Ecën në shëtitoren rreth e qark liqenit të Tiranës, e cila për fat është bërë e re, por që megjithatë duket sikur është restauruar diçka që buron nga kultura e vjetër, gjë që nuk është e vërtetë. Por sa do të donim të qe e tillë! Deri këtu, pavarësisht hamendësimit, s’ka asgjë të keqe. Duket se kemi kuptuar ca shenja gati të pavërejtshme që befas na tronditin me ndjesinë e një ngashënjimi që herë-herë duket si një trishtim i pa fund. Dhe ne jemi një grup i madh njerëzish që i nënshtrohemi mbrojtjes nga Covid-19 me ajër të pastër nga Parku i Madh. Të mbrohesh me ajër të pastër është një luftë e bukur, pa e përkatësuar këtë si një gjë të tepërt. Sepse prej kohësh ne bëjmë jetën e mbrojtur brenda në shtëpi, ose nën pushtetin e maskave e, për këtë shkak, na bëhet se kërkojmë një kanxhë ku të kapemi e të justifikohemi në një farë mënyre. Dhe ecim, dëgjojmë veten ose muzikë, shmangim afrinë me të tjerat përballë shpërthimit të të qeshurave, mërzisë, cinizmit, mërisë. Një asociacion dhe bashkëbisedim njerëzor i shëtitësve, një kastë e re të privilegjuarish jo nga fati, por nga vullneti…
«Si je? Na ka marrë malli! Ç’bëhet, mo? Nga ishe fshehur tërë këto kohë? Kujdesu për veten! Si është moti andej? Bie shi! Jo, jo nuk bën ftohtë… Mbyllu brenda, mos dil! Veç të çmendem, kjo më ka ngelur tani! Ç’thua mo?… Fundja le të bjerë, na duhet edhe erë edhe shi… S’e kam humbur ende toruan. Dy hapa e kam Dinastinë, atij i them parashikues unë, që kur e ndërtoi lokalin, hotelin dhe mjediset, duke parashikuar luftën e habitshme dhe të tmerrshme kundër Covid-19.» Aty mund të surbësh edhe me një të uruar, pa u afruar kokë më kokë me ndonjë mik… E megjithatë gjithkush prej nesh mund të ndjekë bisedat që rrok veshi. «Ju shikoni punët, pa unë… Baba, të kam çuar fjalë që dje mbrëma, dalja e përditshme është e dëmshme… Të lashë edhe dy libra. Po, njëri është «Përsiatje hulumtuese» të profesor Xhevat Lloshit, ku mund të lexosh «Kultura korçare e sallonit». Po. E vërtetë. Aty flitet për kulturën e shpellave të cilës i këndojmë, duke harruar se qytetërimi shqiptar kalon nëpër sallonin korçar të kulturës… Ke nevojë për gjë tjetër? Ç’të mungon, mo? Asgjë. Karta e kreditit? Mos u mërzit, de, po e mbyll bisedën… Bëjuani qejfin burrave! Nuk u shkon për shtat!…»
Mjaft dëgjoja zërat që kalonin përskaj meje. Edhe muzikën që e kam si një qenie të dytë. Por edhe më interesante është biseda që fillon e përfundon me veten, në mënyrë të papritur ose edhe me një ndjenjë e pakëndshme që e kaplon këdo prej nesh, e që shpesh, sidomos këto kohë na mungon pothuaj gjithmonë. Përsëri më rrok veshi :«Do të jenë ngushtë, kushedi! Të zestë ne! Mos e përmend më! Të shkretët… E mo, lëre, bëjnë sikur nuk u vete mendja… E, dashuria? Po interes është dhe pikë. Lëre, e djallosa! Nuk pihet uji nga shishja! Nuk të lë ai, salloni qytetar i Korçës! Gogol?… Më ngjall vetëm mëshirë dhe mërzi!…»
E gjithë kjo më tingëllon bukur dhe ëmbël dhe mendoj që do të qe e papërshkrueshme një ditë dimri në Parkun e Madh. A mund t’i regjistroje dot të gjitha fjalët e thëna duke shëtitur, ecur, vrapuar e duke ndenjur në të? Do t’i ngjante një poeme të pafundme, ose një romani me mijëra faqe. Kaq bukur dhe ëmbël do të tingëllonin. Prandaj dhe do t’më pëlqente të gjeja në një shteg skulpturën monumentale, atë të improvizuar, faqe muresh ku mund të shkruheshin vargje, puthje, dedikime, psherëtima, ide, mendime fluturake, fjalë që bëjnë përshtypje të thukët, për miqtë, shokët… Po një sallon mode, libri, muzike, veshjeje, baleti, fëmijësh, sporti etj. Dhe ke qejf ta dëgjosh çdo çast. Ndriçimi i plotë, lodrat, revistat, muzika, një rrugë aktive ditën dhe natën, biçikleta… Por duke u menduar më thellë njeriu kërkon edhe strehë, kafe të thjeshta, shërbime të tjera dhe kudo (kudo!) libra. Ditë dhe natë. Se edhe nata tërheq në gjithë gjatësinë e saj. Ngrohtësi në dimër dhe fresk në verë. Dhe betim në vjeshtë e premtim në pranverë. Shpesh herë mund të hasësh edhe oratori, rrep, improvizim, teatër rruge, një njeri si dordolec që tremb dikë, artistë që fotografojnë, shfaqin, deklamojnë… Dhe ti dëgjon: «Por me gjuhë kaq t’moçme, e mjera,/ Si i’bij’ kje qi pa prind mbet,/ Për t’huj t’mbajshin nder dhena t’tjera,/ Si t’kishte kush për motrë t’vet…»/ Dhe të bëhet zemra mal kur dëgjon këto vargje nga Dom Ndre Mjeda, këngëtari lirik i gjuhës shqipe…
Këtu në Parkun e Madh arrin kulmin në fantazira të çuditshme, që të bëjnë të harrosh kotësinë dhe mërzinë e jetës së këtyre ditëve, ndonjë zë që ngrihet pa ose me dashje. Dhe kjo ndodh jo rrallë. E përditshme me diell të bukur, si të gdhendur në shpirt, po edhe me një shi po kaq të këndshëm. Askujt nuk i vjen çudi si ngjet kjo, sepse vjen natyrshëm, se në Park nuk mblidhen dështakët, as të pashpresët, as pleqtë gërnjarë, jo! Përkundrazi! Këtu edhe shëtitësit i pëlqen shkëlqimi, seksi, paraqitja e re. Rinia. Por ja që mungon libri. Qoftë edhe reklamat me librat e rinj, ose reklamat me drita dhe ato elektronike për librin, për efektet e veçanta të dijes, obeliskë të përkohshëm kulturorë, vargje të Lahutës, vargje të gjuhës shqipe dhe për gjuhën shqipe…Imagjinata realiste të çon kudo, në të gjitha shtigjet. Këtu s’ka krekosje të beftë, që s’u shkon fare fytyrave të lodhura e hijerënda që nganjëherë shfaqin intelektualët e mbetur në këtë vend. Ngaqë duke ecur në Park shpesh të fton një mik që e takon papritur, veç që shtysa të ngut për t’u kthyer në shtëpi, mbetesh ngushtë në mendimet e tua, edhe pse jashtë teje bie shi…
Rrugët e preferuara të Parkut të Madh duket se janë bërë të lëbyrta nga valët e rrëmbyera të shiut dhe drita e lënduar e vetëtimave që ndriçojnë gjithë hapësirën përqark. Them se duket si klithmë drite, disi e ftohtë dhe secili prej nesh ndjen fërgëllima të befta dimri, siç mund të ndodhte e kundërta në verë. Kështu edhe dimri përfton estetikën e tij të veçantë… Po, kjo është një ditë si e qelqtë që duket se pi uiski dhe shkakton një gjendje gati magjike, që sajon një buzëqeshje të çuditshme dhe pothuaj sfiduese prej ere dhe shiu. Po ja dikush ia nis papritur këngës, që i detyron zërat të dëgjohen të trishtë, të lodhur e përplot ankim. Fundja të tillë e tjetërson shiu! Por s’dihet pse mua më duket e bukur…
Njerëzia, një mizëri me maska, si për të fshehur fytyrën, duket se kanë ardhur enkas për të luajtur teatër. Aty ata ngjishen brenda rrezes së çadrës laramane, nën shiun e zymtë (për ironi!) që breron shtruar e, bashkë me vetëtimat që ndriçojnë, të ngjallin një keqardhje të madhe për atë që mungon dhe vështrojnë lart mbi drurët e Parkut dhe më tej retë e ngarkuara që gremisen duke hapur humnera pafund në qiell. Varreza gjigantë e perëndive? Varreza fluturuese, më thoshte në mendimet e mia Roland Gjoza, një tregim i njerëzve të ngarkuar me halle të Faruk Myrtajt që digjen e shkrumbohen befas nga rrufetë gjëmuese. Aty-këtu, në çastet e heshtjes dhe qetësisë e ndien se do të shkonin më mirë vargjet e Fatos Arapit, shkëputet ndonjë psherëtimë që nuk e gjen aty Xhevahir Spahiun, një telefonatë Korçe nga Skënder Rusi, i qan zemra që nuk e sheh aty Faslli Halitin dhe këtë e shoqëron me një ofshamë e trishtë. Aty bën pohe e bujë zulma e Moikom Zeqos dhe trishtimi i madh i Ali Podrimjes, drita më e mirë e Petro Markos duke gjetur pranë ethet njerëzore, bashkë me veset më të tmerrshme: egoizmin, lakminë dhe zilinë. Aty gjen ngushëllim pune piktori Buron Kaceli në atë ndërkohën, kur dikush mban ligjëratën e lavdisë dhe, heshtja u vë veshin fjalëve nëpër shi, po edhe nën rrezet e diellit, fjalëve përplot ëndje për atë që është, ndonëse e mbuluar me maskën e Covid 19, ku bëjnë majë edhe librat, edhe ata nën okelion «me maska»… Duke ecur ke të drejtë të meditosh, t’u besosh gënjeshtrave të mrekullueshme që trillohen për të harruar koronavirusin (të gjitha kurorat mbretërore janë shpallur të padobishme për shkak të emrit!), për t’u larguar njëfarësoj prej saj. Megjithatë gjithkush e gjen rastin të mendojë për veten, paratë, gratë, udhëtimet që e presin (sikur të udhëtohej sërish!) dhe dalëngadalë i duket sikur fiton siguri. Edhe vetë dimri, sa del rrezja e parë e diellit, ndien sërish shijen e fortë të jetës… Ç’mrekulli! Veçse pa libra! E pse ndodh kështu? Sa mirë do të ishte që të ashtuquajturat biblioteka në qytetin e Tiranës, të ktheheshin në sallone libri!…
Befas u çanë retë dhe mbi parkun e madh u ngrit lart dielli (dhe çfarë dielli!) me një butësi e ëmbëlsi përdëlluese. Si çdo gjë e dimrit, kur fiton vesk ajo që zakonisht mungon… Zëra të dridhur. Oratorì befasuese dhe disi e trembur. Rrëfim në pak minuta. Jeta e një njeriu të mirë. Një trillim i habitshëm. Ca ndodhi që s’kanë ngjarë kurrë. Dhe të gjithë besojnë të habitur. Fjalët e dimrit të befasojnë. Veshur rëndë. Superpeshë. Entuziazmi që vazhdimisht duartrokasin. Ah, sikur të kishim gjallë teatrin kombëtar, por ja që dora mizore e shembi, ndonëse aty pranë dëgjohet rënkimi i Maks Velos. Në një sallë teatri? As në teatrin veror antikovid. Ai i gjorë kërkon menjëherë të falur për atë sjellje plot marrëzi. Dimri edhe turpin e shtyn nëpër radhët e shtrënguara të njerëzve me maskë. Kështu që vetë dimri ia mbath nga sytë këmbët… Për një vepër arti? Apo për një libër fëmijësh që mund të jepej elektronikisht në Parkun e Madh… Apo mezi pret të vijë 25 prilli! Ndoshta!…
Këtu, në rrugët e ndriçuara të Parkut të Madh mbaron ceremoniali i dimrit dhe brenda çastit përjeton të gjitha stinët. Dhe kjo të krijon ndjesinë e të jetuarit të të katër stinëve njëherësh. Fundja atij që lëshon pe i takon të falënderohet nga miqtë, njerëz të panjohur, veçmas nga gratë, ato që artistikisht çdo ditë arrijnë të befasojnë këdo, ndonëse ato dendur i kanë sytë të mbushur me lot. Nga era? Atëherë fajin e ka trishtimi! Mbase, por ato dinë të thonë fjalë kaq të ëmbla dhe përdëlluese, sa të shteret pikëllimi pa anë e fund e të davaritet dalëngadalë. Gratë dinë të buzëqeshin bukur e me një shpresë sado e mekur të jetë do të shfaqet në shpirtin njerëzor e do të hyjë brenda nesh… Gratë edhe talenti i tyre aq estetik nuk është parë e dëgjuar akoma, sepse në prag gjithnjë është e rrallë, kurrë e shpërblyer, gati për të shpërthyer. Revolucionin e grave e ngre lart arti, letërsia, libri…
Ecën ditës, (mëngjes, drekë e darkë) në Parkun e Madh. Shpesh të rëndojnë mendimet edhe në një ditë me shi. Dhe mendimi ngurtësohet para shpërthimit në ditë me diell, duke kërkuar të ulesh në një tavolinë në respekt të largësisë, që ta shtysh emocionin si ditën me shi. Gjithsesi Parku duket i veshur me shumë mërzi, ndonëse nuk duhetj harruar se atje nuk mungon fryma e ngrohtë e njeriut, që është si një mall i rëndë i papërcaktuar, si një dhimbje e ëmbël… Por sidoqoftë flitet për histori të vërteta, ku nuk stiset asgjë, secili rrëfen diçka të dhembshur nga jeta e vet dhe për çudi nuk e ndjen vetminë, atë vetminë si lëngim, që në një ditë dimri të mundon për shumë e shumë kohë. Njeriu i thjeshtë i ngarkuar me njëmijë halle me një fjalë të vetme kërkon të bëjë mrekullinë dhe ta shndërrojë natyrën e tij duke e bërë të virtytshme, ta heroizojë, po nganjëherë ta bëjë të urryer, apo edhe të nderuar, kështu trillet e besueshme nisin të ngjallin admirim të fshehtë. Dhe këto mendime vijnë gjatë një shëtitjeje në jetën e përditshme, por dhe në ëndrra, që na ndihin me praninë e tyre të padukshme, këtu midis nesh, gjatë një shëtitjeve të vetme, ndonëse e përditshme, duke sjellë mrekullinë e shndërrimit të saj për hir të një trilli dashuror. Në meditimin e përditshëm gjallojnë personazhe të famshëm të kohërave të shkuara që sollën ato që dimë, apo personazheve të sotëm, duke na dhuruar ditë të shëmtuara si askurrë tjetër, që betohen ditë e natë me të ardhmen tonë të ndritur për marrëveshje miliardëshe, por me lugën bosh… (Gënje edhe njëherë pa të shohësh!).
Kjo është një ditë dimri e ngarkuar me mërmërima admirimi e mahnitjeje, e përshkuar me trishtim, ekstazë dhe hare e krisur. Dhe vjen mendja e bërë ujem. Ujemi i shkrimtarit apo i mullixhiut? Po ku t’i gjejmë këto kohë ata? Se jo vetëm shkrimtarë e mullixhinj s’mund të gjejmë! Domethënë as edhe ata, të dy të munguar gati sa s’shpërthejnë nga ajo fjalë që ta bënte mendjen trokë. Dhe vijnë raste të pakëndshme, të paparashikuara, të heshtur, të nënshtruar si para një idhulli, kur papritur feks krejt pavëmendshëm një rrethanë përplot kulturë dhe kushdo prej nesh mund të gjejë monumentet rrugës së Parkut të madh, teatrin e kukullave, buzëqeshjet lojcake, libri në reklamat ndanë rruge, erën që pëshpërit fjalë dashurie…
Tiranë, më 12.01.2021
