Ajo vinte nga Stambolli dhe zbriste nuse në Fier, për njerin nga djemtë më të bukur e më të pasur të këtij qyteti, Kahreman bej Vrionin. Dasma u hap në krye të javës me tri palë saze dhe sofrat filluan të shtroheshin po atë ditë me të gjitha llojet e mishrave, të butë e të egër, ashtu siç i kishte hije sërës së lartë të pashallarëve Vrionas. Sazet e Bilbil Vlorës u ngritën në skelë që kur në horizontin e brustë të ujrave të Jonit u duk anija e nuses. E sillte xhaxhai i dhëndrit Rami beu me të kushërirën, Shanisha Vrionin që ishte martuar në derën e madhe të Vlorajve. Madje kjo ishte edhe mestarja që kishte lidhur dy të rinjtë me nyjen gordiane të çiftit.
Sapo zbritën nga vapori i “Llojdit”, Shanishaja i hodhi vajzës vellon mbi kokë dhe të tre iu drejtuan kaloshinës, zbukuruar me mëndafsh të kuq dhe trëndafila të bardhë. Rreth saj prisnin kalorës të shumtë dhe, kur nusja vuri këmbën në shkallare, nxorën koburet nga brezi e i shkrehën në ajër duke uruar Rami beun. Hamallët zbritën arkat e pajës dhe i ngarkuan mbi një karrocë me katër kuaj me zilka dhe balldëme të qendisur që priste pas kaloshinës.
Rruga për në Fier buçiti nga të shtënat e kobureve, avazet e klarinetës dhe dy defat e sazexhinjve që kullonin djersë. Në qafën e Koshovicës i prisnin sazet e tjera, ardhur nga Leskoviku me të tjerë kalorës që, sapo u bashkuan me njëri – tjetrin, nxorën armët e brezit dhe mbuluan qiellin e vjeshtës me tym baruti. Në hyrje të qytetit, tek rrepet e rinj që pashai i kishte sjellë fidanë nga Janina, i priste populli. Nga aty, gjindja i shoqëroi me këngë dhe lule që i hidhte para kaloshinës së nuses. Tërë qyteti ziente në festën e madhe të asaj dasme.
Tek porta e sarajit prisnin sazet e Beratit me dy çingitë e njohura, Difen dhe Bihanen, që tundnin vallen me kokat e gjinjtë e mbuluar me urupa e napolona floriri. Kur nusja kapërceu pragun, dhëndri e kapi nga krahu dhe graria shpërtheu në këngën tradicionale të mirëseardhjes. Sakaq, zonja e madhe e sarajit, çekrezja me emrin Ballkëze, hodhi mbi kryet e çiftit oriz përzier me monedha floriri dhe karamele të sjella enkas nga Zvicra. Njerëzit u shtytën mbi njëri – tjetrin për të mbledhur darovinë, por valltaret u lektisën mbi valle dhe sheshi u hap sërish. Një grusht me florinj u hodhën nga pashai i madh, Orhani. Të tjerët, sipas sërës, xhaxhallarët, dajllarët, dhëndurët e deri te kushërinjtë e largët hapën qeset e hodhën mbi çiftin e ri grushte me florinj.
Nënëmadhja e futi nusen brenda, të çlodhej paksa para se të nusëronte. Dhëndri ishte nipi i të shoqit, por ajo e donte si birin e vet. Madje edhe për nusen i kishte bërë rixha Shanishasë që e kishte si motër t’i bënte një vashë nga sëra e lartë e Stambollit. E donte të sojme dhe të kënduar ashtu siç i kishte hije një nuseje saraji. Shanishaja kishte hedhur dorën mbi një shportë të mbushur plotë me hurma dhe kishte gjetur më të mirën e tyre, bijën e Avdyl Frashërit. Vajza kishte mbaruar itadijen, lexonte shumë dhe gjithë kohën e kalonte mbi libra. Nga soji, nuri dhe hija e shtatit, dukej se ua kalonte edhe zonjave të larta të haremit sulltanor.
Kur hynë në dhomë, nusja u ul në minder dhe filloi të ngashërehej. Çekrezja nuk foli. Iu kujtua largimi i saj i dikurshëm me pashanë, malli për të afërmit dhe psherëtiu thellë duke e parë të renë me dhimbje. I ndiente ende në trup shtërngimet e nënës pas gjoksit të saj të pakur, dhe fjalët e qullura nga lotët që i thoshte: “Ik bijë, ty të ka zënë magjija e bardhë e pashait, ik bijë, t’u bëftë udha dritë!” Nusja, sakaq, nxori një shami të zezë nga gjiri e puthi dhe fshiu lotët. Çekrezja klithi sapo e pa dhe u hodh përpjetë sikur ta kishte pickuar grerëza. Pastaj nduku faqet me duar duke thënë “allah”dhe i foli me ton lutës:
– Jo mandile të zezë sot, bija ime. Ti je nuse saraji dhe loti yt i nusërisë nuk fshihet me mëndafsh të zi, por të bardhë.
Nusja sikur u përmend, futi shaminë sërish në gji dhe heshti si e zënë në faj.
Më pas erdhën gratë dhe e nxorën për të nusëruar. Kur e vunë në krye të odës dhe nusja ngriti qerpikët e syve, dasmorët shtangën. Sytë e saj të mëdhenj e të shkruar, derdhnin mbi ta dritë të mistershme. Më shumë sesa një vajzë e ardhur në derën e gjerdhekut të burrit, ajo ngjante me një tigreshë të kapur në çarkun e gjahtarëve. Sa herë i hidhte sytë mbi dasmorët aq herë mbeteshin pezull fjalët e tyre dhe zërat u bëheshin firë.
Dasma vazhdoi edhe ditën e hënë dhe mysafirët sipas traditës darovitnin nusen sërish. Shërbyeset ia mblidhnin monedhat e floririt dhe dhuratat e tjera që mbushnin tabakanë e ia çonin në dhomë, por ajo as i shihte, as i prekte me dorë. Para syve të saj gjithçka rrëshqiste e ftohtë dhe e huaj.
Ishte vjeshtë e parë dhe moti i mirë iu dha mundësi të ftuarve të drekonin në kopsht. Sarai ishte dykatësh dhe kopshti që i rrethonte ishte mbushur me barë, lule, pemë dekorative dhe statuja antike të Apolonisë. Në hyrje të tij hijeshonte lulja bungevil që pashai e kishte marrë në Stamboll në shtëpinë e Naim Frashërit kur vinte e rraxhitej me të për problemet e kombit. Ndërsa në skaj të dukshëm ishte pema e piperit që pashai e kishte sjellë nga Izmiri. Të gjitha këto Kahremani ia tregonte nuses në një shetitje të shkurtër nëpër rrugicat e shtruar me pllaka mermeri, por ajo më shumë lotonte sesa e dëgjonte. Edhe Kahremanit i bënte përshtypje gjendja e saj e dërrmuar, por nuk e jepte veten. Natën e parë kur e kishte përfshirë në krahët e tij gjithë epsh, ajo ishte ngashëryer dhe i ishte lutur ta linte të qetë. Kishin fjetur shpinë më shpinë, por ai nuk kishte mbyllur sy. Kthehej herë – herë nga ajo dhe e zgjonte se trëmbej nëpër gjumë. Dukej sikur brenda kraharorit të saj të gufuar, fshihej një brengë e madhe që e torturonte mizorisht. Ai e lidhte natyrshëm me mallin e familjes dhe kjo e prekte deri në dhimbje.
Nëna e madhe, çekrezja Ballkëze nuk ua ndante sytë. Një fije dyshimi po e brente që dje. Andej nga anët e saj të largëta, plakat e moçme të sërës, lotët e së hënës nuk i quanin më lotë nusërie. “Kur qan nusja ditën e hënë, klithin trëndafilat”, i kishte thënë e ëma. Kafshoi buzën dhe heshti duke menduar shaminë e zezë të nuses. Kjo nuk i dukej shenjë e mirë…
Edhe Shanishaja e ndiqte tinëz çiftin dhe përtypte në vetvete një ndjenjë nervozizmi ndaj nuses. Një mijë herë e kishte porositur që kur të futej në derën e sarajit, fytyra e saj duhej të ndriçonte si hënë e plotë behari, por ajo nuk e dëgjonte. E diela kishte kaluar pa u vënë re nga zhurmat e ahengut, kurse sot…, po i nxihej faqja. E shihte se zonja e madhe po e ndiqte me cep të syrit dhe e dinte se asaj nuk i shpëtonte asgjë. Një çast u ngrit nga karrikja e i vajti pranë.
– Nusja është rritur në rrugicat e Taksimit, është e kënduar me shkollë dhe e ka ca të zorshme të mësohet me havanë e Fierit. Unë e kam porosi nga e ëma ta lë ty amanet si mëmëmadhja e sarait.
– Bëj selam krushkës e i thuaj të mos qederoset, se amanetin e saj do ta lidh në cepin e shamisë së kokës, – i tha nënemadhja.
Në darkë, shërbyeset çuan në dhomën e çiftit një buqetë të madhe me trendafila të freskët shumëngjyrësh, që e mbushën ajrin me aromë këndellëse. Ndërsa Kahremani, përzgjodhi nga biblioteka e sallonit disa libra në frëngjisht dhe turqisht dhe i çoi lart në dhomën e tyre që e shoqja të lexonte e të zbuste mërzinë e vetmisë. Ai ishte në krye të Përlimtarisë së qytetit dhe shtrëngimi i punëve të stinës nuk e linte të merrte frymë. Madje edhe muajin e mjaltit e shtyti për më vonë, sa të vinte në terezi gjindjen e tyre.
Kur ikte i shoqi, nusja mbyllej në dhomë e qante. Edhe kur dilte më të rrallë, nuk fliste me njeri dhe as fëmijët që i afroheshin nuk i përkëdhelte. Sa vinte e humbej në mendime, hollohej nga trupi e zbehej. Shkëlqimi i mëparshëm i fytyrës së bukur e të freskët po venitej pak nga pak. Nënemadhja e shihte me shqetësim. E afronte dhe i fliste me fjalë të ëmbla, por ajo e shihte me sy të ftikur, i puthte dorën pa folur dhe futej sërish në dhomë. Aty, e mbyllur brenda katër mureve, zhytej në kujtime pa fund. I shfaqeshin rrugicat e lagjes së vajzërisë së saj, Taksimit të famshëm të shqiptarëve, i shfaqej ai, kali i hazdisur i ëndrrave që ajo e ndillte dhe e ushqente me fije mëndafshi të bardhë, pastai hingëllima e tij që kthehej në zë burri dhe recitonte rubai. Ajo kërcente mbi shalën e argjendtë dhe fluturonte nëpër kopshtijet e Stambollit duke thithur aromën e këndshme të rinisë. Pastaj kali bëhej një pasha i ri e i bukur dhe rubaitë që recitonte për të, i treteshin në gjak dhe e bënte të fluturonte me krahë engjëlli.
Një ditë ndodhi që kalin e rrëmbyen ca burra të armiqësuar dhe e lidhën me vargonj hekuri në një haur me gurë të zinj që dukej si hapsana kështjelle. Ndërsa atë e syrgjynosën nëpër udhët e largëta të deteve… Por kali i shpërtheu vargonjtë dhe e ndoqi nga pas deri në vatanin e burrit. Dhe tani, vërtitej rreth e rreth atij sarai madhështor, vinte në dritaren e saj, trokiste xhamin me patkua dhe i lexonte rubai. Ajo e dëgjonte e nemitur duke ndierë deri në bulëzën e fundit të gjakut dehjen e vargjeve të tij të magjishme.
Njëherë, u përpoq të humbiste mendjen nga rubaitë dhe iu afrua me kureshtje librave mbi tavolinë që kishte sjellë i shoqi. Hapi njërin prej tyre dhe… shtangu. Gërmat e zeza lëvizën para syve të saj si milingona. Pastaj, insektet e çuditshme u bënë varg njëra pas tjetrës dhe u kthyen në gjarpërinj të vegjël që i nxirrnin gjuhën e hollë dhe e zgjasnin me kërcënim drejt saj. U tmerrua. U kthye vrinkthi nga dritaraja, hapi kanatën dhe e hodhi librin jashtë. Rrëmbeu edhe të tjerët e i hodhi pas të parit. Doli nga dhoma si e ndërkryer, mori një shkrepse dhe iu vuri flakën.
Zjarri i përlau në çast pirgun me libra dhe nusja i ndiqte flakët e harlisura me sy të shqyer si e tjetërsuar. Nënëmadhja e shihte tinëz. Kjo nuk kishte bërë vaki. Kurrë. Askund. Pashai të vriste për librat. Sa herë që vinin në shtëpinë e tyre në Zvicër merrte libra me vete dhe kur kthehej sillte të reja që i blinte andej. Rami beu gjithashtu. Kahremani po e po.
Pas një çasti flakët arritën kulmin dhe nusja e penduar, filloi tu frynte për ti fikur. Vinte rrotull tyre e shqetësuar dhe dukej sikur po e mbyste një britmë e brendshme, një si ulërimë e thekshme bishe. “Allah, – tha nënemadhja, – po çmëndet e gjora, ruaje se është melaqe!” Iu afrua ngadalë dhe i foli me zë të butë:
– Nuse, tu bëfsha nëna kurban, nuk fiket zjarri me frymë… lëre të shuhet vetë dhe ta heqim hirin, se hiri i librit ngelet njollë e s’e lan as finja, as sapuni. Ti je nuse saraji, bija ime, futu brenda sa s’të ka parë njeri, se merrem unë me zjarrin.
– Nënë, – ju lut nusja me lot në sy duke i puthur dorën, – Më ço në Stamboll se po digjem nga malli. Të çmallem ca ditë e të kthehem.
– Bija ime e bukur, – i tha nënemadhja, – nuk je mirë ti. Mos të kanë bërë magji të liqtë dhe digjesh brenda vetes? Thuamë nënës, ça të dhëmb, ça ndien, ça ëndrra sheh, të çojmë te yshtarë këtu a në Zvicër tek heqimë me namë.
– Jo nënë, jo, – iu përgjerua nusja dhe i mori sërish dorën e ia puthi e ngashëryer duke ia lagur me lot të nxehtë. – Më ço në Stamboll.
– Do flas me pashanë, – I premtoi nënemadhja duke e parë me dëshpërim, – futu brenda ti dhe fli një copë herë se gjumi të bënë mirë.
Sakaq, thirri shërbyesen, i dha porosi të shuante zjarrin e të zhdukte gjurmët dhe shkoi në konakun e pashait. Pastaj vajti në telegrafën e qytetit dhe i dërgoi Shanishasë në Stamboll këtë telegram: “Nusen e ka zënë magjija e zezë. Po e dërgojmë aty për derman.”
Të nesërmen, nusja e shoqëruar nga njerëz të sarait u nis në Stamboll. Sapo kaloshina doli nga porta e avllisë, nënemadhja hyri në dhomën e saj të nxirrte merakun. Mos i ligu kishte futur ndonjë nuskëz magjije midis rrobave dhe sendeve të saj dhe nusja e gjorë po torturohej? Dyshimin që kishte ia shtoi edhe më shumë, ftohtësia e dhomës. Rrobat e shtrojes e të veshjes ishin hedhur, andej – këtej pa rregull. Arkat e pajës ishin të kyçura dhe në ajër nuk ndihej aroma e livandos. Çishte kjo nuse e zbritur rishtaz pa livando? Mbi suprinën e komosë ishte shishja e pahapur që ajo ja kishte sjellë enkaz nga Zvicra. Edhe shishet e tjera të sjella nga Stambolli nuk ishin hapur. Ngriti dyshekun mos gjente diçka të futur nën të, pastaj hapi dollapin dhe shikoi palë më palë të gjitha shtrojet, çarçafët, xhepat e kostumeve të dhëndrrit, fustanet, trikot dhe mantot e nuses, e gjithçka tjetër. Por asgjë nuk gjeti. Befas iu bë se dëgjoi një klithmë të mekur mbrapa krahëve të saj. U kthye vrik dhe, mbi parvazin e dritares, pa tufën e vyshkur të trëndafilave. Në vazon e porcelantë nuk kishte asnjë pikëz uji. Iu kujtuan fjalët e s’ëmës për lotët e së hënës dhe psherëtiu.Pastaj ngriti kapakun e baules së vogël të arturinave dhe… midis bizhuterive të shumta dhe monedhave të florinjta, gjeti atë…, mandilen e zezë të lotëve. Ishte futur brenda një libri me rubai që nusja e kishte sjellë me vete.”Çudi, – mendoi, – pse nuk e dogji këtë libër me të tjerët?” E pa emrin e autorit dhe kafshoi buzën. E njihte pashanë e ri që kishte shkruar atë libër. E kishte takuar në Taksim, kur kishte filluar lëvizja xhonturke. Ai vinte shpesh aty e llafosej me Safa bej Vlorën, burrin e Shanishasë.
E hapi nga kureshtja atje ku ishte vendosur shamija dhe kafshoi buzën më fortë. Ajo fletë ishte mbushur me njolla lotësh të tharë. U ul e lexoi:
Kur lotët e nusërisë t’i fshish, me mandilen e zezë të fatit
Bulëza gjaku do rrjedhin nga sytë e mi.
Netëve kur do shtrihesh mbi jatakun e krevatit
Unë do gdhihem galiç, me mendje veç tek ti.
“Ah!”, ja bëri çekrezja dhe hoqi në zemër.
Mbas disa ditësh nga Stambolli erdhi ky telegram: “Nusja nuk kthehet më, është e sëmurë. E ka zënë magjia e bardhë!”
