Përgatitur nga Virion Graçi
Para disa ditësh më erdhi një shënim nga z. Mehmet Bejko i cili donte të më besonte për botim e shpërndarje dy krijime të panjohura të Frederik Rreshpjes, të cilat ai i kishte mbajtur mes dokumenteve të veta që nga viti 1988. Mik e bashkëvuajtës me F. Rreshpjen dhe poetin tjetër, Pano Taçin, Meti, siç e thërrasin shkurtimisht, e dinte vlerën dhe rëndësinë e dorëshkrimeve, paçka se vetë autorët, ca nga natyra e shkujdesur e ca prej dallgëve të ashpra të jetës, nuk tregonin kujdesin e duhur për t’i ruajtur krijimet e tyre, por për t’i fshehur nga sytë e njerëzve të lig, bashkëpunëtorë të organeve të dhunës asokohe. Nga P. Taçi më dhuroi letërkëmbimin e para viteve ’90 që kishin pasur, diçka vërtet prekëse dhe kërshërore njëkohësisht; nga Fredi – dy poema: “Zogu i ëndrës” – poemë kushtuar Reginës së vogël, frymëzuar nga vajza me të njëjtin emër e një mikut të tij, dhe “Rekuem”, e së njëjtës periudhë, e cila ka, si edhe poema “për Reginën”, dhimbje e densitet kuptimor prej kryevepre poetike. Nuk po zgjatem tani duke i analizuar këto krijime të vyera që botohen për herë të parë; desha vetëm sa t’u tregoj lexuesve historikun e shkurtër të mbijetesës e të kthimit të tyre në fondin e zgjedhur të poezisë shqipe nëpërmjet ExLibris, sikurse të falënderoj edhe një herë mikun e poetëve e të poezisë në përgjithësi, z. Met Bejko, për përmbushjen me besnikëri të kontratës shpirtërore që kishte me artistët tanë të fjalës së bukur.
ZOGU I ËNDRËS
(Poemë për Reginën e vogël)
Erdhi zogu i ëndrës
Dhe ra në një degëz gjumi.
Moj Regina, moj vajz e vogël.
Mbledh lule një nga një dhe bën një qiell.
Ja: babi kokën ka mbështetur
Rrëzë drurit të lashtë, të rëndë
Ku zogu i Ëndrës këndoi.
1
Vinte një hata e zezë në qiell.
Pikë-pikë rrëzoheshin yjet mbi mjegulla.
Dhe tunxhi i horizontit gjëmonte.
Pastaj qelqi i dritës u thye,
Përgjaku zërin tim.
Pastaj shtiva tri herë.
Qetësi.
Tri herë natë.
Mu bë vetja Orfe. Mu bë
Se mbanja akoma në duar
fytin apo zërin e prerë.
Nga dritarja foli Regina:
-Dil nga ëndra babi! Eja!
Por zogu fluturon, fluturon.
Duke më dërguar gjith këto vuajtje
më ke nderuar, më ke bërë titan.
O Zot. Po përse më uren kaq shumë?
Unë jam një titan i qetë!
Më bëre Promete dhe më ha mëlçinë
nën këmishën prej teritali.
Më mallkon.
Ngre tërë perëndit kundër meje. Edhe
dhjetorin.
Megjithatë ti je Zoti im,
Por të lutem:
Lërmë të shoh fëmijën tim.
Amin!
2
Tri herë këndoi korbi në mesnatë.
Nuk kishte bust Pallade.
Ishte vetëm një dërras e thyer, indiferente
ndaj pranverës.
Ç’më thua? i fola,
Nuk jam nga fisi i poetëve. Nuk jam Edgari.
Ti je korb. A e din si i rreh krahët era
Kur zbret e lirë nga grykat e larta?
Këtë më thuaj dhe asgjë më.
Edhe në qofsh Sibila. Kurrë më!
Më the se era u bie zilkave në dritaren
time…
Abazhuri, si një agim i vogël mbështjell Reginën.
Ajo po fle!
Më thua që çeli Trëndafili që mbolla te porta
Çeli ca zogj të vegjël. Vallë, a kam për të arritur
Ta dëgjoj portën time të këndojë?
Më mori malli.
Dua të shkoj dhe ta vë vetë në gjumë vajzën time,
Fëmijën time të artë.
Athere ndofta do të jem i lumtur më në fund.
Bile ndofta kurrë s’kam për të vdekur.
Se unë kam kapërcyer gjëra më të
vështira se vdekja.
Tri herë këndoi korbi pas mesnate
Dhe kurrë më.
Hëna vështronte në xham.
Korb, i thash, ç’më thua kështu pas mesnate,
me zërin tënd tri herë të mallkuar?
Dhe asgjë më.
3
Një natë dëgjova këngën e vdekjes!
Nga qielli vjen ky zë? Thash se mos
këndoi vet Zoti.
Zot, mos e thuaj! Mos më këndo mua
tmerre të tilla për Reginën, i thashë.
Se nëqoftëse qielli yt ësht tepër i lartë,
Zemërimi im është akoma më i lartë.
Shiko si jam llahtarisur.
Djersita gjak. Jam bërë djall, o Zot!
Falëm, por mos e zgjo
tërbimin e robit tënd.
Amin.
Ti fli, moj bijë! S’ka gjë.
Çdo prind shikon ëndra të tilla.
Natën e mirë.
4
Tani dua të të them
Të fundmen gjë që ëndrova:
Ishte një hënë prej druri,
Një shtëpizë e vogël. Ne
Strukeshim në prrallën prej xhami
Herë-herë dalim në qiell e prekim
varakun e yjeve.
Herë-herë futemi në det, te shtëpitë
e peshqve.
U biem tinëz zilkave prej smeraldi:
dang-dung!
Bëjmë sikur jemi të lumtur por një kujtim
I bie me shpatë lumturisë.
EPILOG
Tani po pres më gëzim që të mplakem
moj bija ime,
Vetëm që të ritesh ti.
Bota do të bëhet e madhe
Dhe do të vijë dashuria, duke trokitur
Derë më derë.
Kështu, moj bijë këndoi zogu i ëndrës.
S’e di në isha zgjuar. S’e di
Në këputa degëza gjumi.
Rrëzë drurit të lashtë, të rëndë,
I mbledhur mbi plagët e mia.
REKUEM
1
U ndamë!
Mes nesh
Krisi dhe u thye mermeri i dashurisë.
Ishte një natë biblike,
Një vrull yjesh;
Ishte dhe një shi i verbër që trokiste
si Homer mbi asfalt,
Dhe një hënë e shuar si një zjarr që
e harruan engjëjt-barinj,
Dhe lamtumira e gjetheve të verdha
Dhe qetësia – kafsh e plagosur në
këmbët e qytetit
Dhe kupola e botës: Pikëllimi im.
2
Po mbledh mermerin e dhimbjes sime
aty-këtu
Si arkeologët duke rindërtuar
Ditët e kaluara.
Eja!
Largoj rërën e kohës,
mbledh shpirtin tim
copë-copë.
3
O! Duke të pritur ty
Çeli lule druri i portës.
Dhe zogjtë e zërit tim fluturuan.
Duarkryq mbi heshtjen time
Sa bota të kam pritur ty.
Ku je?
Kështu vjen mbrëmja.
Pastaj hëna hap një tunel në erësirë.
Pastaj agimi i rëzon muret e natës.
Pastaj dergjet dita si peshk mbi rërë.
Dhe përsëri perëndimi dergjet si kufomë reshë.
Dhe përsëri vjen mbrëmja e lashtë sa bota.
Dhe kështu ikin ditët pa ty.
4
Ishte njëherë… (Po kjo s’ësht legjendë!)
Mbanja mbi sup krahun tënd lakuriq.
Puthja syt e tu.
Duart e mia, si druri i hardhisë,
gjelbëronin mbi ijët e tu gati për tu bërë nënë.
Unë isha për ty gjithçka. Isha streha jote
Ku ti preheshe në qetësi.
Pikë-pikë tani rjedh shiu mbi strehëz!
Ku je?
Jo. Jo, duhet ta dini, kjo nuk është legjendë!
5
Si më braktise kështu?
E ke ditur se dita pa ty s’ka kuptim;
As hëna as dielli që tunden në qiell si
gjëja më absurde;
Dhe udhët janë kot: s’të çojnë gjëkundi!
E ke ditur se pa ty qyteti është bosh si në
ditën e parë të krijimit të botës.
Katër horizontet varen si tabllo të dështuara.
Dhe dreka ri si një gardian te guzhina.
Ja dhe krevati im ku kam për tu varosur
përsëri sonte.
Ja dhe dhëmja ime që s’vdes kurrë.
Të gjitha këto i ke ditur e megjithatë më le.
6
Ktheu e dashur!
Të shoh duart e tua, sytë e tu. Më mori malli.
Të kalojm dorpërdore mes qytetit
Si dy marsianë të ardhur nga kozmosi i
dashurisë.
Do të këndoj për ty, gjithçka do të shndrohet
në kitarë.
Zërin tim të bërë kurorë
Po vë te këmbët e tua.
Ti je perëndesha ime. Bekuar qoftë
Gjiri yt ku unë mbështeta kokën.
7
Ktheu!
Po rri si skllav para Portës së Pikëllimit
Ditë e natë.
Ndiej si po kthehem në bronx.
Ndiej daltat mbi ballin tim, mbi sytë e mi.
Ku së shpejti do të mbijë bari.
8
Dhe në vdeksha, kënga ime u bëftë selvi
Ku rinë zogjtë si rimat në vargje.
Rufetë e lira, si vargu im
Thefshin mermerin e ftohtë të varrit.
Kur të vdes, njeri s’do më qajë.
Po mundet të thonë:
Shkoi ky rëmujaxhi.
Ah! Vetëm nëna duarkryq mbi varr
Do qaj në vetmi.
Moj nëna ime, e dhembshura ime,
Sa shumë ke vuajtur pas meje.
Udhëve tërë jetën si qyqe baladash.
Mbështjellë me të zeza
Si e mbështjellë me pikëllimin e tërë
njerzve.
9
Mbrëmë qeshë te shtegu ynë
Trishtim. Mërzi.
(Mbi frona, kështu
me bijat e saj flinte vetëm vetmia.)
Shelg, i thashë, i dashuri im!
Sa herë me duart e gjelbra na ke mbuluar.
Në kujtesën e gjetheve,
Në netët me shi,
a të është shfaqur fytyra ime e harruar?
Jam i vetmuar, i dashur! Po ik.
Pas meje
Si qen më ndjek vetmia me bijat e saj:
Trishtimi, mërzia. Lamtumirë!
10
Po endem nën gërmadhat e ditëve
të shkuara.
Rrënoja. Pirgje të rrëzuar:
muaj, mote.
Ç’është kështu?
Është rëzuar Babilonia
por kurrë
Asnjë arkeolog nuk e ka qarë me lotë.
O Zot! Bëmë dru dhe merri
Gjethet e mia një nga një.
11
Po dal nga kjo këngë,
Nga këto kollona të thyera,
Nga ky tempull i rrëzuar.
Shpirti im tërë plagë kullon gjak
Shikomëni:
Unë
Po vi që nga shëmbja e Trojës
Unë kam dalë nga gërmadhat e
shtatë mrekullive të botës.
Dhe se bëri Zeusi Olimpik këtë hata
As Hefesti, as Çezari s’e bëri.
Ja, në vend të strategve dhe perëndive
diku larg po ikën
një vajz e bukur me flokët ngjyrë dielli.
12
Lamtumirë!
Dëgjoni rekuemin tim dhe largohuni!
(Po, kujtomëni mua!)
Si një beduin i lodhur, po ik!
Është vonë!
Lamtumirë dhe ti moj kënga ime e
trishtuar.
O ju të braktisurit,
më prisni!
Ju udhëtarët e vonuar, po vij!..
