“Këtu do të mbretëroj Madhëria Juaj…” tha Shoqëruesi i Parë, duke treguar në hartë një vend, diku në Mesin e Dheut.
Ende-Princi, si nxënës i urtë i ulëses së parë në rreshtin e përparmë, dëgjoi pastaj për troje të pasura, bregdet ku dielli djeg e çan gurin por që edhe nxeh gjakrat e njerëzve. Si të mos mjaftonte kjo, edhe ku hëna endet mbi krye netëve e ditëve.
Shoqëruesi sapo ish kthyer prej andej. Kishin shpënë Fronin Mbretëror. Në të ardhme sa më të afërt, Princi do nisej për tu kurorëzuar, Atje. Krerët vendas, në grindje të pafund me njeri tjetrin, po binin dakord për të: vetëm pse ishte i Huaj!
“Nuk gjetën dotdikë prej të vetëve?”, pyeti Princi, si qenie njerëzore, në dëshirë për intimitet.
“Mbreti është dhuratë, Madhëri…” tha tjetri, me sytë nga qielli.
Sa herë zihet n’goje Zoti, në rast mrekullie, vijon një copë heshtje, si zhaurimë e shiut në toka të etura thatësire të gjatë. Asgjë e keqe s’vjen, kur ndodh që popujt e sovranët përkëdhelen si fëmijët. Shoqëruesit e Parë e mësojnë qysh në krye të herës: sovranët lindin me këto shije e dije.
Në përgatitje për ta shfaqur mbret, i sollën libra të vjetra, gazeta të zverdhura arkivash, revista të hershme, të kohëve kur sa kishte nisur të shkruarit, fotografimi, imazhe, identikite, përvijime e skicime të lehta, marrje me mend të profileve të figurave të shquara të historisë së lashtë, dokumente arkivore, pergamenë të ruajtur nga ekspozimi nga drita si nga djalli, ese e përsiatje rreth historisë e kulturës në ato troje që, megjithatë s’gjenin qetësi. Shfaqën filma dokumentarë e artistikë me subjekte antikiteti, vetëm për të, për t’ia lehtësuar kuptimin e thelbit të jetës dhe legjendave të shumuara aq shumë në ato vise.
E kishin joshur, veçanërisht, kronikat nga Sheshi i të Urtëve, siç quhej, ku dikur dëgjoheshin tërë të mençurit, refuzues të kamjes materiale.
Tërë popujt dikur kanë pasur male të shenjtë, perëndi e zota, gjysmë-zota-gjysmë-njerëz, që gjysmën e ditës zbrisnin e luftonin në krahë të njerëzve, gjysmën tjetër ngjiteshin atje dhe predikonin paqen, prej majës së Olimpit. Me skeptër e virtyt perëndie dhe me vese njerëzish, ende nderohen si zota të allasojtë.
Ende-princi kundroi më nge sa më shumë portrete dhe imazhe në pjesë teatrore, luajtur nga aktorë në zë, dialogë dramash me subjekte antike, variante moderne të miteve, legjenda e subjekte supozuar të ndodhura në kohët dikur, të lavdishme për ta.
Historia dhe e shkuara, rrekeshin të përmbanin edhe të sotmen. A thuaj s’mbaronte dot sezoni i shfaqjeve të teatrit klasik, që përsëritej dymbëdhjetë muaj në vit, tërë vitet më pas…
“Sa herë shihen në pasqyrë, shohin të shkuarën e tyre, Hirësi! Ashtu ndjehen krenarë!”
Sa herë shtonte diçka në dosjet për Shkëlqesinë e Tij të Ardhme, shoqëruesi veç citonte. Edhe pse as që shkonte ndërmend t’i bënte të ditur se, aty ku po dhurohej Mbret, s’e kishin dëshirë t’u kujtoje boshin, shkëputjen e kohës Dikur me kohën Sot. Gjer edhe miqtë, vizitorët e turistët nga bota, që thjesht kishin lexuar librat e historisë së artit, s’pushonin së nderuari atë kujtesë, në kujdes të mos lëndonin plagën, sa heshtja e vjetër, të kësaj dhimbjeje.
Sapo qe nënshkruar kërkesa prej tërë krerëve dhe Shoqëruesi I Parë solli në kureshtjen e princit- Mbret tashmë, hollësinë se palët, edhe pse në mëri, mund të mbeteshin njëllojtë ndaj të shkuarës: besimtarë dhe predikues të saj. Për atë, ishin gati t’i rrezikonin të tëra. Vetëm e vetëm që ky imazh, i qenies madhështor dikur, të mos u ikte duarsh, pa qenë pronë vetëm e njerit prej tyre, e pranuan si Mbret të huaj, thjesht se ai s’do kishte pjesë në atë të shkuar.
Shoqëruesi sigurisht nuk ia artikuloi kaq shkoqur, i bindur se as princi-tashmë-Mbret nuk do ta ushtronte të drejtën për të pyetur për çka s’mund të mos merrej me mend si e vërtetë. Edhe nëse pikërisht prej pyetjeve të pa bëra Hirësia e Tij të mbetej i shqetësuar, qoftë edhe pasi të vinte kurorën. Ishte e ditur e pa shkruar: mbretërit s’bëjnë të pyesin për gjëra që s’i dinë. Ata mbajnë oborrtarë që ua ofrojnë ende-të-paditurën.
Megjithatë, vonë atë buzë-mbrëmje, në çastin e admirimit të perëndimit të diellit, Madhëri e Tij preku mëngën mantelit të shoqëruesit të parë dhe, naiv si një fëmijë, guxoi ta pyeste:
“Jam mbret i të gjallëve, apo i të vdekurve këtu…”
“Jam pas teje, Madhëri!”, ish përgjigja e tjetrit.
Njëlloj si boshi mes dy kohëve të këtij trualli, ia rrëmbente veshin shqiptimi i gjuhëve prej njerëzve aty përqark. E folura e oborrtarëve vendas-që i ishin shtuar të ardhurve bashkë me të, tingëllonte e tjetërt prej zhargonit të njerëzve në plate. Kjo krijonte shtjellë, jo fakti që gjuha e të dy palëve aty, e pa lidhje me gjuhën e Mbretit të pranuar, që humbonte lemeritëse. Mbase ngaqë bëheshin përpjekje sikur ndarja nuk ekzistonte, apo që ishte e vërtetë pandehma se dikur kishin qenë e njëjta gjuhë.
Mbase kur u shpallë lista e heronjve të luftës së mbrame, s’kishte mundur të heshtej më tej ndarja. Ngaqë nuk po ndahej përbashkësisht fitorja, u ndanë heshturazi në gjuhën e folur?
E toleruar në krye si hollësi e parëndësishme, ndarja e pashpallur kishte sjellë ndarje të tjera, në gjithë format e jetës dhe punëve. Njerëzit pranuan të lindeshin dhe të rriteshin në gjuhën që përdornin. Ata që ngjitën shkallët e pallatit të shtetit iu larguan gjuhës dikur, gjë që s’ndodhi me pjesën tjetër. Në këtë heshtje ndarjeje qëllimisht të pashpjeguar, e vërteta zgjodhi të popullonte katet poshtë…
“Dua të di për këtë,” tha nervoz, Hirësia e Tij, “përpara se të gjendem mes mërisë së tyre!”
Si në faj të mezi pritur, Shoqëruesi i Parë nxitoi t’i sillte një hartë të vjetër të gadishullit.
“Ati Juaj thoshte se s’mund ta njohësh një popull, pa njohur fqinjët e tij, madhëri…”
U duk sikur pëshpëriti. A thua druhej nga ndokush që mund të kalonte aty pari, edhe pse secila prej fjalëve i thuhej një Mbreti, në oborrin e tij. Shërbyesi, i motshëm në oborr, e dinte detyrën. Mbretërimi vazhdonte të ishte një ceremonial i pafund të panjohurash e të pa-diturash, në bashkë-jetesë të brishtë të zakoneve e tekave, gjëra që s’ishte e udhës të përfliteshin, as të thuheshin me zë. Siç edhe dihej, që lindeshin princa por bëheshin mbretër duke mbretëruar.
E la të lirë shoqëruesin dhe as e kujtoi t’i kthehej sërish të nesërmen po kësaj bisede. As në ditët më pas. Mëdyshja vazhdoi t’i bymehej duke lexuar shënimet e një studiuesi të shquar në gjuhën “vdekurisht e lashtë»…
Dukej si lojë me hile brenda fronëzimi i tij, një lloj si fati që po i vinte kurorë pikërisht kur koha e mbretërive po perëndonte. Për më tepër, të bëheshe mbret në këtë gadishull ku kufijtë pretendoheshin si mitet e legjendat.
Arriti të hesht me të tjerët, në shtysë të hahej me veten. Gjithkund, në këtë botë me kufij që e gjallonin mërinë si natyrë të njeriut, pushtetërimet po bëheshin të brishta. Përpara se të pranohej një fron a karrige, duhet të dije të ishe jo thjesht sundimtar i një populli të vetëm. Qetësia e shprishur e popujve po nxirrte në krye Njësha të Fortë, autoritaristë hapësinorë, perandorë pa perandori klasike…
E mbylli librin e gjuhëtarit dhe u pa në pasqyrë. Mjegullisht i paqartë, si legjendat e së shkuarës që ende rrekeshin të impononin superioritet. Kaq shpejt i lodhur, mendoi hutuar në gjeratoren e një turbullire prej nga duhej një orë e më parë të dilte, doemos përpara se të kurorëzohej. Nëse bëhej vonë, dhe ngaqë mbretërit nuk dorë-hiqen- edhe në rast ikjesh thjesht abdikojnë, kuptoi se në rastin më fatlumë do mbetej “Mbret në Mëdyshje”.
Shoqëruesi i la të kuptonte se lipsej ca më shumë praktikë në odën e njëqind pasqyrave. Gjestet e fjalët, buzëqeshjet, hedhja e këmbës, valëvitja e lehtë e dorës për elitat dyshuese dhe turmat brohoritëse, lirshmëria përballë kamerave dhe zhdërvjelltësia në të dy gjuhët, do mund ta mbushnin boshllëkun që gjuha, gjuha e këtij trualli të cilin do mbretëronte, edhe pse përmes një gjuhe të tretë, që ishte e Tija, do gjëmonte, kudo ku do shkelte. Me kalimin e javëve, edhe më shumë se në fillimet, po i dukej vetja një lloj humbameno me kurorë.
Për të nesërmen kërkoi të kishte në duar abetaren e fqinjëve.
Shoqëruesi i Parë e mirë-kuptoi, por s’ishte momenti t’ia bënte të ditur se fqinjët, edhe pse po aq gjuhë-vjetër, s’kishin prova të shkruara njëlloj të hershme sa ç’kishin në gjuhën e tyre të folur. S’kishin, madje, as pemë gjenealogjike për familje të-hershme sado-si mbretërore. Mbase prandaj, tërë prijësit e pashallarët dikur-kur ende Evropa s’kishte mbretër, edhe të sotmit ndër shefat e fqinjëve, silleshin si mbretër pa kurorë.
Të vetmit ndër ta, këtë që shpalli fron mbretëror karrigen ku ishte ulur vetë, ende nuk i ishin mirënjohës së paku për faktin që duke u vet-shpallur mbret, si njeri prej tyre, mori përsipër të bëhej mbret i Tyre, I Të Vetëve. Jo mbret i huaj, siç po porositeshin për popuj të tjerë…
&
Ditën tjetër, kësaj here rreptë- si mbret, jo për kuriozitet, i kujtoi oborrtarët se u kishte kërkuar abetaren, jo fëmijërinë e mbretërisë të fqinjve. E ndërroi tri herë rresht këshilltarin për gjuhët, gati e përzuri të më-në-fundmin e tyre dhe s’thirri person tjetër zëvendësues. Pa e kuptuar, i dha krahë kureshtjes së afërakëve për orët e vona, neglizhoi dilemat e tyre si “I Huaj”, gjersa ndjeu se vargu i mistereve po shndërrohej në sfidë mbretërimi.
Gati po besonte se drama e mbretërve të Shekspirit ishte diçka minore, në mos fëminore, përballë kësaj të sundimtarëve të sotëm të këtij gadishulli, kur e njoftuan se ishte planifikuar ceremoni në Panteonin e Kujtesës Kombëtare.
Shpura e Tij s’po dinte për ku shkonte pasi doli nga Pallati. Cilët ishin të vdekurit dhe të gjallët që e prisnin, me ç’sy pritej të vështrohej prej tyre? I duhej të vazhdonte të pyeste, sikur gjendej përballë pasqyrave. Duket kishte pyetur me zë, që dikush iu gjegj nga afër: “Dëshironi gjë, Madhëri?”
Mbase ngaqë gjithandej predikohej se njerëzimi qe bërë më lehtë i sundueshëm prej të panjohurve, ai arriti në idenë se aty mbretëronte e shkuara, jo ai. Iu bë se zgjoi pikërisht këtë shqetësim, kur u përkul lehtë nën harqet antikë.
Ciceroni po përpiqej t’i ofronte sa më shumë hollësi, që Hirësia e Tij t’i lidhte sa më kollaj ngjarjet dikur. Për një vendas, prania e ciceronit ishte thjesht simbolike, tërë ata përqark i dinin këto hollësi, i kishin mësuar qysh fëmijë, kishin lindur mes këtyre rrëfimeve glorioze dhe monumenteve të kësaj të shkuare të lavdishme.
“Kurse ti…!”
“Po ju vetë më kërkuat!”, do donte t’i thoshte së paku vetëm ciceronit. “Unë s’jam pushtues, si mbretërit dikur. Erdha për të qetësuar apo urtësuar krenarinë tuaj. Ju vet e pranuat himn pa tekst, flamur laraman, kushtetutë të zbehtë mëvetësie me dhimbje për veten e sotme. Ju veç te Imazhi i së Nesërmes dhe Tempujt e së Shkuarës, bini në gjunjë. E vetmja gjë për të cilën më luteni, mua të huajit, është të pranoj të shkuarën tuaj…”
Më në fund- ai e priste të ndodhte, pashmangshëm-, u gjend përballë një mbishkrimi në gjuhë të vjetër. Në të vjetrën fare, të vjetër sa s’thuhej dot prej kujt qe përdorur. Ajo gjuhë, gdhendur, në atë pllakë guri. Mbase ndonjë shëmbëllim varri, por Atij s’po ja shpjegonin as si të tillë. Ligjërimi i ciceronit erdhi dhe u mek. Historia, në rrekjen për tu rrëfyer, sikur u këput dhe vazhdimësia mbeti pa gojë.
Të gjithë përqark Hirësisë së Tij, do donin ta kapërcenin këtë ngërç, sado momental. Ishin gati t’i luteshin të mos i pyeste. Madje, të dy palët, palë në gjuhë të ndryshme, edhe pse të ndryshme ndaj njëra tjetrës, sikur i pëshpëritnin, në një zë: Të lutem, mos…pyet!
Shoqëruesi i Parë ishte aty, vetëm një hap pas tij, por s’ishte rasti të pyetej ai.
Për shenjat e kodet e së shkuarës, duheshin pyetur veç ata. Viktimë e këtij rasti, ciceroni, mbase qe zgjedhur ai që dinte më shumë që, në këtë rast, duhej të fliste më pak. Gjithçka që do thuhej, do dëgjohej nga të tërë aty. Më gjerë akoma…Sepse vet Ai, Mbreti, ishte I Huaj.
Pikërisht se ai ishte i zgjedhur prej tyre, pyeti: “Na thoni dicka…për këtë mbishkrim.”
Edhe po të mos merrte përgjigje, sërish do pyeste. Nëse shëmbëllente me ndonjë gjeneral që urdhëronte ndonjë sulm që dukej shkoqur se do mbyllej me vdekje, doemos do shfaqej më i vendosur. Ata e dinin: Marathona vjen në fundin e saj, vetëm më në fund…
Ciceroni, përulur si oborrtar edhe ai, hutuar nga ç’dinte jo prej pa-dijes, duke e ndjerë më të vështirë përgjigjen – jo bindjen ndaj Mbretit, më në fund vendosi të jepej mjeshtërisht:
“Kur s’arrijmë t’i kuptojmë dokumentet e vjetra, i marrim me mend, Madhëri…”
Në pamjen, dridhjen e buzëve dhe njomjen e syve të ciceronit, Hirësia e Tij ndjeu dhimbjen e thellë, e të parrëfyeshme të tërë atyre përqark. Pamundësia e shpjegimit të dallimeve por edhe të afërive mes gjuhëve dhe epokave, këputja e vetëtimtë e fragmenteve të historisë, kush-e-di-pse-ja që gjuhët me zor pranoheshin si vazhdime të harmonive te njëra-tjetrën, plagë që mbanin gjallë dramën aty e më gjerë akoma, qenë kthyer mënyrë ekzistence…
“Mbijetesë, edhe prania ime mbret këtu! Në këtë botë s’paska dot më dhimbje pjesësh, dhimbje organesh të veçanta s’ka më. Tanimë dhemb tërë trupi…”
E la ciceronin të për-ulur dhe të përkulur, përderisa jo për të. Kërrusur e përvuajtur prej honit të mos-shpjegimit, i pa gojë për të vërtetën që pikërisht se nuk ishte vdekur, nuk heshtej dot.
Të kesh pasur tjetër gjuhë, s’është mëkat. Dhjetëra gjuhë vdesin në mos-përdorje, në pa-dashje dhe pa-dije njerëzish që, çuditërisht, urrehen e vriten për gjëra shumë më pak të përjetshme e më pak njerëzore. Harrimi, më keq akoma tjetërsimi i tjetrit, ishte vuajtja të cilës s’i iket dot kurrë. Sëmundje pa diagnozë, trullosëse që mban përgjumshëm kombe. Ardhur përmes shekujsh të ashpër, përkëdhelur rrallë, pa dashuri, historia e verbër vazhdonte t’i ndëshkonte, të gjithë.
Tingëllonte si hakmarrje e së shkuarës e cila, si tërë inercitë shpirtërore kurrë nuk përfundon; mbahet gjallë egosh e kotësish, edhe prej nostalgjive. Kjo botë e marrosur ndasish e grupimesh të pafundme, ku individi ende dëshiron të mbetet pa hequr dorë prej gjërave që i thuhet se i ka pasur ose s’ka mundur t’i ketë, u ka dhënë forma të rrejshme edhe pushtimeve.
Dikur, ushtri të pafundme niseshin për të zgjeruar zotërimet, vendasit rezistonin si qëllim jete, gjer në shuarje fryme. Tashmë kanë ardhur kohë kur pushtimet klasike bëhen formalisht të panevojshme. Periferitë e lusin vet sunduesin. Nga trojet që dikur do pushtoheshin, miliona njerëz nisen si emigrantë, për tu dorëzuar te sunduesit hipotetikë, pushtuesit e së shkuarës.
Rasti im, mendoi ai është kryqëzim i klasikes me modernen: në vend të një ushtrie, vjen e pranohet një person i vetëm, si kryekomandant i ushtrisë së huaj dhe mbretëron me paqe!
Edhe pse ciceroni, ata në gjuhën e të cilëve ai shprehet: s’mund t’i dorëzohen të sotmes, nga që u vjen keq prej veten që kanë qenë dikur…
Madhëria e Tij e largoi vështrimin prej ciceronit, ngaqë përgjigje nuk kishte dhe, kështushëm, i ktheu shpinën edhe mbishkrimit.
Atje përtej, si të ndjehej se ishte aty, a krejt naivisht, turma brohoriste.
Në dëshirë për të kuptuar çfarë ndodhte, Madhëria e Tij do desh t’i ish ca më afër asaj turme, edhe pse shpura e tij qe këshilluar t’i mbetej sa më larg.
Trupat e Gardës vazhdonin të vegjetonin midis, si për të mbushur boshin mes të shkuarës e të sotmes, apo si kufijtë që gjithnjë u shërbejnë atyre që i ngrenë. Gjëmonte ajri, prej këtij lloj kufiri prej boshi, torturues në jehonën e shurdhët.
Ata njerëz atje tej, të pa emër, ushtarë a komandantë të thjesht, ia ndjen frymëmarrjen.
Si në një çapitje të ngeshme mbretërore, shpura përparoi për andej. Veshët gjithnjë janë etur për gjëra të tjera dhe të ndjeshëm për gjuhë tjetër.
S’kishte pse të shfaqej i trishtuar, përderisa ndjeu një lloj luksi jo të këshillueshëm për oborret: ëndjen e të gëzuarit mes njerëzish të zakonshëm. A thua kishte nisur ta donte vërtetshëm këtë vend. Në heshtje, si këta shtetas të thjesht, si çdo njeri nga këta ushtarë anonim që thirren me një numër por shërbejnë vetëm këtë truall, rënë në short historik si fat të shkruar kush e di nga kush. Në kohët kur s’kishte kufij.
&
Në njërën nga ditët që vinin, do ta gjente ç’e bënte të ngjashëm me ata njerëz.
Ngaqë njëlloj si ata, edhe pse mbret, vështrohej si i huaj? Nuk do donte ta pranonte shkak të mjaftueshëm të folurën ndryshe, por qe i sigurt se, nëse mbretërit e Shekspirit mbeteshin pa gjumë, fantazmë e këtushme ishte dhe do mbetej E Shkuara.
Ajo trazonte të sotmen dhe e prishte ëndrrën në agim…
“Në cilën gjuhë mbretëroj?”, mendoi të shprehej, ditën tjetër, në Sallën e Madhe të Shtetit.
Prej heshtjes që do ngrihej, që pastaj do rrëzohej e thërrmohej si hije reje, ndjeu sa shumë do t’i lëndonte. Do ishte tjetër fare, sikur t’ia kishte thënë Shoqëruesit të tij, por nuk kthehej dot mbrapsht. Salla dukej se e kishte dëgjuar.
“Mund të përdorni gjuhën tuaj, Madhëri!”, u shprehën liderët e grupeve të kundërta.
Si sufler varfanjak i kësaj dileme mbretërore, mori me mend, pothuaj e dinte, sapo e kishte provuar si reale aty, përballë tyre: Aq shumë ishin ndryshe në atë sallë, sa çdonjëra nga gjysmat aty do t’i bashkohej, menjëherë do t’i shkonte pas, nëse ai vendoste ta braktiste fronin e dhuruar dhe nisej të ikte me ta, me gjysmën e tyre, për t’ia lënë barrën gjysmës tjetër.
Aq e lehtë s’ishte, të mendoje se pala ikës do t’ia linte të gjitha rivalëve të vet…
Salla atje poshtë vazhdonte të gumëzhinte gjysmash, si një rrotë mulliri që ende ripërtypte drithin dikur.
“Mbret i pranuar, dhe pushtuesi i tyre!”, i vetëtiu ndër mendje.
Njerëzimi, si në troje të vjetra, ishte plakur. Dukej sikur jeta ishte bërë më e paqme, njerëzit s’kishin frikë se nisin sërish kryqëzata e pushtime, por instinkti, nostalgjia për kohët dikur, ende i joshte. E tëra, brenga dhe pa-shpresa, vijnë prej brenda vetes. Gjer atëherë, kur të mos ketë diferenca, kur vetë kujtesa të jetë e njëjtë, duhet pritur gjatë.
Sapo u kishte lënduar gjuhën, të dy palët ishin bërë sërish një. Përballë tij, i lanë mënjanë mëritë e përjetshme. Grindje e kacafytjet do t’i rifillonin sërish, por jo derisa ai të ishte aty, si i huaj…fantazmë.
Mbase prandaj, ai Tjetri, mbreti i fqinjëve, ngaqë vetë s’ishte gjak-blu, ofroi si legjitimim një Mbretëreshë të Huaj. Gjetja e tij, krejt tjetër nga frikërat dhe dyshimet e të tjerëve, kishte rezultuar e frytshme: shtetasit e Tij e deshën dhe e nderuan Të Huajën mbase më shumë se mbretin e Tyre vendas. Pas vdekjes ajo ishte kthyer dhe bërë me varr në mbretërinë e të shoqit, kur ai Vet ende do prehej në mërgim…
Salla, plateja në ç’do ndenjëse, tërë lozhat, qenë shndërruar në shkurre e shkulme ere. U dhanë dhe u epuan si në lëkundje tërmeti, epiqendra e të cilit ishte pikërisht ai. Sytë e tyre digjeshin lotësh. Gërricte pafuqia për të ndryshuar ç’kishte ndodhur në shekujsh, çfarë s’donin të humbej edhe një herë tjetër aty.
Trishtimi endej në ajrin e sallës si pas një himni për heronj të rënë nën flamurë të panjohur.
“Ju vetë më keni sjellë…”, thoshte prania e Tij.
“Po, por ne…kush jemi ne?!”, bërtiste heshtja e tyre.
