A. S. PUSHKIN (1779 – 1837)
Exegi monumentum
Një monumenti gdhenda vetes jo me dorë,
Udhëza drejt tij s’ka me u veshë prej barit;
Më i lartë do ngrihet ai – më madhështor
se shtylla e car Aleksandrit.
Jo, s’do shuhem krejt – në shpirt me t’lashtën lirë
Hiri im do mbetet dhe kalbja nuk e tret;
Zâmadh do të jem, gjer kësaj bote të nxirë
t’i mbet qoftë dhe një poet!
Mbarë Rusisë së madhe zâni do t’më gjegjet,
Çdokush që ka një gjuhë, do më thërrasë me emër,
Krenari nip sllavjan, fini, tunguzi që endet,
miku i stepave, kallmiku i egër.
I shtrenjtë për popullin do të mbetem gjatë,
Pse ndjenjat fisnike ia zgjova me lirë,
Pse lirinë këndova në shekullin tim t’acartë
dhe lypa për të dobëtin mëshirë.
Veç vullnetit hyjnor bindju ti, o muzë,
Mos lyp kurorë, le t’marrin sharjet dhenë;
Lavd e shpifje ti duhet me i përbuzë
dhe… mos u merr me derdimenë!
* * *
Tek frymoj miturisht farë-ëmblën shpresë,
Se shpirti, herëdokur – sikur të zija besë –
Prore bart mendimet, kalbjes kur i shket
Me shpresën, dashurinë, honesh ku ka tretë –
Betohem! Botën do ta braktisja, përpos
Jetën do ta zhbĭja, idhullin monstruoz,
Flatruar do të kisha në vendin e lirisë
Ku s’ka paragjykim, as vdekje n’atë vis.
Ku fill plsukon mendimi qiejsh të kulluar…
Ah, më kot i jepem trillit të mashtruar;
Mendimi ngulka këmbë, e përbuzka shpresën…
Asgjëja më pret, matanë varrit i vetëm…
Asgjëja! As mendimi, as dashuri’ e parë!
Tmerrohem! Rishmi e shoh jetën zemërvrarë,
Prapë dua t’rroj gjatë, që prapë imazh’ i dashur
Tinëz të ma djegë këtë shpirt të plasur.
Vargje të krijuara gjatë një nate të pagjumë
Nuk më flihet, dritë s’ka:
Gjithkund terr dhe gjum’ i dystë,
Ora krejt monotonisht
Përbri meje rreh pa prâ.
Pëshpërimë parkash idhnake,
Drithërimë e pagjumë nate,
O jetë minjsh bredharakë…
Përse ankth më kall në gjak?
Ç’kuptim ke pësh-pësh i shpifur?
Dro qortim, a qarje t’hidhur
Për ditët që i treta varg?
Çfarë prej meje rreh të dish?
Më qet fall apo më grish?
Mendjen vras të të kuptoj,
Kuptimin në ty kërkoj…
Unë ju kam dashtë…
(përkthim në gegnisht)
Un ju kam dashtë: dashnia ka gjasë
Në shpirtin tem krejt jo nuk â shkimë:
Por mâ ajo nuk ka pse t’ju gërgasë;
Me ju mërzitë nuk due asnji grimë;
Un ju kam dashtë pa bzâ, pa uzdajë,
Herë djegagur e herë me drojë:
Po ju kam dashtë aq çiltas, aq pafaj,
Sa bane Zot, nji tjetër kaq t’ju dojë.
Fjodor TJUTÇJEV (1803-1873)
Dashuria e mbrame
Ah, si në moshën tonë të rrëpirtë
Me dhimbë dashurojmë e bestytni.
Shkëlqe, shkëlqe o dritë e tumirtë –
O muzgu i së mbrames dashuri.
Hija e kaploi gjysmën qiellore,
Tash tutje perëndimit bredh një feksje.
Ndalo, ndalo o dritë mbrëmësore,
Ti zgjatu, zgjatu pakëz o magjepsje.
Le të mpaket gjaku ndër damarë,
Pa butësi zemra s’do të mbesë.
O ti dashuria më e mbrame!
E bekuar je dhe e pashpresë.
Osip MANDELSHTAM (1891 – 1938)
Tristia
Shkencën e ndarjes mirë e pata njohur
Flokëshprishur netësh ankestare.
Mbllaçiten buajt, pritja s’ka të sosur,
Të mbramen orë vigjiljesh qytetare,
Nderoj at’ rit të natës këndezore
Kur, teksa ngre të rëndën brengë rrugash –
Kundronin larg sytë përlotur prore
Dhe kuj’ e grave shkrihej këngë muzash.
Kush mund ta dijë ç’fsheh fjala – ndarje,
Dhe çfarë lamtumire ne na pret,
Ç’na parathotë këndezi tej dritarje
Kur në akropol zjarri kërcet,
Dhe në agshol të ndonjë jete të re
Kur kau përtyp prâjshëm bar e gjeth,
Përse o gjel, tellall’ i jetës së re
Mbi murin e qytetit krahët rreh?
Ç’hare që gjej në t’rëndomtën tjerrje:
Kur druga sillet, boshti kërkëllin.
Kundro, karshi, porsi push mjellme
Zbathur rend Delija n’përqafim.
O ti, i cekti shtrat’ i jetës sonë,
O sa e mjerë gjuha ndër gëzime!
Gjithë si qëmoti, rishmi kthen gjithmonë,
Veç grim’ e njohjes ne na mbush galdime.
Shkruar qoftë: figurëz e tejdukshme
Pluskon brenda pjatës – larë deltinë,
E hapur si gëzof i një ketrusheje
Përkulur sheh mbi dyll një çupëlinë.
S’e duam fallin për Erebin grek,
I grave dyll – për burrat – tunxh i gjallë.
Betejash shorti neve na hap shteg,
Atyre – vdekjen, duke shtirë fall.
1918
* * *
Për burrninë zâmadhe të shekujve që vijnë,
Për fisin e naltë njerëzor,
Pa kupë më lanë në gostinë e etërve,
Pa gazin, pa nderin burrnor.
Mbi shpinë më sulet shekulli i ujkut,
Por ujk për nga gjaku nuk jam:
Ngjeshmë si shapkë në mëngën e xhupit
Të stepave me afsh siberian.
Që mos të shoh frikën, as llurbën vrastare,
As eshtrat përgjakur koçive;
Që natën ta zbardhin dhelprat polare
Me hiret e tyre primitive, –
Më shpjer pra menatë, ku rrjedh Jenisej
Ku pisha mbërrin gjer tek yjtë.
Se ujk unë nuk jam për nga gjaku në dej
Dhe veç i barabarti më mbyt.
1930
Anna AHMATOVA (1889 – 1966)
* * *
Kujtesa për diellin në zemër venitet.
Bari u nxi.
Flokëboret e agut me erën vërtiten
Mezi-mezi.
Kanalesh të ngushta uji nuk rrjedh më –
Akull i prerë.
Këtu asnjëherë nuk ndodh më asgjë, –
O, asnjëherë!
Qiellit shelgjishta hapej e tëra
Erashkë shqote.
Ndoshta më mirë qe që s’u bëra
Gruaja jote.
Kujtesa për diellin në zemër venitet.
Tashn terrin po kqyri?
Ndoshta!… Brenda një nate beh e avitet
Dimri.
* * *
E hënë. Natë. Njëzetë e një.
Konturet e qytetit – n’errësi.
Njëfarë harrakati shkroi se
Dashuria mbi dhe bën vaki.
Dhe prej përtese a prej mërzie
e besuan të gjithë, dhe kështu jetojnë:
Presin takimet, frikë kanë ndarjet
Dhe këngë dashurie këndojnë.
Por për të tjerë misteri shfaqet,
Ata heshtja i ka bërë gur…
Unë u ndesha me të rastësisht
dhe jam, që atëherë, si e sëmurë.
Marina CVJETAJEVA (1892 – 1941)
* * *
Kush krijuar gurit, kush nga argjila, –
Po unë xixëlloj shkreptimtare.
Puna ime – tradhëtia, emri im – Marina, –
Shkumë efemere detare.
Kush baltën, kush mishin kanë botëkrijim,
Kanë varre me pllakë të praruar…
Enësh pagëzuese detare edhe në flatrim
Unë jam papushim e coptuar!
Përmes çdo zemre, rrjetash të dendura
Përshkon teka ime mizore.
M’i shikoni këto krrela të çrregullta?
Nuk kanë zanafillë tokësore.
Përplasen granitit gjunjët tuaj me zhurmë
Unë në çdo valë kam ringjallje!
Lavdi ty shkumë, e qeshura shkumë –
E larta shkumë detare!
23 maj 1920
* * *
Më pëlqen që ti vuan jo për mua,
Më pëlqen që unë vuaj jo për ty,
Që kurrë lëmsh’ i Dheut s’u mundua
T’na vidhej përnën këmbë ne të dy.
Më pëlqen që i botës gaz po bëhemi,
Pasivë dhe pa hoka e pa fjalë,
Që nuk na skuq asnjë valë gjaku
Kur llërët ndodh t’na fshiken më të rrallë.
Më pëlqen që në praninë time
i jepesh përqafimit, ah, të tjetrës.
Që kur unë të puth në buzë, jo ty,
Nuk më mallkon me zjarrin e skëterrës.
Që emrin tim të brishtë, i shtrenjti im,
As ditë, as natë s’e thonë buzët e tua,
Që kurrë në heshtje t’kishës, përgjërim
S’ do t’na këndojë kush: “aleluja!”
Me dorë në zemër, pra, për nder ta di,
Përsa ti mua, vetë as pa e ditur,
Me dashuron kështu: për timen qetësi,
Për mostakimet muzgjeve t’përndritur.
Për mos-shëtitjet tona për nën hënë,
Për diellin jo mbi ne mbi kokën tonë,
Përsa për mua, ty, oh, nuk ta ndjen,
Përsa për ty s’më bëhet, oh, hiç vonë!
Sergej ESENIN (1895-1925)
* * *
Mos u shani! Ç’dreq ju nguc?!
Unë s’po bëj pazar me fjalë.
M’u rëndua, krejt m’u kërrus
Koka ime me krela të artë.
S’kam dashni për qytet, as për fshat,
Si e bora pa dhimbje kështu?
Do lë mjekërr! Çdo gjë do ta flak,
Do marr rrugët Rusisë, kuturu.
Do harroj dhe librat, poemat
Do hedh trastën kurrizit për udhë,
Se shtegtarit ndër fusha ernat
I këndojnë më shumë se çdokujt.
Era rrepë, era qepë do më vijë
Dhe, tek paqen e muzgut truaj –
Qurret fort me dorë do t’i shfryj,
Për çdo gjë budallain do luaj.
Tjetër paqe nuk dua t’arrij,
Pos në shmang, tufanin të ndjek,
Sepse pa këto shtijaní
Nuk u shtyka mbi dhé kjo jetë.
1922
I zbrazi fjalët koria e artë
I zbrazi fjalët korija e artë
Me gjuhën e mështeknave gaztare.
Dhe krillat duke ikur pikëllimthi
S’patën për askënd grimë keqardhje.
Keqardhje? Çdokush s’është pos shtegtar
Që ikën, vjen e rish e lë shtëpinë.
Për ta ëndërron veç kërp’ i kopshtit
Me hënëzën që mbi gjol të kaltër ndrin.
Fillikat jam mes fushës së shkretë,
Po krillat era larg zharg i tërheq.
Mendoj veç për rininë – gaz e jetë,
Po për asgjë të shkuar s’më vjen keq.
S’më dhimbsen vitet që i shkova kot,
S’më dhimbset shpirti bojë jargavan.
Rjabinë e kuqe digjet zjarr në kopsht,
Por ngrohtë zjarr’ i saj askënd nuk mban.
Degët e rjabinave s’kanë të djegur,
Në të verdhë firas bari dalngadalë,
Ashtu si pema gjethet lëshon heshtur,
I lëshoj dhe unë të trishtat fjalë.
Dhe nëse koha, me erën duke ngarë,
Mbledh gjithçka në një pirg të ngjeshur…
Ju thoni thjesht… ja, korija e artë
I zbrazi fjalët me gjuhë të dhembshur.
1924
BORIS PASTERNAK (1890 – 1960)
Shkurt
Shkurt. Të nxjerrësh bojë dhe të qash!
Shkurtin ta shkruash me ngashërimë,
gjersa të rëndën llohë të trashë
si serm të zi ta djegë kjo stinë.
Të marrç pajtonin. Për gjashtë grosh,
nën jeh kambanash, vizgë rrotash,
ku rreh rrebeshi të mëtosh
më fort se boja edhe lotët.
Ku porsi dardhat shkrumbur pemësh,
njëmijë mëllenja ngrihen qiejve
tek turren dhe shkapetin pellgjesh
trishtim të thatë në fund të syve.
Nxin toka mes borës së shkrirë,
era – e grirë në ulërimë,
dhe sa më rastësisht, më mirë
dalin vargjet – ngashërimë.
Në shtëpi s’do jetë askush…
Në shtëpi s’do jetë askush
Përveç muzgjeve. E vetme
Dritë e dimërt dhomën mbush
prej të çarave të perdeve.
Veç të lagta, t’bardha fjolla
Pushatake frullojnë shpejt.
Veç çati, borë e, përpos
Çati, borë e asgjësend.
Dhë sërishmi shtrohet bryma,
Dhe sërishmi kaplon egër
Pikëllim’ i tjetër dimri
Edhe breng’ e dimrit tjetër.
Vjen dhe sot sërish më mbyt
Faji, si një komb në grykë,
Dhe dritaren trajtë-kryq
I drunjti thëllim e shtyp.
Vrapon perdesh me të katra
Drithma që të hyn në mish.
Heshtjen tek e mat me hapa,
Si e ardhmja ti do hysh.
Ti do shfaqesh në prag porte
Me të bardha, pa manierë,
Me diç drejt prej asaj cope,
Nga flokboret janë prerë.
1931
Josif BRODSKIJ (1940-1996)
Elegji e madhe për Xhon Donin
Xhon Doni fjeti. Qark fjeti gjithçka.
Fjetën muret, shtresat, dyshemeja,
Fjetën pikturat, llozat, ganxhat e mëdha,
Kristali, qirinjtë, perdet, bufeja.
Gjithçka tash fle. Shishet, gotat, legenët,
Buka, thika dhe ora mbi komó,
Kandili, ndërresat, xhamat, enët,
Këmbët e shkallëve, dyert. Natë ngado,
Ngado natë: shtresash, qoshesh, në syrin
Mes fletësh, në ligjëratën e gatitur,
Në fjalë, në mashë, në dru, në qymyrin
E vatrës që si gjithçka fle fikur.
Në hijet pas pasqyrës, në çorapë,
Në kundra, shpinore, krevat, jelekë,
Në Krishtin e kryquar, legen, çarçafë,
në fshesë, këpucë. Çdo gjë ka fjetë.
Fjeti gjithçka. Dritares bora ndrin.
Si sofrabez zbardh çati e pjerrtë
E fqinjit. Dhe lagjja gjumit s’pipëtin
Nga suazë e frëngjisë për vdekje prerë.
Fjeten muret, harqet, gjithçka në botë.
Ballmarët, grilat, lehet, sokaqet.
Nuk feks asnjë dritë, s’kërcet asnjë rrotë…
Ojnat, zinxhirët, komotë, parmaqet.
Flenë dyert, unazat, ganxhat shqim.
Bravat, llozat, kyçat, shulet varg,
Asnjë pipëtimë, trokitje, zhurmim.
Gjumë. Bora kërcet. Agsholi është larg.
Flenë burgjet, kështjellat. Flenë kandarët
Në dyqane peshku, derrat e rrjepur,
Shtëpia, kopshtet, zinxhirët, zagarët.
Tavernës fle macja veshëngrehur.
Flenë minjtë, njerëzit. Londra rëndë flen.
Në port gjemia fle. Në kuvertë të saj
Uji me borën njësh flen edhe gërhen
Tek derdhet qiejsh-fjetur të paskaj.
Xhon Doni tashmë fle. Dhe deti me të.
Fjeti përmbi det dhe breg’ i tebeshirtë,
Gjumit kredhur i gjithë ishulli flë.
Mbyllur ka çdo kopsht me lloz të trefishtë.
Flenë panjat, pishat, shkozat, arrniu.
Flenë shpatet, currilat, dhiarët,
Dhelpra, ujku. Ra të flerë ariu.
E ngrenë buzë zgavre pirg dëborën shqarthët.
Dhe zogjtë flenë. Me këngën unike.
Klithm’ e korbit s’ndihet. Natë. Gazet
E hutit s’gjegjen. Fle hapësira britanike.
Yjet ndrijnë. Miu lyp falje për mëkatet.
Gjithçka fle. Në varre të veta ngjitaz
Vdektarët flenë. Urtë. Në krevate
Flenë të gjallët në det këmishash.
Tek e tek. Thellë. Flenë përqafe.
Gjithçka fle. Fle lumi, mali, pylli.
Bishat, zogjtë, bota tjetër dhe e jona.
Natësorja borë flokon nga qielli.
Por flenë dhe atje lart mbi kokat tona.
Flenë engjëjt. Botë e shkretë harruar
Në gjumë shenjtorësh – për turp të tyre t’shenjtë.
Ferri fle, fle parajsë e amshuar.
Askush kësaj nate jashta s’del.
Fle Zoti. Tash toka është e huaj.
Veshi nuk ndjen më, syri nuk kap rreze.
Dhe djalli fle. Mënia u qetua,-
Fjeti nën dëborë ndër fushat angleze.
Flenë kalorësit. Bash-engjëlli me bori,
Gjumi këput kokën pahitëse të kalit.
Kryeengjëjt, ngrykas, mizëri,
Flenë nën kubenë e kishës së Shën Palit.
Xhon Doni fle. Vargjet e tij flenë.
Gjithë imazhet, gjithë rimat. Të mprehta,-
Të dobëta s’gjen dot. Mëkat, ves e brengë
Në silabe shtrirë njësoj të heshtura.
Çdo varg me tjetrin është si vlla binjak
Ani pse sho-shokut: lëviz pak, i thotë.
Nga portat e parajsës janë aq larg,
Të pastër, mjeranë, si një e vetme botë.
Gjitha strofat flenë. Të rreptët kode, jambet,
Koret majtas-djathtas si karakollë të qetë.
I ujërave të Letës vegim’ i thellë endet,
Pas tyre fle thellë – lavdia vetë.
Mjerimet flenë. Ves-e-breng-e-thellë.
Ngrykas flenë e mira dhe e keqja.
Orakujt flenë. Flokim-i-bardhemë
Kërkon hapësisë do pak lara t’zeza.
Gjithçka fle. Të librave pirgjet
Flenë. Faktet në ligjërata.
Lumenj fjalësh n’akull harrimi dergjen-
Zinxhirë-kumbim – dobët ndër hallka.
Fle gjithçka: shenjtët, djalli, Zoti,
Shërbyesit e tyre të ligj, miq, fëmijë.
Rrugëve të errëta bora derdhet koti,
Dhe tinguj më nuk ka në lëmsh të dheut t’zi.
Por shshsh! N’errësi të ftohtë, ti ndjen
dikë që qan atje, pëshpërin me tmerr.
Dikë braktisur dimrit aty gjen
Dhe qan ky dikush dergjur në terr.
Aq i hollë ai zë. Mu si një gjilpërë,
veç fill nuk ka… Vetmitar, i qartë
pluskon në borë. Ftohtë e terr është bërë…
Tek natën qep me agun… ah, sa lart!
Kush pra qan atje? Ti vallë, engjëlli im?
Si pret vera nën borë kthimin përsëri
O dashnia ime… shpisë, territ në kthim,
S’je ti që po klith?… Nuk gjegjet njeri.
S’je ti, o kryeengjëll? Kor’ i trishtë
Këta lotë kumbues m’i shtiu në mendje.
S’vendose ti, që të fjeturën kishë
ta lësh befas? S’je ti, pra? S’je ti? – Heshtje.
“S’je vallë ti, Pal? Vërtet, zëri yt
I trenuar tmerr është ndër fjali.
Territ, thinjur, s’e vare vallë kryet
Dhe qan atje?” – Flatron heshtja karshi.
Territ vallë, s’është ajo dorë vështrimi
Që gjithkund dallohet që larg?
“S’je vallë ti, o Zot? I egër mendimi.
Porse fort po qan njaj zë i lartë”.
Heshtje. Qetësi. Nuk qe ti, Gabriel,
tek sekush lehu fort kur borisë i fryve?
Vetëm unë hapa sytë nën qiell:
thinjeshin kalorësit mbi kuajt e tyre.
Gjithçka rëndë fle. “Qafuar në terr
Ti vrap yshte turmën nga qiejt tëhu,
Mes dimrit, s’qe ti, o Gabriel
që me bori mes territ fill dënes këtu?”
“Jo, Xhon Don, jam unë, shpirti yt, ndër re
të qiellta, vetëm me pikëllimet.
Për çka me mundin tënd ti dhe –
Të rënda-zinxhirë, ndjenjat, mendimet.
Me këtë barrë, flatrimin mund ta kryeje
mes pasionesh, mëkatesh, lartësish.
Ti si zog popullin tënd e këqyre
Kudo, cullak, tek ngjiteshe shkëmbinjsh.
Gjitha detet pe, viset e largëta,
Dhe ferrin e pe, më pas në vetvete.
Ti e pe si përshkëndit parajsa
Më e trishta gjë ndër pasione t’vdekshme.
Ti e pe: Jeta është si ujdhesa jote.
Dhe mes oqeanit këtë gjë takove:
Vetëm terr e klithma kudo kësaj bote.
Ti ktheve – dhe tek Zoti fluturove.
Të ngjitesh lart – kjo barrë ty s’të lë
Prej nga kjo botë ca qindra kulla vjen
Me fjongo lumenjsh, ku prej pamjes në të
Ai gjyq i tmerrshëm, – i tillë s’rrëfen.
Klima nuk lëviz m’atë anë fare.
Andej si gjumë i keq gjithçka moliset.
Atje zoti është një dritë në dritare
Të një shpie n’mjegull terratisur.
Rastisin fusha. Ata plug s’i lëron.
Me vite s’i lëron. Me shekuj fare.
Veç pylli përreth mureve qëndron,
veç shiu barërash hedh vallen e madhe.
I pari druvar, i të cilit kalë-
turret vërdallë gjithë tmerr në korijë,
Ngjitet në një pishë, befas dallon zjarr
Larg tek digjet tej luginës tij.
Vis i marrtë këtu. Larg gjithçka, gjithçka.
Vështrim-qetë shket ndër t’largëtat çati.
Kaq ndritshëm këtu. Lehje qeni s’ka.
Dhe tinguj kambane s’ndjehen në ajri.
Dhe kupton që gjithçka është larg. Në pyje
me një gjest e kthen ai kalin vrik.
Sakaq, freri, saja, nata që po bie
dhe kali thatan kthehen – gjumë biblik.
Oh, jo, unë qaj, qaj, nuk ka rrugë.
Në këta gurë i thënë jam të kthej.
Andej nuk vij dot veçse me trup
Vdektar m’është thënë të vij andej.
Po, po. Duke të harruar ty drita ime.
Në të freskëtën tokë që vuan përjetë.
Të lundroj pas dëshirave t’pangime
Vetmitar me trup ndarjen time t’qep.
Nuk jam unë që qaj – ti ngashëren Xhon Don.
Si enët në raft-ti fillthi je shtrirë.
Ndërsa n’shpi të vjetër bora fërfëllon
Flatron që andej territ përpirë.
Si zogjtë ai po fle në fole të vet.
I etur për një tjetër jetë më të mirë.
Të pastrën rrugë ia besoi përjetë
Yllit që ndër rreze tash është ndryrë.
Shpirti i tij si zogjtë është i ndritshëm.
Laikja udhë mbase qe mëkatare,
Një kafaz korbi i natyrshëm
Ndër të hirtat bosh kafaze t’gargujve.
Ditën zgjohet si zogjtë zhurmëshumë.
Tash shtrirë po rri shtresash të ngrira
Përsa me borë është qepur dhe me gjumë
Mes shpirt-e trupi t’fjetur hapësira.
Porse pret në fund dhe pse gjithçka fjeti,
Vargu që skërmit t’padhëmbën gojë surrati.
Dashnia laike – veç një peng poeti.
Dashnia shpirtnore – veç një kurm abati.
Në çfarëdo mulliri uji po të bjerë
Një miell do bluajë, çoje ku ta çosh.
Nëse jetën tënde e ndan me të tjerë
Vdekjen me kë vallë do mund ta pjesëtosh?
Kush të dojë e gris vrimën në pëlhurë.
Copë-copë. Ikën. Dhe sërish e gris
Sa herë kthen. Veç qielli kur e kur
Merr në terr gjilpërën e terzisë.
Fli Xhon Don, fli. Veten mos e mundo.
Kaftani vrima-vrima varet, vajmedet!
Atë vështro, yllin ndër re dallo
që botën tënde ruajti tash sa vjet.
1963
* * *
М. B.
E dashur, sonte dola nga shtëpia natën vonë
të thith pak ajër të freskët që frynte nga oqeani. si erashkë kineze qe djegur perëndimi në dhomë,
dhe retë qenë mbledhur, si kapaku mbi fortepiano.
Çerek shekulli më parë ti kishe pasion njerëzit dhe hurmarabitë,
vizatoje me tush në bllok, këndoje nga pak,
dëfreheshe me mua; mandej krise me një inxhinier-kimist
dhe, gjykuar nga letrat, u marrose rrumbullak.
Tash ty të shohin në kisha provincave dhe në metropol
në funerale me miqtë e rrethit tënd, që po ikin rresht
njëri pas tjetrit; që në botë ka largësi, më vjen mirë boll,
madje edhe më të parrokshme, se sa ndërmjet nesh.
Mos më keqkupto. Me zërin tënd, trupin, hiret e tua
asgjë s’më lidh tashmë; ato askush s’i ka asgjësuar,
por të harrosh një jetë – më e pakta – njeriut i duhet
edhe një jetë tjetër. E unë një të tillë e kam kaluar.
Edhe ty të eci: ku tjetër vallë, përveçse në fotografi,
ti prore pa rrudha do jesh, e re, gastare, pikëvrer?
Se koha, nësa ndesh kujtesën, njeh të vetën padrejtësi.
Unë tymos në errësirë dhe kalbësirë zbatice nxjerr.
1989
Çesllav MILLOSH (1911-2004)
Elegji për N.N
Menjëmend t’u dukka kaq larg?
Mjafton të ngarendësh mbi valëzat e Baltikut
dhe pas rrafshultës daneze, tej pyjeve me ahishta
kah oqeani të kthesh, dhe aty, fill dy hapa m’a ke
Labradorin – lëbardhur kësaj stine të vitit.
Dhe nëse për ty që andrron gjiun e shkretë të detit,
që kaq tmerr i ke marrë qytetet dhe ta shpifin autostradat,
do të gjendet makar një dhiare – përmidis pyjesh të shurdhër,
përsipri kaltërsive poshtë borës së shkrirë të liqenjve përplot gjurmë egërsirash, –
drejt e tek minierat e braktisura të arit
rrëzë maleve të Sierrës.
Mandej – merr teposhtë rrjedhës së Sakramentos,
ndërmjet kodrash, harlisur me lisa gjembaçë,
mandej – shpeshtina halore ekualiptesh, përmbas cilit
më takon mua.
E di, shpesh, kur lulëzon mancanita
dhe gjiri kaltërohet mëngjesesh pranverore,
ndërmend padashje shtëpinë buzë liqenit,
rrjetat që thahen nën qiellin e ulët lituanez.
Ajo pishinë ku ti zhveshe fundin
ka ngrirë përjetësisht në kristal të kulluar.
Terri u mpiks mjaltë përqark verandës.
Kukuvajkat rrahin krahët, dhe kundërmon lëkurë.
Si kemi mundur t’ia dalim gjallë, as vetë nuk e di.
stilet, radhët shtillen mjegullishtë me masën e zbërdhylët,
Shndërrohen në fosile.
S’ke si ia qëllon këtu thelbit.
Koha që ikën lyen me rrëshirë doriun
çil, dhe kolonadën vendase
të tregut, dhe parukën e madam Figeltaub.
Vetë e di, kemi mësuar shumë gjëra,
si të shkasin dore prajshëm ato
që s’mund duarsh të dalin: njerëzit, viset,
dhe si rreh zemra atëherë kur duhet të plasë katërsh.
Buzëqeshim; çaji në trapezë, po ashtu biskotat.
Vetëm dyshimi na ther herdokur, se hiri i furrave
në Zaksenhauzen do të na kish qenë paksa më i shtrenjtë.
Ani, kurmi nuk mund të dashurohet me hirin.
Ti u mësove me dimrat e rinj ndër shira.
Me muret e shtëpisë, prej nga është larë përjetësisht
gjaku i padronit gjerman. Gjithashtu dhe unë
mora prej jetës ç’munda: qytete dhe shtete.
Në të njëjtin liqen nuk mund të hysh dy herë;
sall rrezja diellore përkitazi gjethes së vërriut,
cek, teksa përthyhet në fundin e tij dhe bredhërin.
Jo, jo pse është larg
ti nuk m’u shfaqe as ditën, as natën.
Vit pas viti, duke u bërë gjithë e më i madh,
piqet në ne fruti i përbashkët: shpërfillja.
Zbigniew HERBERT (1924 – 1998)
Raport nga qyteti i rrethuar
Jam tepër plak që të ngjesh pushkën dhe të luftoj si të tjerët –
më ngarkuan për mëshirë rolin modest të kronikanit
shënoj – një zot e di për kë – historinë e rrethimit
lypset me qenë i saktë por nuk di kur nisi sulmi
dyqind vjet më parë në dhjetor shtator
a ndoshta mbrëmbë ndaj të gdhirë
këtu të gjithë janë të sëmurë me humbjen e ndjenjës së kohës
mbetur na ka sall vendi i lidhjes me vendin
ende s’i kemi lëshuar rrënojat e tempujve fantazmat e kopshtieve e shtëpive
nëse i humbim rrënojat asgjë nuk na mbetet
shkruaj si mundem në ritmin e javëve patësosur
e hënë: depot janë bosh njësi e këmbimit u bë miu
e martë: burgomistrin e vranë dofarë të panjohurish
e mërkurë: flitet për pajtime kundërshtari internoi ambasadorët
nuk i dimë vendndodhjet e tyre d.m.th. vendet e ekzekutimit
e enjte: pas një mbledhje të furtunshme me shumicë votash hodhën poshtë
propozimin e tregëtarëve të manifakturave për kapitullim pa kushte
e premte: fillimi i murtajës e shtunë: i dha fund me vetëvrasje
N.N. një mbrojtës i palëkundshëm e diel: s’ka ujë thyem
sulmin e portave lindore të quajtura Portat e Testamentit
këto të gjitha i kuptoj njëtrajtshëm askënd s’e shqetëson
u shmangem komentarëve përmbaj emocionet shkruaj për faktet
më duket se vetëm ato vlerësojnë në tregjet jashtë shtetit
por me një krenari të madhe qejfi ma kish t’i rrëfej botës
se falë luftës kemi edukuar një varietet të ri fëmijësh
fëmijët tanë nuk i duan përrallat luajnë veçse në vrasje
në ëndërr dhe zhgjëndër ëndrrojnë për supë bukë dhe kocka
krejt si qentë dhe macet
mbrëmjeve ma ka ënda të bares kufinjve të Qytetit
përgjatë sinoreve të pasigurta të lirisë sonë
së larti sodis si një fole gjigande thneglash ushtarët dhe zjarrthet e tyre
dëgjoj gjëmimet e daulleve vigmën e barbarëve
dhe vërtet s’e kuptoj qysh ende mbahet Qyteti
rrethimi vazhdon aq gjatë armiqtë si duket ndërrohen
asgjë të përbashkët nuk kanë përpos babëzisë për vdekjen tonë
gotët tatarët suedezët ushtarët e Perandorit
divizionet e Shndërrimit të Perëndisë
s’kanë të numëruar
ngjyra e flamujve të tyre ndërrohet si pylli në horizont –
verdhëzi delikate zogthi n’prag pranvere
jeshilishte purpurake llurbe dimërake
ndajnatë çliruar prej faktesh mund të vras mendjen
për punë të ra të qëkurit përshembull për aleatët tanë
përtej detit e di sinqerisht na kanë pikë në zemër
na çojnë miell e thasë rrumbull me dhjamë dhe këshilla të urta
madje as nuk e dinë që ne na tradhëtuan etërit e tyre
aleatët tanë të kohës së Apokalipsisit të dytë
bijtë e tyre s’janë fajtorë meritojnë mirënjohje
dhe u jemi mirënjohës
ata s’e kanë përjetuar rrethimin e gjatë sa përjetësia
ata që i ka pllakosur kobi janë prore të vetmuar
mbrojtësit e dalaj-lama-s kurdët malësorët afganë
njitash kur po shkruaj këto rradhë ithtarët e kompromisit
morën capak të përpjetë mbi partinë e të patundurve
paqëndrueshmëria e rëndomtë e gjendjes shpirtërore zgjidhet ende prej fatit
gjithë e më tepër varre mbrojtës gjithë e më pakë
por barrikada s’është shembur dhe gjer në fund do qëndrojmë
dhe nëse Qyteti bie dhe dikush do shpëtojë
ai do ta bart në vetvete Qytetin udhëve të syrgjynit
ai do të jetë Qyteti
e shohim në fytyrë zjarrin dhe urinë dhe vdekjen
dhe atë mënxyrën e mënxyrave – fytyrën e tradhëtisë
Dhe sall ëndrrat tona janë të pamorta.
Wislawa SZYMBORSKA (1923 – 2012)
Fotografia e parë e Hitlerit
Po kush është ky kolopuç kaq i lezeçëm?
Ky është vogëlushi Adolf, pinjolli i bashkëshortëve Hitler!
Ndoshta doktor do të bëhet në jurisprudencë?
Apo ndoshta tenor në operën vjeneze?
Kujt i ngjan me këtë doçkë, qafëz, syçka, veshëza, hundëz?
E kujt do të jetë kjo mullëz? Është herët ta dimë:
E tipografit, komersantit, mjekut, priftit?
Ku vallë, këto këmbka të dashura, ku do të mbërrijnë?
Në kopsht, në shkollë, në zyrë, në dasëm,
Mundet, mbase, me të bijën e burgomistrit?
Rrapatushi, engjëllushi, o diell, o shpirti i logël,
Kur lindi e doli në dritë një vit më parë,
Kjo ngjarje në qiell s’kaloi pa shenja:
Dielli pranveror dhe elbaroza në dritare
Dhe muzika e instrumentëve në oborr,
Planeti i lumtur prej letre të trëndafiltë,
Ndërsa para lindjes – ëndrra profetike e së ëmës:
Nëse të shtiret një pëllumb – merr haber të gëzueshëm,
Nëse e kap – do vijë mysafiri që e ke pritur gjatë.
Tak-tak, kësh është? Troket Dolfi i ardhshëm.
Pelenat, grykësja, biberoni, raketakja,
Vogëlushi, marshallah, pt’hu-pt’hu, kokërr molle,
Nana e baba gjallë, maçok në kanistër,
Si gjithë ferrishtet e tjera në albumet familjare.
Epo, nuk do të qajmë, o xhaxhi fotografi,
Ky lëshon mushamanë e zezë dhe bën shkrepjen: çkrrak!
Ateljeja Klinger, Grabenshtraus, Braunau,
E Braunau është një qytetth i vogël, por dinjitoz, –
Komshinj të nderuar, firma solide,
Kundërmon farë buke dhe sapuni të lirë.
Nuk ndihen as angullimat e qenve, as hapat e fatit.
Mësuesi i historisë shkopsit jakën dimërore dhe gogësin.
Adam Zagajevski (1945 – 2021)
Nëse Rusia…
Nëse Rusia do qe themeluar nga Annna
Ahmatova, nëse ligjvënës i saj
di të ishte Mandelshtami, ndërsa Stalini –
të ishte veç një pesonazh dytësor
i eposit të humbur gjeorgjian,
nëse Rusia do ta hiqte befas
lëkurën me qime të irrituara ariu,
nëse ajo do të jetonte me fjalën,e jo me
grushtin, nëse Rusia, nëse Rusia…
Flaka
Na jep një frymëmarrje të gjatë dimri
dhe qetësinë fashitëse të muzikës, dhe buzët,
të gatshme për faljen, dhe një pikë,
veç një pikë krenarie sa jemi gjallë.
Na jep mahninë dhe flakën,
të lartë dhe të qartë, o Zot.
Ajo muzikë, të cilën ne bashkë…
Ajo muzikë, të cilën ne bashkë
e dëgjonim dikur, ka qenë
jo thjesht muzikë… dhe gjaku që na vraponte
në vena, ka qenë jo thjesht gjak,
por diç më shumë, dhe vetëm lumturia
brenda nesh qe thjesht lumturi, dhe për këtë
dikujt duhet t’i jem mirënjohës e duhet
t’ia shpreh këtë pikërisht tani:
derisa ende nuk është bërë fashë e plotë.
Paul CELAN (1920 – 1970)
Flokëboret e zeza
Ra borë, trishtueshëm. Tash një muaj
a dy që vjeshta në raso murgu
më çoi dhe mua haber – një gjeth nga shpatet ukrainase:
“Përfytyro: tash dimri, për të mijtën herë po hyn
dhe këtu,
në visin ku rrjedh një përrua i gjerë:
gjaku qiellor i Jakovit, bekuar me sakica…
Për akullin e një bukurie jashtëtokësore – hetmani i tyre bredh
me kazakët nën diej të marrtë… Fëmijë, ah, shami,
të më mbështjellësh kur tarogzat shkëndrijnë,
kur ky krep i trëndafiltë të krisë, kur me pluhur të dëbortë të stërpiket skeleti
i babait tënd, rraposur nën kopitat
e këngëve për kedrat…
Shami, shamizë, ja veç një të ngushtë po ruaj
tash kur ti të mësohesh të qash ngushtësinë e botës përbri meje, e cila kurrë s’do gjethnojë,
o fëmija im, për fëmijën tënd!”
Mama, vjeshta rrodhi gjak prej meje, bora më përvëloi:
kërkova unë zemrën time që me të të qaj, dhe gjeta
frymëmarrjen, ah, të asaj vere.
Ishte ajo, si ti.
Loti çatisi rrëmbimthi. Unë qëndisja shaminë.
Plepi i egër
Ti në terr, u zbardhe, plep i egër,
Nënën time s’e kam parë të thinjur.
Luleshurdhë në fushat e Ukrainës!
Nëna ime bjonde shkoi e s’u kthye.
Vjerrë mbi pus, ti ishe, re e zezë?
Mbi të gjithë nëna dënes qetë.
Ti, o yll, të artin lak e ende.
Nënën time plumbi shpoi në zemër.
Kush çivishë ju nxorri, o porta lisi?
E ëmbla nëna ime s’kthehet kurrë.
Nën dritën e qiririt
Murgu me gishta leshtakë hap librin:
shtator…
Si një dorë borë bie Jasoni mbi fushën e harlisur.
Ty një gjerdan perlash të dhuron korija e dremitur, si të vdekurës,
me blunë e zezë të flokëve, dhe aherë do marr të flas për dashurinë:
për karavidhet dhe retë, për varkën që u qull nën rrebesh,
për një kalë të vockël që kërceu nga libri i hapur, –
pas derës – terri, dhe era dot s’e përplas:
Si kemi jetuar këtu?
