Për Lizën kisha menduar se duhej të shkruaja një tregim të realizmit socialist. Ajo kishte qenë kooperativiste e dalluar në një fshat të jugut të Shqipërisë dhe rrëfimin për të nuk mund ta bëja ndryshe, përveçse si nostalgji për atë kohë të lumtur dhe për bëma njerëzish gjithashtu të lumtur. Por nuk ndodhi ashtu. Socializmi u rrënua shpejt dhe metoda e realizmit socialist u thye në mënyrë të pariparueshme. Kjo ndodhi pikërisht në rrëfimin për Lizën.
Kur e pash Lizën për herë të parë, më ngjau me një Nurien e katundit tonë, për të cilën një herë kam rrëfyer kalimthi, atë Nurien me zë të trashë, të cilën seç e pash një herë në ahur duke u larë, mandej iu tregova shokëve të mi për këtë, mandej shkuam të gjithë me e pa nga vrimat e derës së ahurit, mandej ajo… Por, le t’i kthehemi Lizës së realizmit socialist, Lizës vithegjerë dhe këmbëfyllake, dhe kooperativiste e dalluar. Një ditë asaj Lizës iu qep në mendje të bëhej grua dhe kuturisi dhe ra në dashuri me një oficer të ri të një reparti të afërt. Ishte pranverë e vonë dhe me oficerin e ri, në një nga ato ditë, u futën në shelgjishten pranë, aty bënë dashuri dhe po atë ditë vendosen të martoheshin. Por ndodhi që reparti ushtarak u mbyll krejt befas një ditë dhe oficeri i ri u zhduk pa gjurmë. Ndërkohë, Lizës që nuk i bënte punë më vrulli revolucionar i kooperativistes së dalluar, atë fillim vere i shkrepi në kokë të mos mbante të linjta, ndërkohë që një fletërrufe mbeti e ngjitur në tabelën e shpalljeve në hyrje të kooperativës, në të cilën thuhej diçka për Lizën që bridhte livadheve duke kënduar. Kjo ishte arsyeja që, atëbotë, Liza të hynte me rrëmbim në zyrën e kryetarit të kooperativës dhe tre burrave që ishin aty ua ngriti fundin prej doku dhe ua tregoi vithet e bardha, pa të linjta.
Kështu ra socializmi në Shqipëri dhe rrëfimi për Lizën nuk mund të vazhdonte më tej sipas metodës së realizmit socialist.
Sapo u mbyll kooperativa, Liza mori ca gjëra të pakta dhe u nis në kërkim të oficerit të ri. Matanë kënetës gjeti një barakë të braktisur të rojave bregdetare, në një shpat të mbuluar me një blerim të gjithmonshëm të larit dhe qarrucës. Atje Liza qëndroi tre muaj. Nga ajo pritje e gjatë iu zmadhuan sytë dhe në dritaren e vogël të barakës deti u bë i trishtë. Një ditë prej ditësh Liza i shkroi një letër oficerit dhe aty i tha çka kishte për t’i thënë, e fërkoi letrën pas trupit të saj, e mbështolli mirë dhe e shpuri në zyrën e postës të një qyteze të afërt. Nuk kishte adresë, por letrën ia la në besë një roje të kotur të bashkisë, pastaj bëri një ditë rrugë për t’u kthyer, me hap të mendueshëm dhe me një brengë djegëse në shpirt. Ende pa arritur te baraka në cep të kënetës, u ndal mbi bregoren e afërt, e shikoi gjatë detin dhe largësitë që përmbyseshin në të. Nuk dinte sa duhej të priste, madje nuk dinte as si ta maste kohën, sepse deri atëherë çdo gjë e kishte bërë për të kooperativa. Madje, edhe shpjegimin se ku shkonte dashuria kur nuk ishte më, e kishte bërë brigadierja, ose dikush i ngjashëm me të.
Së fundi, trokiti në derën e saj një peshkatar i lagunës, një djalë fytyrënjomë dhe truphollë, i cili kërkoi diçka të paqartë, ndoshta një rrjetë peshkimi, ndoshta një grep, ndoshta një fuzhnje, mbase as ai vetë nuk e dinte, por Liza e kapi shpejt vështrimin e tij që iu përshkua nëpër gushë, hetoi një sëmbim të mprehtë nëpër krejt trupin dhe vërejti se ajo brenga e saj e dashurisë së humbur u davarit në çast. E futi djalin brenda, e shtriu në shtratin prej dërrasash dhe bëri me të dashuri një stinë të plotë dhe disa ditë më shumë. Një ditë djali fytyrënjomë doli nga baraka dhe nuk u kthye më.
Vitet kalonin dhe në derë të Lizës trokitën një pas një peshkatarë të rinj e ca më të moshuar, rremtarë lundrash dhe ushtarë pa reparte, roje magazinash të zbrazëta dhe të tjerë kalimtarë rasti. Shkonin dhe vinin, të gjithë duke lënë prapa një njollë mbi rrogozin e vjetër, erën e rëndë të djersës dhe gjakimin e saj të pashuar për vesin perëndishëm të dashurisë. Nuk e ndjente më as brengën dhe as vetminë e dikurshme. Por, një ditë ndodhi që Liza, si krejt papritmas, pas shumë kohësh nisi të mendonte për veten e saj. Në një pasqyrë të vogël varur në mur, pa një ditë vrugun e errët për nën sy dhe pa dy rrudha të zgjatura që i harkoheshin mbi buzën e epërme. Hoqi rrobën që mbante veshur dhe zu të shikonte pjesë të ndryshme të trupit të vet. Po më atë pasqyrë njëditëzaj shikoi qimet e dendura dhe të zeza të fundbarkut dhe diku, në një vend, si shkumëzim i lehtë vale, pikasi ca qime të bardha, të cilat dukeshin dhe zhdukeshin shpejt. Dhe atëherë Liza u dëshpërua pa masë.
Atëbotë, Liza mbeti disa çaste me sy në dritare, prej nga vinte një dritë e hollë dhe e kaltëreme. Fijet e holla të asaj drite bënin një si napë të tejpashme dhe nën atë napë të hollë si prej krahnezash gjeti një ëndërr të saj vogël, nga ato ëndrrat që tashmë i kishte braktisur dhe shumë rrallë i sillte në kujtesë. Një herë e një kohë kishte ëndërruar të bëhej nuse dhe të vishte një vello të bardhë, pastaj të shkonte në qytet, atje të bënte një foto të madhe sa një kapak dritareje, foton ta vendoste në xham dhe xhamit t’i bënte një kornizë të praruar, tamam prej floriri. U ndal ta shikonte atë foto që nuk e bëri kurrë dhe, ndërsa sodiste herë vellon e herë blejtë e flokëve rrëshqitur anash, herë ballin e gjerë dhe herë mollëzat e faqeve me një të skuqur të lehtë prej purpuri, ndihej çuditërisht e lumtur. Por ndodhi një herë që, krejt rastësisht, u ndal para asaj fotoje që nuk ishte dhe atje iu duk vetja e vetmuar. Iu duk sikur shikimi i gruas përtej xhamit ishte disi i huaj, i largët, brengëndjellës dhe i pakapshëm.
Pra, një ditë Liza hetoi se ajo vello e ëndrrës së saj nuk e shpinte drejt lumturisë, si një herë e një kohë, por drejt dhembjes dhe roitjes. U mendua gjatë dhe e kuptoi përse ndodhte kështu. Në atë foto nusërie që nuk e kishte bërë kurrë, ishte vetëm ajo dhe vetmia që e rrethonte, kishte filluar ta moliste. Bëri përpjekje që në përfytyrimet e saj foton ta bënte me të gjerë dhe pranë vetes të vinte një burrë, ta bënte të ngjashme me fotografitë që gratë i vendosnin te koka e shtratit në dhomën e fjetjes, që atje të rrinin përgjithmonë, të mbuluara me një harresë të trishtë. Qëndroi e stepur. Nuk diti cilit burrë t’i bënte vend në krah dhe nuk diti cili prej tyre ta linte në atë harresën e urtë e të ftohtë, e të lumtur njëkohësisht. Në atë pamje të ëndërruar, sado që me mendjen e saj i rrethonte me kornizë të praruar, ata bëheshin të ajërt, të papeshë. Vetëm një çast rrinin aty, që ta shikonin me qesëndi dhe pastaj iknin pa kthim. Mendoi se në socializëm jeta e saj do të ishte ndryshe dhe rrëfimi për një kooperativiste do të duhej të kishte përfundim të lumtur. Këtë ide e kishte ndjekur nga fillimi.
Më pas Liza u mësua të shikonte detin, i cili shtrihej atje përtej, i kaltër dhe i pakuptimtë. Kishte dëgjuar të thuhej se nëpër atë det mund të shkohej diku larg, në një botë tjetër, që ajo nuk e dinte ku gjendej. Një natë e pa hënën e plotë mbi det, teksa krejt pamja kridhej ngadalë në një shkëlqim argjendi. Sekush i kishte thënë një herë se dashuria është një dhe e përjetshme, si hëna, se vetëm netët ishin ato që e ndërronin pamjen e saj. Disa nga burrat kishin ikur nëpër natë dhe ajo kishte ndjekur hijet e tyre që largoheshin, që zhdukeshin në errësirë. I kishte ardhur të qante për ato hije që dvareshin në atë mënyrë. Në të vërtetë, ajo nuk dëshironte asgjë të qartë, asgjë që mund të shihej, asgjë nga ato që kishte dëgjuar të thuheshin: donte të merrte një fluturim të shpejtë, të largohej, të ikte, të mos ishte aty, të mos mendonte për asgjë, të mos e ndjente peshën e trupit të vet dhe të kujtimeve që e lidhnin me të, t’i ngjate një flurome, një ajri, një kaltërsie, një asgjëje që nuk dinte ku mund të ishte.
Po atë natë, në pjerrinën matanë lagunës, atje ku deti merrte një harkim të lehtë anës tokës së papërmbytur; atje ku kishte qenë një herë e një kohë baraka e rojeve bregdetare, u pa një zjarr që digjej në mes të natës, duke hedhur anash shkëndija të vogla, që shuheshin pa gjurmë. Pak më andej, i kredhur në errësirën e natës, deti e pa zjarrin që përfshiu barakën me flakët e mëdha dhe me dëshirën e fshehtë ta zhdukte pa gjurmë, por vazhdoi të qëndronte i heshtur në pellgun e tij, krejt i qetë, indiferent dhe i patrazuar.
Po të mos kishte rënë socializmi në Shqipëri dhe bashkë me të mos të binte edhe realizmi socialist, Liza do të duhej të vdiste duke mbushur kova uji, për të fikur zjarrin, që mund të kishte përfshirë stallat e kooperativës, por nuk do ta digjte veten nga dashuria e munguar.
Mbase edhe asaj mund t’i pëlqente më shumë një vdekje e tillë.
