(Në praktikë ma shumë gjasa ka me rrejtë historia sesa letërsia)
cadenza
Neni Age vdiq në nji natë dimni të vitit 2000, kur po i vihej kapak shekullit të madh. Vdiq e qetë. Pa asnji brengë dhe u shu shumë shpejt dhe pa dhimbje. Ajo kishte lanë të shkrueme gjithçka duhej për me organizu ceremoninë e saj mortore. Zarfin me letrën, ku kishte shënu gjithçka, ia kishte lanë të mbyllun tim eti, si ma i madhi nga nipat e burrit të vet. Duke qenë se neni Age me axhën Zef nuk kishin pasë fëmijë, atëhere të gjitha amanetet kishin mbetë për t’u realizu prej nesh, nipave dhe stërnipave.
Kur baba e hapi letrën qemë mbledhë thuajse të gjithë te dhoma e ndenjes. Në dhomën e gjumit ishte vetëm trupi i pajetë i nenit.
Po përpiqem me jua përcjellë letrën ashtu siç e kam fiksu në mend:
“Të dashtunit e mi!
Ju që më keni ndejë afër përgjatë gjithë jetës, asaj që kemi kalu bashkë, falë fort të dashtunit Zef, sigurisht që ju do keni mirësinë me u kujdesë edhe për shartet e mia ma të fundit.
Te arka e nuses kam lanë çarçafët e dekës, të qëndisuna prej meje me kohë e me marak. Kllefin e jastekut gjithashtu e gjeni aty. Po te arka, në krahun e djathtë keni të mbrendshmet, çorapet e këpucët e reja, kujtim prej Zefit, për vitin e ri 1968, kur edhe u patëm martu. Në raftin e teshave, po djathats, keni fustanin e ri. Mbi fustan, te gjoksi, kisha dashtë me pasë spilën e bame me dhamb elefanti, atë që Zefit i pëlqente shumë.
po ju la nafakën,
e jueja,
Age
p.s. Mos harroni me thirrë nji fotograf për me fiksu gjithë ceremonialin. Du veç foto bardh e zi. Ndoshta do t’i duhen dikujt ma vonë, për me tregu ndonji thashethem të vogël…
Në fund të letrës kishte vizatu nji luledele, tamam si këto stickers të kohëve tona.
Natyrisht që e gjithë letra më pati ba përshtypje të thellë, ashtu e thjeshtë dhe esenciale, siç ishte. Por, me ju thanë të drejtën, ma shumë se gjithçka në letër më pati përshtypë ai post scriptum: “Mos harroni me thirrë nji fotograf…”
coda
andante
Asht data 2 nandor e vitit 2022. Dita e të shuemve. Diell. Jam rrumbullak 57 vjec. Sapo kam dalë nga vorrezat e Rrmajit[1], ku kam vu do lule e kam thanë do përshpirtje te vorri ynë i familjes. Asht nji vorr monumental, dy katësh ndën tokë, me tetë “sirtarë” gjithsej, afërsisht si të tjerët që gjenden rrotull. Të gjithë sa janë të vorrosun te ai vorr kanë vdekë në mënyrë natyrale dhe të paqtë. Asnjeni prej tyne nuk ka pa keq ndër familjet e veta. Pakashumë kanë vdekë me radhë, dhe çka asht ma e randsishmja, të gjithë kanë lanë trashigimtarë, të shëndetshëm e të mirë.
I vetmi çift që gjendet në atë vorr e që nuk ka lanë trashigimtarë asht Axha Zef me nenin Age.
Janë ba ekzaktësisht 22 vjet nga vdekja e nenit Age. Dhe ma shumë se për këdo tjetër sot kam ardhë me thanë nji lutje të posaçme për të. Lutjen e kam saju vetë. Mos më pyesni si asht, se as unë nuk e di. Di vetëm që asht nji lutje që e kam improvizu aty për aty dhe se asht e mbushun me dashni…
Dal nga varrezat dhe marr për nga rrugica, ku dikur kishim shpinë e madhe, atë me oborr, të mbushun me lule, dhe ku kishin zanë fill sa e sa thashetheme të bukura.
Në vendin e shpisë, ngrihet nji pallat i madh, i stërmadh, i përbamë prej shumë kuti shkrepsesh, paksa ma të mëdha se ata të komunizmit, por gjithsesi, module simetrike, që përsërisin njeni – tjetrin në mënyrë perfekte e të frikshme. Brenda tyne jetojnë njerëz. Në përgjithësi, njerëz që nuk i njoh e ma merr mendja se edhe nuk më njohin.
Ja… Qe… Po kalon nji komshie e vjetër. I mban sytë nga unë. E di që po i dola përballë do më mbysë me pyetje. Ka nevojë për bisedë. I shmangem me lezet. Mbas saj sulmon nji tjetër. Këtij e kam shumë të vështirë t’i iki. Asht nji tip i hollë e i gjatë, që të pyetë me libër shpije. Pyetjet e tij, të lejojnë që të kthesh vetëm nji përgjigje njirrokëshe: “Mirë”. Ato tingëllojnë si nji breshni automatiku: “Si jeni? Mirë? Baba, mirë? Motra, mirë? Nusja, fmijtë? Mirë? Po andej nga vjehrritë? Të gjithë mirë? Po ti vetë njëherë si ke qenë? Mirë?… Dhe këtu ai ka nji çast që i thahet pështyma, i mbaron fryma. Pikërisht në atë çast ti mund t’i japësh fund asaj torture veç me nji togfjalësh: Shumë mirë”
Ndërkohë po afrohet edhe Rozina. Kjo, në ndryshim me zotninë që sapo takova, dhe që dallohet për bisedë me ritëm të naltë, ka nji ritëm krejtësisht tjetër. E merr shumë ngadalë.
Atëhere unë baj sikur nuk e shoh. Uli kokën dhe instiktivisht fus dorën në xhep. Atje kam celularin e madh sa nji patllake. Zhytem në të dhe shikoj të tjera fotografi që kam aty brenda, duke i thanë vetes se nuk duhet ta humbas zakonin e printimit të fotografive. Madje me këtë rast shkoj te studioja ma e afërt dhe blej atje edhe nji album.
Mbas gjysëm ore me fotot e zgjedhuna për printim dhe me albumin e ri fotografik futem te apartamenti i babës. Jashtë albumeve të mëdhenj kanë mbetë vetëm fotografitë e funeralit të nenit Age. Mendoj me vete se sa mirë qe kujtu ajo me thirrë nji fotograf. Zakoni i të fotografuemit të funeralit kishte kohë që qe zhdukë në qytet.
Fotografitë e funeralit të saj i kisha futë të gjitha në nji album të vogël e të blemë enkas, për të mos ndejë në turrë me të tjerat. Mbas disa kohësh prej vdekjes së nenit Age, më pati zaptu idea që t’i grumbulloja të gjitha fotot e funeraleve në nji tjetër album, por nuk e bana. Do të ishte thirrë “Albumi i vdekjeve”.
Por gjithsesi. Sot po ulem i vetëm te divani dhe po mjaftohem duke pa fotografitë e funeralit të saj. Qenë pothuajse të gjithë njerëzit e lagjes në të. Plot kishte edhe prej qytetit. Kishin ardhë gjithashtu edhe nga Durrësi dhe nga Tirana. Diku andej nga fundi i turmës dukeshin edhe ato të jetimores, ku neni kishte shërbye gjithë jetën. Rrinin në fund. Nuk e di pse rrinin në fund. Qenë mbledhë të gjithë bashkë dhe në të njajtën kohë nuk qenë bashkë me turmën. Dhimbja për nenin ma tepër i kishte grumbullu rreth vetes së tyne sesa rreth ne të tjerëve. Ata kishin dalë edhe në nji foto më vete, të gjithë tashma të rritun: burra dhe gra.
Këtu, te kjo fotografia tjetër asht portreti i njenes prej tyne. Dhimbja ia ka shtremnu ballin. Sytë janë gjysëm të mbyllun. E gjitha asht shndërru në nji shtrëngim, në nji sforcim, në nji lëvizje instinktive muskujsh, të pakontrolluem. Po të njajtën pamje ka marrë edhe njeni prej burrave të veshun keq, ose ma saktë, të veshun lirë, që qëndron në kambë këtu te fotografia tjetër.
Qe ku shikohet edhe doktori. Plak simpatik. Doktori ka dalë në këtë foto krejtësisht i përhumbun. Mbas tij gjendet edhe inxhinier Eqremi. Inxhinier Eqremi çuditnisht i paplakun, ka në dorë nji tufë me lule.
Mandej në faqet e fundit të albumit të vogël janë fotot e nenit të shtrime në shpinë e me duert e mbështetuna te njena – tjetra. Duket ma e vetmueme se kurrë ndonjiherë…
O Zot sa mirë që të gjitha fotot ishin bardh e zi. Çfarë grueje e meçme. Imagjinoni sesi do zvetnoheshin ngjyrat me kalimin e kohës, sesi do qyrraviteshin mbi njena – tjetrën. Po neni Age kishte lanë amanet që të gjitha fotot të ishin bardh e zi. Dhe ashtu qe ba. Bardh e zi si jeta, si dikur, si koha e mbetun mbrapa, si kujtimet apo ndoshta edhe si portreti i nji thashethemi…
[1] Varrezat katolike te Shkodres.
