Përktheu Bujar Hudhri
Të shumtë janë lexuesit që e mbajnë mend poezinë e Sergej Eseninit, “Letër nënës”, “Ты жива еще, моя старушка” (“Gjallë je nënokja ime”). Këto fjalë të ndjeshme, siç dihej, i drejtoheshin nënës së tij, Tatjana Fedorovna Esenina. Por askush, asnjëherë, nuk do t’ua tregonte fëmijëve sovjetikë faktin se poeti gjithë jetën i kishte mbajtur mëri nënës së vet, Tatjana Fedorovna Esenina.
Dhe kush nuk do të mërzitej, kur vetë nëna, pasi kishte konsumuar sasi të mëdha alkooli, e shkarkonte pakënaqësinë për jetën e saj te fëmijët, duke i rrahur pa mëshirë?
Ja disa nga faktet e rënda:
1. Tatjanën e martuan me një burrë që nuk e donte
Përse, atëherë, Esenini i ka kushtuar aq shumë poezi nënës së tij, duke e përshkruar si një grua të dashur e të moshuar, që dilte në rrugë me shpresën për ta pritur të birin?
Me shumë gjasa, poeti shkruante për një nënë të cilën e kishte vetëm në ëndrrat e tij – një nënë të cilën do të dëshironte ta kishte. Por pse ishte Tatjana Fedorovna kaq e pakënaqur me jetën e vet? Sepse deri në moshën 16-vjeçare jetoi në një familje ku asgjë nuk i mungonte.
Kreu i familjes – Fedor Andrejeviç Titov – ishte një tregtar i suksesshëm, që zotëronte disa anije (barzha). Ndonëse nuk dihet saktësisht se çfarë ndodhi, i ati vendosi ta martonte vajzën e tij 16-vjeçare me një djalë, i cili nuk mund të mburrej as me pasuri, as me bukuri.
2. E la djalin, Eseninin, te nëna e saj
Natyrisht, Tatjana e urrente qysh në fillim burrin e saj të padëshiruar. Fëmija i tyre i parë vdiq, burri e la gruan bashkë me nënën e tij, ndërsa vetë u largua për të fituar para. Më pas lindi Sergej. Dy vajzat e tjera që erdhën në jetë pas Sergejit nuk jetuan gjatë, kurse vjehrra autoritare pothuajse po e “përzinte” Tatjanën nga shtëpia.
Kur gjithçka u bë e papërballueshme, ajo mori Seriozhën e vogël dhe iku nga shtëpia. Djali ishte gjashtë vjeç. Nëna e la atë te prindërit e vet dhe vetë shkoi për të siguruar para në mënyra të tjera. Nuk pyeti fare për fatin e djalit të saj gjatë gjithë asaj kohe. Me sa duket, vetë Tatjana mori një rrugë të shtrembër në jetë.
3. Esenini e gjykoi nënën për lindjen e një fëmije jashtë martese
Në ato kohëra, ishte krejt e pazakontë që një grua, ende e pamartuar zyrtarisht (pra, pa u divorcuar), të kishte një lidhje dhe madje të lindte një fëmijë jashtë martese. Tatjana vendosi të hiqte dorë nga foshnja. Ajo e regjistroi atë me një emër të rremë dhe e çoi në jetimore. Vetë Sergej, për faktin që kishte një vëlla mësoi shumë më vonë.
Por zbulimi i një të afërmi të ri nuk e lumturoi aspak poetin. Ai tashmë kishte një mëri të përhershme ndaj nënës dhe i dukej se ajo e donte më shumë atë djalin e fundit sesa Sergejn. Kjo, sepse ai mësoi se e ëma kishte shkuar në Moskë, por vetëm që ta vizitonte atë djalë, jo Sergejn.
4. Qefini
Për këtë, Esenini i shkroi një letër të atit, duke iu lutur që t’ia përcillte nënës fjalët se nuk donte ta shihte më. Por fyerja e tij më e madhe nuk lidhej vetëm me këtë.
Ai ishte vetëm 16 vjeç kur kuptoi që nëna e tij jo vetëm që nuk e donte, por s’e kishte fare merakun se ç’bëhej me të. Në ato kohë, tifoja ishte pothuajse një dënim me vdekje. Dhe aq më tepër për një organizëm të brishtë 16-vjeçar, siç ishte Sergej, i cili dukej që nuk do t’ia dilte dot mbanë.
Dihet mirë se varrimi, sidomos në ato vite të vështira dhe për një familje kaq të varfër si e Sergejit, ishte një proces i ndërlikuar dhe i kushtueshëm. Duhej përgatitur më parë, por një nënë e dashur kurrë nuk do ta bënte këtë pranë shtratit të fëmijës së saj të sëmurë.
Gjithsesi, nëna u ul pikërisht në dhomën ku ishte shtrirë Esenini i sëmurë dhe nisi t’i qepte atij qefinin, para syve të tij. Esenini kujtonte se në sytë e saj nuk kishte as edhe një pikë keqardhje për fëmijën që po vdiste. Shumë njerëz, që e njihnin raportin e poetit me nënën e tij, e kishin dëgjuar disa herë Eseninin tek ia përmendte asaj ato ditë kur ishte në prag të vdekjes, duke i thënë se këtë gjë nuk do t’ia falte kurrë.
Po atëherë, nga erdhën vargjet e bukura të “Ты жива еще, моя старушка”?
Me shumë gjasa, ai i shkroi për gjyshen e tij, e cila e rriti. Pikërisht gjyshja, së cilës e ëma i linte Seriozhën me vite të tëra, mund të shqetësohej vërtet për nipin. Ndryshe nga nëna e tij e vërtetë, që nuk tregonte aspak kujdes për të.
•
Kjo poezi e famshme e Eseninit u bë shumë e dashur për lexuesin shqiptar në vitet gjashtëdhjetë të shekullit të kaluar.
Ishte fat për Eseninin, por edhe për kulturën shqiptare që këto vargje u përkthyen nga poetët tanë më të mirë.
Variantet e përkthimit të kësaj poezie po ua paraqesim lexuesve të “ExLibris”.
•
Sergej Esenin
“Letër Nënës”
Письмо матери
1924
Ты жива еще, моя старушка?
Жив и я. Привет тебе, привет!
Пусть струится над твоей избушкой
Тот вечерний несказанный свет.
Пишут мне, что ты, тая тревогу,
Загрустила шибко обо мне,
Что ты часто ходишь на дорогу
В старомодном ветхом шушуне.
И тебе в вечернем синем мраке
Часто видится одно и то ж:
Будто кто-то мне в кабацкой драке
Саданул под сердце финский нож.
Ничего, родная! Успокойся.
Это только тягостная бредь.
Не такой уж горький я пропойца,
Чтоб, тебя не видя, умереть.
Я по-прежнему такой же нежный
И мечтаю только лишь о том,
Чтоб скорее от тоски мятежной
Воротиться в низенький наш дом.
Я вернусь, когда раскинет ветви
По-весеннему наш белый сад.
Только ты меня уж на рассвете
Не буди, как восемь лет назад.
Не буди того, что отмечталось,
Не волнуй того, что не сбылось,—
Слишком раннюю утрату и усталость
Испытать мне в жизни привелось.
И молиться не учи меня. Не надо!
К старому возврата больше нет.
Ты одна мне помощь и отрада,
Ты одна мне несказанный свет.
Так забудь же про свою тревогу,
Не грусти так шибко обо мне.
Не ходи так часто на дорогу
В старомодном ветхом шушуне.
përktheu Ismail Kadare
Gjallë je, moj ti, nënoshka ime?
Gjallë jam edhe unë… Të përshëndes.
Paqja e mbuloftë këtë mbrëmje
Izbën tënde deri në mëngjes.
Mora vesh se ti je merakosur
Atje larg për mua përsëri
Se ti shpesh del rrugës e brengosur
Mbështjellë me të vjetrin shall të zi.
Kur e kaltër mbrëmja bie pranë,
Të fanitet ty gjithmonë sikur
Diku mua larg, në një mjehanë
Një i dehur thikën po më ngul.
Kot ti, nënë, rri me gjak të ngrirë,
Ky nuk është veç vegim i zi:
S’jam aq vagabond i pamëshirë
Sa të vdes pa të shikuar ty.
Unë i ëmbël jam prapë si më parë,
Ëndërroj kur fushat larg vërej
Që së shpejti nga këto mejhane
Në shtëpinë e vogël prapë të kthej.
Do të kthej aherë kur më mbushet
Kopshti ynë i bardhë me blerim.
Vetëm ti si tetë vjet më parë,
Mos më zgjo ahere në agim.
Mos m’i zgjo ti ëndrrat që m’u zverdhën,
Mos kujto atë që vate, shkoi…
Se në botë humbjet edhe lodhjet
Herët i provon, nënë moj.
Mos m’u lut t’i falem zotit prapë!
Tek e shkuara nuk ka më kthim.
Vetëm ti je gazi im i vetëm.
Ti, e vetmja paqë e shpirtit tim.
Pra ti flaki brengat nëna ime,
Mos trishto për mua përsëri,
Dhe mos dil aq shpesh tek rrugë e madhe
Mbështjellë me të vjetrin shall të zi.
përktheu Vedat Kokona
Rron ende, ti rron, moj nëna ime
dhe unë rroj. Me mall të përshëndes;
Ç›natë e kaltër, izba në mendime
seç të rri, të fle gjer në mëngjes.
Pa më thonë, s’më harron ti kurrë
dhe të kap mënjanë mërzi dhe mall,
edhe më del më pret atje në udhë
si dikur mbështjellë me një shall.
Nata vjen e errët, ti ke frikë
dhe gjithnjë e njejta gjë të ngjan:
se dikush më ngul nga pas një thikë
dhe më lë të vdekur në një han.
Rri e qetë nënë, s’është gjëkafshë,
këtë gjë kurrë s’mund ta pres,
nuk u bëra aq çapkën, i prapë,
pa të parë të bie e të vdes.
Jam ai që isha dhe më parë
prapë mendoj të kthehem në shtëpi;
ah, sa shumë malli më ka marrë
që të vij me ty, aty të rri.
Do të vij, kur degët të jenë ndërruar
dhe pranvera të lodrojë mbi to,
vetëm ti si tetë vjet të shkuar
përmbi flokë mos më ledhato.
Mos më duaj nën’ për ç’ëndërrova,
mos u ngrys, dëshirat kur s’plotësoj,
se nga humbjet ndofta dhe mësova
se më shumë duhet të jetoj.
Më nuk falem gishtat duke prekur
se e vjetra shkoi e s’kthehet më;
ti e vetme mua më ke mbetur,
ti gëzim i vetëm përgjithnjë.
Ndaj, mos ki merak për mua kurrë
dhe mos hiq në shpirt mërzi dhe mall
dhe mos dil kaq shpesh atje në udhë
si dikur mbështjellë me një shall.
përktheu Dritëro Agolli
Gjallë akoma je, nënokja ime?
Gjallë jam dhe unë. Rrofsh e qofsh!
Dritë e mbrëmjes derdhtë ligjërime
Mbi kasollen tënde qoshk më qoshk!
Thonë se je shumë e shqetësuar
Dhe për mua brenga të mundon,
Thonë se ti shpesh del e vetmuar
Dhe me shall të vjetër rrugës shkon.
Kur vjen mbrëmja e kaltër asaj ane
Ti nga zemra një merak s’e heq:
Të fanitet sikur në mejhane
Ma ngul thikën një sarhosh i keq.
Hiç mos e prish gjakun, moj e mirë,
Nga mërzia ky vegim të feks,
S’jam aq pijanec e ters me brirë,
Pa të parë ty nuk shkoj të vdes!
Si dikur i ëmbël jam, i brishtë,
Dhe një ëndërr fshehur kam në gji:
Të braktis mërzitë e kotësitë,
Në shtëpinë e vogël prapë të vij.
Do të vij kur kopshti ynë i bardhë
Degët t’i mbulojë me blerim,
Vetëm ti si tetë vjet më parë
Mos më zgjo aq herët në agim.
Mos e zgjo atë që u dëshpërua,
Mos e ndiz atë që s’ka më prush!
Me zhgënjime zemra m’u lëndua
Dhe me lodhje jeta shpejt m’u mbush!
Mos më shty t’i lutem perëndisë,
Tek e vjetra s’mbahem, s’ka më kthim!
Vetëm ti je mall i dhembshurisë,
Vetëm ti je dritë e shpirtit tim.
Haj, harro, mos rri e shqetësuar
Dhe për mua hesht, mos u mundo!
Rrugëve mos dil shpesh e vetmuar
Dhe me shall të vjetër mos nxito.
përktheu Jorgo Bllaci
Gjallë je, nënoke? Edhe unë
Gjallë jam. Shëndet më paç, shëndet!
Dritë e bëftë krejt kjo mbrëmje e lume
Izbën tënde, që me mall më pret.
Thonë se je ligur e je tretur
Nga meraku im, po nuk ankon,
Se, pështjellë me një shall të vjetër,
Fillikate rrugës shpesh kalon.
Dhe kur mugëtirë e kaltër bie,
Një vegim i zi të kall ty frikë,
Sikur në një sherr diku në pije,
Vjen dikush e ma këput me thikë.
Kot, e dashur, vuan kaq, besomë,
Brenga t’i fanit këto ndër sy.
S’jam aq pijanec i lig sa ç’thonë,
Si do vdes pa të të parë ty?
Unë jam po foshnje, si një herë,
Dhe një shpresë veç ushqej në gji:
T’iki nga ky tym e kjo poterë,
Te shtëpia jonë aty të vij.
Dhe do vij, kur kopshti ynë i bardhë
Anekënd të vishet me blerim.
Vetëm ti, si tetë vjet më parë,
Mos më zgjo aq herët në agim.
Mos e zgjo atë që shkrrumb iu bënë
Endërrat e moshës plot hare.
Më ka vrarë jeta mjaft, o nënë,
Dua veç të shlodhem e të fle.
As t’i lutem Zotit mos më thuaj,
Si dikur në t’artën mituri.
Ti ke mbetur ngushëllim për mua,
Dritë e parrëfyer, vetëm ti.
Ndaj merak ti mos m’u bëj aq tepër,
Tek e liga mendjen mos e ço,
Dhe aq shpesh, me shallin tënd të vjetër,
Fillikate rrugës mos kalo.
përktheu Vangjush Ziko
Moj nënokja ime, a je gjallë?
Edhe unë rroj. Të përshëndes!
Le të ndritë mbrëmja si përrallë
Mbi kasollen tënde që veç hesht.
Mora vesh se ti je shqetësuar
Dhe për mua brenga po të ha.
Del në rrugë larg duke vështruar
Me xhupin e hedhur përmbi krah.
Dhe në mbrëmje shpesh të fanitet
Ëndrr›e keqe sytë ty t›i mbush.
Sikur ja, dikush po më avitet,
Në mejhane thikën po ma ngul.
Qetësohu, moj e shtrenjta nënë.
Fshije që nga syt’atë kllapi.
Pijanec i tillë nuk jam bërë
Sa të vdes pa kthyer në shtëpi.
Jam i butë ashtu siç kam qenë
Dhe mendoj, mendoj vetëm një gjë.
Që me mall’e madh, që më ka zënë,
Kokën përmbi prehrin tënd ta vë.
Do të vij kur kopshti yn’i blertë
Lule plot të jetë zbukuruar.
Vetëm mos më zgjosh më ashtu herët
Siç më zgjoje tetë vjet të shkuar.
Mos m’i zgjo ti ëndrrat që u shuan,
Çfarë nuk arrita, mos ngacmo.
Jeta shum’e egër qe me mua.
M’u desh humbje, lodhje t’i provoj.
Mos m’u lut të falem si më parë.
S’mund të kthehem më në ato vite.
Ti për mua je mbështetj’e parë.
Ti për mua je gëzim e dritë.
E harro, nënoke, shqetësimin.
Ti për mua më, mos u cfilit.
Mos e tret ashtu ti larg shikimin.
Me xhupin pas krahëve mos dil.
përktheu Hadharamb Qesku
Si ia shpie moj nënokja ime?
Mirë jam dhe unë. Të përshëndes!
Në atë izbën tënde paç bekime
Mbrëmjeve kur muzgu zë të zbresë.
Po më thonë se fort je merakosur,
Behesh vrere për fatin tim të nxirë,
Del e sheh tej rrugës së pasosur,
Mbledhur shuk me shallin cop’ e grirë.
Dhe kur bie mbrëmja rreth e qark,
Një vegim i shkretë të shtika frikën:
Se në një mejhane diku larg
Vjen një horr edhe më ngulka thikën.
S’ngjet asgjë, nënoke! – Mbaje shpirtin:
Është veç një makth që po të shtar.
Aq i lig nuk jam saç dërdëllisin
Dhe s’do vdes me sy pa të të parë.
Foshnjarak kam mbetur si dikur,
Me një ëndërr që gjithnjë më grish.
Jetandrallash mos m’u shpiftë kurrë;
Veç në atë shtëpizë të jem sërish!
Do të kthehem kur do gjethen degët,
Kur të harliset kopshti në blerim;
Veç nga gjumi mos më ngri kaq herët, –
Si tetë vjet më parë, në agim.
Mos e zgjo atë që iu shpurritën
Endrrat e një moshe patravajë.
Ti s’e di sa jetën ma sfilitën
Vuajtjet, që s’gjej prehje në asnjë skaj.
As të falem, – m ti mos më cit,
Siç ma bëje shumë vejt më parë.
Vetëm ti çdo dhimbje ma fashit,
Vetëm ti je gazi im i rrallë!
S’ka pse bëhesh njësh ti me trishtimin,
As të të hajë brenga e nxirë.
S’ka pse del e rrugës humb vështimin,
Mbledhur shuk, me shallin cop’ e grirë.
përktheu Agron Tufa
Gjallë të kam ende, moj lokja eme?
Gjallë dhe unë. T’falem ty me shnet!
Rrjedhtë mbi ksollën tande e kaltreme
Njajo mbramësorja drit’ e shêjtë.
M’shkruejn se, tue fshehë marakun,
Keq për mue tretë trishtimit je,
Se shpesh del fill e merr sokakun
Me sarginë e vjetër demodé.
Se në terr të kaltër, buzëmbramje,
Të fanitet gjithë një vegulli:
Kinse n’kokërr t’sherrit në mejhane
N’zemër ma ngul kamën një njeri.
Hiç mos e prish gjakun moj e shtrenjtë!
Nuk asht pos se jerm e angushti.
S’jam aq pijanec e kryeshkretë
Sa me vdekë, pa të pa me sy.
Siç kam qenë i amël, njaj kam mbetë,
Nuk andrroj përpos një mrekullie:
Prej brengës rebele sa ma shpejt
N’ksollën ton’ të vogël me u kthye.
Kam me kthy’ kur rremat të harlisen
Kopshtit tonë të bardhë në behar.
Veçse ti ma prapë në ferk të dritës
Mos më zgjo, si tetë vjet ma parë.
Mos m’i zgjo ti andrrat që m’u zvordhën,
Mos ma malco pengun e pamort, –
Tepër heret humbjet edhe lodhjet
T’i provoj në jetë më ra për short.
As m’u falë s’ban me më mësue. S’vlen!
Kah e vjetra kthim nuk ka ma prore.
Vetëm ty t’kam ngushëllimin tem,
Vetëm ty t’kam dritën engjëllore.
Pra harroje, Loke e mirë, marakun,
Mos u tret trishtimit të pafre.
Dhe mos dil aq shpesh me marrë sokakun
Me sarginë e vjetër demodé.
përktheu Agim Shehu
Gjalle më je, e shtrenjtëza nënoke!
Gjallë dhe unë. Të fala, shpirt nga larg!
U mbuloftë paqë izba jote
nga dritat e muzgjeve përqark!
Thonë ti, e dhemshura e heshtur,
për mua të mbyt një brengë e rëndë
edhe del në rrugë e shkujdesur
mbështjell me të vjetrin shallin tënd.
Për mua të bëhet herë pas here
se në terr të mbrëmjes, në një skutë,
në tavernë, pas pijesh me sherre,
dikush thikën në zemër më fut!
Ti m’u shlodh, o shpirti im! Rri qetë!
Kjo që sheh është ëndër, një përçart.
Unë s’jam më i ligu nër poetë
që të vdes, pa parë nënën prapë!
Jam ai i pari, shpirtfloriri
veç një ëndër bluaj përsëri,
që së shpejti, me mallin prej biri,
vatrës sime t’i vij prapë në gji.
Do të vij, kur kopsht’ i përtërirë të
blerojë, e gjethi i ri të dalë.
Dhe ti s’do më zgjosh më që pa gdhirë s
iç më zgjoje tetë vjet më parë.
E ç’ta zgjosh të zgjuarin nga të tjerët!
Ç›ta shqetësosh të prerin keq në besë!
Ndodhi, jeta m’i dha tepër herët
lodhje e humbje, me helmin në mes.
Dhe mos më mëso si bëhet lutja!
