Përzgjodhi dhe përktheu: Andja Krasniqi
“Gati?”
“Gati.”
“Tani?”
“Së shpejti.”
“A e dinë vërtetë shkencëtarët? Do të ndodhë sot, apo jo?”
“Shiko, shiko; shihe vetë!”
Fëmijët u ngjeshën pas njëri-tjetrit, si trëndafila e barishte të përziera së bashku, dhe vështruan jashtë për të parë diellin e fshehur.
Binte shi.
Kishte rënë shi shtatë vjet rresht; mijëra e mijëra ditë të bëra bashkë dhe të mbushura nga të tëra anët me shi, me zhurmën dhe furinë e ujit, me rënien e ëmbël kristalore të shirave dhe me tronditjen e stuhive të rënda si valë baticash që derdhen mbi ishuj. Një mijë pyje të ngjeshura nga shiu, që rriten nga e para edhe një mijë herë të tjera vetëm për t’u ngjeshur sërish. Dhe kjo ishte mënyra e zakonshme e jetesës në planetin e Afërditës, dhe kjo ishte klasa e fëmijëve, të burrave dhe grave që ishin shpërngulur në një botë me shi për të ndërtuar një qytetërim të ri dhe për të jetuar jetët e tyre.
“Po pushon, po pushon!”
“Po, po!”
Margoja qëndronte larg tyre, larg këtyre fëmijëve që nuk mund të sillnin ndërmend një kohë kur nuk binte shi, shi, shi… Ata ishin të gjithë në moshën nëntëvjeçare, dhe në qoftë se një ditë, dikur, shtatë vjet më parë, dielli doli për një orë dhe i shfaqi kësaj bote të çuditur fytyrën e tij, ata nuk do të mund ta mbanin mend. Ndonjëherë, gjatë natës, ajo i dëgjonte tek silleshin në shtretër, ndër kujtime, dhe e dinte që ata po shihnin ëndrra dhe po e përfytyronin diellin si një copë ar ose si një laps të verdhë ose si një monedhë aq të madhe sa të mund të blije të gjithë botën me të. Ajo e dinte që ata mendonin se u kujtohej ndjesia e një ngrohtësie, e një skuqje në fytyrë, në trup, në krahë, në këmbë dhe në duar që dridhen. Por në mëngjes ata zgjoheshin nga goditjet ritmike të daulles, nga përplasja e pafundme e gjerdanëve me rruaza transparente mbi çati, shëtitore, kopshte e pyje, dhe ëndrrat e tyre zhdukeshin.
Një ditë më parë ata kishin mësuar në klasë për diellin. Mësuan se sa shumë ngjason me një limon, se sa i nxehtë është… Dhe shkruan për të histori te shkurtra, ese ose poezi:
Mendoj se dielli është një lule, që lulëzon vetëm për një orë.
Kjo ishte poezia e Margos, e recituar me zë të ulët në një klasë të qetë teksa jashtë binte shi.
“Oh, po ti nuk e ke shkruar atë!” ndërhyri njëri nga djemtë.
“Po, e shkrova,” tha Margoja. “E shkrova.”
“Uilliam!” thirri mësuesja.
Por kjo ndodhi dje. Tani shiu po pakësohet dhe fëmijët janë mbledhur te dritaret e mëdha e të padepërtueshme nga shiu.
“Ku është mësuesja?”
“Do të kthehet.”
“Shpresoj të nxitojë, ndryshe do ta humbim!”
Ata silleshin rreth vetes, si një rrotë e ethshme, duke rënë mbi njëri-tjetrin. Margoja qëndronte e vetme. Ajo ishte një vajzë shumë e brishtë që ngjante sikur kishte humbur nëpër shi për vite të tëra dhe shiu ia kishte shpëlare blunë e syve, te kuqen e gojës dhe të verdhën e flokëve. Ishte si një fotografi e vjetër, e pluhurosur në një album, e zbardhur madje, saqë nëse ajo do të fliste, zëri i saj do të tingëllonte si ai i një fantazme. Tani ajo qëndronte mënjanë, duke vështruar shiun dhe botën e zhurmshme e të qullur përtej xhamit të madh.
“Çfarë po shikon?” tha Uilliami.
Margoja nuk foli.
“Përgjigju kur të flasin.”
I dha një të shtyrë. Por ajo nuk lëvizi; madje e la veten të shtyhej pa bërë asgjë. Fëmijët u larguan prej saj, nuk e shihnin më. Ajo e ndjente teksa ata po largoheshin. Dhe gjithë kjo vinte si pasojë e faktit se ajo nuk luante lojëra me ta në tunelet që jehonin në qytetin e nëndheshëm.
Kur luanin “Ta lashë”, ajo rrinte në vend dhe nuk reagonte. Kur klasa këndonte këngë për lumturinë, për jetën apo për gjëra të moshës, buzët e saj lëviznin me zor. Vetëm kur ata këndonin për diellin dhe verën, buzët i lëviznin pak teksa shikonte dritaret e lagura. Dhe, sigurisht, krimi më i madh i saj ishte se ajo kishte ardhur këtu nga Toka vetëm pesë vjet më parë, dhe se ajo e mbante mend diellin dhe se si ai ishte, se si qielli ishte kur ajo ishte katër vjeçe në Ohio. Kurse ata, ata kishin jetuar në Afërditë gjatë gjithë jetës së tyre, dhe meqë dielli u shfaq për herë të fundit në moshën dyvjeçare, sigurisht e kishin harruar me kohë ngjyrën dhe ngrohtësinë e tij dhe se si ai ishte në të vërtetë.
Por Margoja e mbante mend.
“Është si një monedhë,” tha ajo një herë, me sytë e mbyllur.
“Jo, nuk është ashtu!” qanë fëmijët.
“Është si një zjarr,” tha ajo, “në një sobë.”
Ajo e mbante mend dhe qëndronte në heshtje larg prej tyre duke parë dritaret e zbukuruara. Një ditë, para një muaji, ajo kishte refuzuar të lahej në dhomat e dushit të shkollës, kishte vendosur duart në veshë, duke bërtitur që uji nuk duhet t’ia prekte kokën. Kështu që pas asaj ngjarjeje, dalëngadalë, ajo e ndjente se ishte ndryshe dhe se ata e dinin këtë gjë tashmë, prandaj dhe i rrinin larg. Flitej se babai dhe mamaja e saj do ta kthenin në Tokë vitin tjetër; dukej e domosdoshme që të bëhej kjo, edhe pse do të çonte në humbjen e mijëra dollarëve për familjen e saj. Dhe kështu, fëmijët e urrenin për të gjitha këto arsye, të rëndësishme ose jo. Ia urrenin fytyrën e zbehtë si bora, heshtjen në pritje, dobësitë dhe të ardhmen e mundshme.
“Largohu!” Djali i dha një të shtyrë tjetër. “Çfarë po pret?”
Për herë të parë, ajo u kthye dhe e pa. Ajo çfarë po priste, mund t’i shihej në sy.
“Epo, mos prit këtu!” bërtiti djali me egërsi. “Nuk ke për të parë gjë!”
Buzët e saj u drodhën.
“Asgjë!” ngulmoi ai. “E gjitha kjo ishte një shaka, apo jo?” Dhe u kthye drejt fëmijëve të tjerë.
“Asgjë nuk do të ndodhë sot. Apo jo?”
Të gjithë ia ngulën sytë një moment dhe, pasi ia kuptuan lojën, qeshën dhe tundën kokat.
“Asgjë, asgjë!”
“Oh, por,” Margoja pëshpëriti, me sytë e pashpresë. “Kjo është dita… shkencëtarët parashikojnë… ata thonë, ata e dinë që dielli…”
“E gjitha është një shaka!” tha djali duke e mbërthyer fortazi. “Ejani, të gjithë, le ta fusim në një dollap para se të vijë mësuesja!”
“Jo,” tha Margoja, teksa po rrëzohej.
Ata u mblodhën rreth saj, e kapën dhe e mbajtën, teksa kundërshtonte, lutej dhe qante, duke e shtyrë drejt një tuneli, një dhome, e më në fund, një dollapi, ku dhe e përplasën dhe i kyçën derën. Ata ndenjën duke vështruar derën që shkundej nga grushtet dhe nga trupi i saj, të cilin e përplaste vazhdimisht. Dëgjuan britmat e saj të mbytura. Pastaj, duke buzëqeshur, u kthyen pas dhe dolën jashtë e përsëri poshtë tunelit, pikërisht në momentin kur mbërriti mësuesja.
“Jeni gati, fëmijë?” Ajo vështroi orën.
“Po!” thirrën të gjithë.
“A jemi të gjithë këtu?”
“Po!”
Shiu vazhdoi të pakësohej. Ata u mblodhën të gjithë rreth portës së madhe. Shiu pushoi.
Ishte pothuajse sikur, në mes të një filmi, ku shfaqen njëherazi një ortek, një tornado, një uragan dhe një shpërthim vullkanik, të kishin dëmtuar diçka, së pari, aparatin e zërit, duke e pakësuar dhe më në fund, duke e shuar çdo lloj zhurme, çdo shpërthim, jehonë ose bubullimë, dhe së dyti, të kenë hequr filmin nga projektori dhe ta kenë zëvendësuar atë me një diapozitiv të bukur tropikal që as nuk lëviz dhe as nuk dridhet. Bota ra në qetësi. Heshtja ishte aq e pabesueshme dhe aq e plotë, saqë dukej sikur të ishin bllokuar veshët ose sikur e kishe humbur fare dëgjimin. Fëmijët vunë duart në veshë. Ata qëndronin larg njëri-tjetrit. Porta rrëshqiti ngadalë dhe aroma e botës së heshtur e në pritje hyri brenda.
Doli dielli.
Kishte ngjyrën e bronzit flakërues dhe ishte shumë i madh. Qielli përreth tij kishte marrë një ngjyrë blu të ndezur. Xhungla digjej nga rrezet e diellit dhe fëmijët, të çliruar nga magjia e momentit, nxituan për të dalë jashtë, teksa britmat e tyre jehonin në pranverë.
“Mos shkoni shumë larg, fëmijë,” u thirri mësuesja. “E dini që keni vetëm dy orë kohë. Mos t’ju zërë në befasi!”
Por ata vraponin dhe ngrinin kokat nga qielli, duke ndjerë diellin në faqe si të ishte një hekur i ngrohtë; hiqnin xhaketat dhe e linin diellin t’u digjte krahët.
“Oh, është më mirë se llambat diellore, apo jo?”
“Shumë më mirë!”
Ata ndaluan vrapin dhe qëndruan në xhunglën e madhe që mbulonte planetin e Afërditës, i cila rritej rrëmujshëm e kurrë s’ndalonte, madje edhe përpara syve të tu. Ishte si një fole oktapodësh, që mblidhnin krahët e tyre duke formuar degë të mëdha me barëra të këqija, që lëkundeshin dhe lulëzonin në këtë pranverë të shkurtër. Kjo xhungël kishte marrë ngjyrën e gomës dhe të hirit, si pasojë e mungesës së gjatë të diellit. Ishte ngjyra e gurëve, e djathit të bardhë dhe e bojës, ishte ngjyra e hënës.
Fëmijët e shtrirë në shtratin madhështor të xhunglës, qeshnin dhe e dëgjonin atë duke psherëtirë dhe duke kërcitur poshtë tyre, i fortë dhe i gjallë. Ata vraponin përmes pemëve, rrëshqisnin dhe binin, shtynin njëri-tjetrin, luanin kukafshehtas dhe ‘ta lashë’, por mbi të gjitha i picërronin sytë nga dielli, derisa lotët u rridhnin nëpër faqe; i çonin duart lart drejt asaj të verdhe e drejt asaj kaltërsie të mahnitshme; thithnin ajrin e freskët, tepër të freskët, si dhe dëgjonin heshtjen që i mbante pezull në një det të bekuar, pa zhurmë e pa lëvizje. Ata vështronin dhe shijonin gjithçka. Me egërsinë e një kafshe që del nga shpella, ata vraponin rreth e përqark duke bërtitur. Ata vrapuan për rreth një orë, pa u ndalur.
Dhe papritur – në mes të ekstazës së tyre, njëra nga vajzat lëshoi një britmë. Të gjithë ndaluan.
Vajza, duke qëndruar në vend, zgjati dorën përpara.
“Shikoni, shikoni,” tha ajo, duke u dridhur.
Ata u afruan ngadalë për të parë se çfarë ndodhej në pëllëmbën e saj të hapur.
Në mes të saj, e madhe dhe e rrumbullakët, ishte një pikë e vetme shiu. Ajo filloi të qante teksa e shikonte.
Ata hodhën një vështrim të heshtur nga dielli.
“Oh, oh.”
Disa pika të ftohta u ranë në hundë, faqe dhe gojë. Dielli u fsheh pas një lëmshi mjegullash. Një erë e ftohtë frynte përreth tyre. Ata u kthyen dhe nisën të ecnin drejt shtëpisë nëntokësore, me duart në supe dhe buzëqeshjet e mëparshme të zhdukura nga fytyra.
Një bubullimë e papritur i tronditi dhe, njësoj si gjethet përpara një uragani të ri, ata shtynë njëri-tjetrin dhe ia nisën vrapit. Vetëtima goditi 10 milje larg, 5 milje larg, një milje, një gjysmë miljeje. Qielli u errësua dhe u kthye në mesnatë me një shkëndijë të vetme.
Qëndruan në portën e nëntokës për një moment, derisa shiu u bë i rrëmbyeshëm. Më pas e mbyllën derën dhe dëgjuan zhurmën e fortë të shiut shkatërrimtar që binte rrëmbyeshëm, kudo dhe kurdo.
“A do të duhen edhe shtatë vjet të tjerë?”
“Po. Shtatë.”
Papritmas njëri prej fëmijëve lëshoi një të qarë.
“Margoja.”
“Çfarë?”
“Është akoma në dollapin ku e kyçëm.”
“Margoja.”
Ata qëndruan pa lëvizur sikur dikush t’i kishte mbërthyer në dysheme, si disa kunja. Vështruan njëri-tjetrin dhe pastaj hodhën sytë tutje. Ata panë botën e jashtme ku binte shi dhe vetëm shi, pa pushim. Nuk mund të shikonin më njëri-tjetrin. Fytyrat e tyre ishin solemne dhe të zbehta. Ulnin kokën, shikonin vetëm duart dhe këmbët.
“Margoja.”
Njëra nga vajzat tha, “Epo…?”
Asnjëri nuk lëvizi.
“Ejani,” pëshpëriti vajza.
Ata ecën ngadalë nëpër korridor nën zhurmën e shiut të ftohtë. Dolën nga dera dhe hynë në dhomën e klasës teksa jashtë buçisnin bubullimat dhe zhurmat e tjera të stuhisë. Hera-herës, një vetëtimë ua ndriçonte fytyrat, të cilat kishin humbur çdo pigment natyral. Më në fund, iu afruan ngadalë derës së dollapit dhe qëndruan përballë saj.
Mbrapa derës së kyçur nuk pipëtinte asgjë.
Ata e hapën derën, po ngadalë, dhe e nxorën Margon jashtë.
Ray Bradbury (1920-2012) është një nga shkrimtarët amerikanë më të diskutuar e të vlerësuar të shekullit XX. Vepra e tij më e njohur vlerësohet romani distopik Fahrenheit 451 (1953), por vlerësohen gjithashtu edhe përmbledhjet me tregime të shkurtra The Martian Chronicles (1950), The Illustrated Man (1951) dhe The October Country (1955). Megjithatë, tregimi “E gjithë vera në një ditë” (1954) është një nga tregimet e shkurtra më të paharrueshme të Ray Bradbury-t për shkak të thjeshtësisë së rrëfimit dhe fuqisë së saj për të kapur ide ekzistenciale. Ngjarjet ndodhin në planetin Afërditë me shi të vazhdueshëm ku dielli shfaqet vetëm një herë në shtatë vjet. Autori përdor një sfond fantastiko-shkencor për të eksploruar emocionet e thella njerëzore si xhelozia, vetmia dhe mizoria të cilat mund të vijnë nga keqkuptimi. Ai, qëllimisht, zgjedh si personazhe kryesore fëmijë dhe jo të rritur, pasi këta shpesh i shprehin emocionet e tyre natyrshëm, ashtu si i ndjejnë e jo të kontrolluara siç bëjnë të rriturit. Ky tregim përdoret në programet e shkollave të mesme amerikanë, veçanërisht për forcën që mbart për të ndezur diskutime e debate rreth empatisë dhe sjelljes njerëzore. Tregimi pasqyron stilin e Bradbury-t si shkrimtar, i cili ia del të përziejë mjedise futuriste me panoramën e vështirësive që e kanë shoqëruar njeriun gjatë gjithë ekzistencës së tij. Të gjitha këto e ndihmuan atë të bëhej një nga zërat më me ndikim të prozës moderne amerikane.
Përveç kësaj, tregimi “E gjithë vera në një ditë” ka frymëzuar disa përshtatje filmike dhe skenike (një përshtatje e tillë televizive, është edhe ajo e transmetuar fillimisht në serialin për fëmijë të PBS, WonderWorks, në 1982), duke theksuar ndikimin e këtij teksti në fusha përtej letërsisë. (a.k.)
