Po të mblidheshin bashkë ata njerëz që i qëndruan ngushtë e pranë deri në ditën e mbrame Ismail Kadaresë, veç familjes, do të ishin dhe një grusht shokësh e miqsh.
Në radhë të parë, ishte Helena, zonja e tij.
Kadareja deri në fund ishte i rrethuar me njerëz të dashur.
E them këtë se për ditë dëgjojmë për largime nga kjo jetë të artistëve me famë a të personaliteteve më të shquara politike, të cilët shuhen në vetmi a në rrethana krejt enigmatike…
Kadarenë e deshën miqtë dhe ai që i rrethuar me kujdesin e tyre gjer në fund. Siç e përmenda, Helena, familja, botuesi i Onufrit dhe një sërë miqsh të tjerë. Kjo shfaqje kujdesi e përkushtimi u bën nder atyre, po i bën nder dhe kulturës shqiptare.
Jeta mbahet në fijje të holla. Arteret e qafës që dërgojnë gjakun në tru, janë fije të holla e të padukshme. Po bllokimi, këputja e tyre vdes trurin, këput përfundimisht jetën e njeriut.
Këto fije janë kujdesi për atë që duam, besimi te njeriu në krahun tonë, integriteti i një marrëdhënieje që e dëshiron përcjelljen e miqësisë, të mirësisë, por dhe kthimin e ndërsjellë midis tyre. Kadareja kishte nevojë për miq, për njerëz, për ngrohtësi, empati.
Ata që ishim pranë tij, e ndoqën largimin e tij gradual. Në fillim ai iku nga Franca. Hoqi dorë nga të shkruarit. Një operacion… një pandemi me pasoja të rënda psikofizike.
Dikur ngjiteshin në shëtitjet tona deri në majë të kodrave rreth liqenit të Tiranës. Ngecëm… shkonim deri te gjysma e kësaj rruge. Më pas nuk ecnim as dy-tre qind metra. Pastaj ai nuk donte të lëvizte asnjë hap. Madje me zor e nxirrnim nga shtëpia e tij. Ai po rrëgjohej si një zjarr që futet poshtë hirit të tij dhe nuk do ta ndezin përsëri. Bujar Hudhri dhe Çerçiz Loloçi e shoqëronin përditë. Kur unë mungoja ai më telefononte të ishim bashkë në kafe.
Kur e sillnim të hyrja e pallatit kishim përshtypjen se ne po mbanim në duar një vazo të shtrenjtë kristali që çast pas çasti mund të na thyhej në duar. Trupi i tij me kohë nuk donte t’u bindej lëvizjeve të domosdoshme që kryen për çdo ditë një njeri. Vazoja e kristaltë e jetës poshtë këtij trupi kishte marrë plasaritje të pariparueshme dhe thyhej sot, thyhej nesër. Por këtë as e besonim dhe e shtynin tej… ne do takonim atë përsëri e përsëri. Sa dhe ditën që morëm lajmin e fikjes së tij, nuk donim ta besonim. Fijet e holla që mbajnë jetën, më së fundi ishin këputur.
Ishte një jetë aq e pasur, aq e begatë me aq shumë prurje në kulturën shqiptare dhe atë botërore, sa asnjë shqiptar tjetër përpara tij. Por dhe kjo pasuri e begati e jashtëzakonshme nuk e mbajti dot për këndej në jetën e gjallë. Ai duhet të shkonte. E kishte kryer si një burrë i madh misionin e tij. Ai i dha nder profesionit të tij, nderin e një shkrimtari të madh që i shërbente për ditë talentit, pasurimit dhe mbrojtjes së paprekshme të detyrimeve që të vë mbi shpatulla një profesion e tillë.
Ne që ndoqëm ikjen e tij, mund të kemi qenë nga ata që ndoqëm lartësimin e tij. Ashtu si ai u tërhoq nga ngjitja në kodër, dikur ai u lartësua prej nesh, nga mjediset tona të rëndomta. Jeta e tij e dytë prej shkrimtari, romancieri e çonte në maja që ne nuk e arrinim dot.
Por nuk u shkëput prej nesh. Diku na kërkonte mendim për një vepër të cilën kritika zyrtare po ia kryqëzonte. Ne ia miratonim atë vepër. Ai kish nevojë për një reference nga njerëz pranë tij. Diku kërkonte mendim për një poemë që në të ardhme mund ta dëmtonte, por ne i thoshim që “për shumë arsye” bënte mirë ta botonte. Ai ishte njeriu që të peshonte e të përshkonte tej e etj më vështrimin e tij. Cilat janë këto shumë arsye, pyeste. Duhet të merreshim vesh me nëntekst. Heshtnim… i thoshim “dihen shumë arsyet”.
Kishte raste kur ai kritikohej rëndë… ndonjëherë të ngjante se vërshëllenin presa kamash në qafën e tij. Ai vinte të ne në Gjirokastër, në Berat. Si vëllai i madh që ka marrë goditje që dhe boksierët e mëdhenj mund t’i hedhin knockdaën; ai donte afrimin tonë drejt plagëve të padukshme të tij. E rrethonim. Nuk flisnim. E dinim, më shumë e ndienim, që vëllai ynë kishte një problem të madh me shtetin. Kohë paranojash, kohë që hante kokë ministrash, kryeministrash. Nuk mund t’i denim të gjitha. Ai ishte prej kohësh në sfera të tjera. Ne vetëm mund ta merrnim me mend që vëllai ynë i madh i ka punët pisk. E rrethonim. Një drekë, një darkë. Në mëngjes kafe. Një takim letrar me dashamirë të letërsisë tij. Kaq mund të bënim. Të heshtnim. Ta donim me heshtjen tonë mirëkuptuese. Mund të ishte martiri. Në një kohë që duhet të ishte më kurorën e dafinave, të mirënjohje, të dashamirësisë mbi krye.
Miqësi të tilla të farkëtuara në kohë kur ngarkesa elektrike shkëndijonin e mund të shkrinin linjat e tensionit të lartë, i mbetën kohës.
Thanas Dino nga Gjirokastra më pyeste për të dhe pastaj më këshillonte: shiko, se ai njeri është i pazhbirilueshëm. Mos i beso. Ai ka rezerva. Thotë nuk shkruaj, por kush e di ç’ fsheh në arkat, në arkivat e tij.
Ne nuk e besonim se si ai nuk po shkruante më. Nuk e besonim… dhe kur më së fundi ai po thoshte se nuk i pëlqente asgjë nga jeta.
Ishte njeriu i sfidave të mëdha. Ai do t’ia hidhte moshës, sëmundjes, do t’ia hidhte dhe asaj që donte t’i këpuste arteret që çojnë gjak në zemër.
Por në ditë fijet u këputën. Jeta edhe një njeriu të madh si ai, mbahet në fije të holla.
Ato fije të tjera të miqësisë të mirëkuptimit, të besimit, të mirëqenies që të jep shoqërimi me njerëz, të zbukurimit të jetës nga që ke pranë, nga njerëz që kurrë nuk të lënë në baltë, këto fije ende mbeten të forta tek ne që në një jetë e patëm për fat të jemi pranë tij.
