kohësh ishin ndarë. Natyrisht, nuk po them se unë s’do të flasë për Vanessën kur të vijë koha.
Të nesërmen i mblodha ato pak rraqe që kisha dhe u ktheva në vendlindje. Tani jam mbyllur si murgu në celibat në dhomën e rinisë sime mes librave të zbehur nga dielli, disqeve të gramafonit dhe rraqeve të tjera të fëmijërisë. Nga dritësorja shoh arën me grurë të korrur. Hamullore i thonë, më duket.
– Çka ka përtej xhenetit, o Mulla efendi? – më kujtohet kur dikush e pat pyetur hoxhën plak, Mulla Brahimin, kushëririn tonë.
– Sërnishtë, evlad – pat thënë Mulla Brahimi duke kaluar gishtat e zbehtë nëpër mjekrën e kërleshur.
Dhe ja ku jam. As në qiell, as në ferr.
Në sërnishtë.
