Sot macja e bardhë mjaullinte pandërprerë në ballkonin e zonjës Mejreme.
***
Ballkoni ishte pikërisht kthina e banesës së saj të ngushtë, ku zonjës Mejreme i pëlqente ta kalonte pjesën më të madhe të kohës, veçmas në ditët e ngrohta të verës, por edhe në ato të pranverës dhe vjeshtës, kur diellin ende nuk e kishin lëshuar fuqitë e tij dhe ia bënte tokës me sy për t’i treguar se ai ishte aty, i gatshëm për t’ia ofruar nxehtësinë e domosdoshme. Rrezet e tilla për zonjën tonë ishte më së e nevojshme. Ajo i pëlqente rrezet e ngrohta, ajrin e pastër dhe aromën e kafesë turke, të pjekur vetë me një marifet siç vetëm ajo dinte. E pinte kafenë me pak sheqer, zakonisht me gjysmë lugë të vogël dhe atë sheqer ngjyrë kafe, që ishte më pak i dëmshëm për shëndetin e dobët të një të moshuare. Ulej në ballkon dhe i shikonte së pari lulet e vendosura mbi parmakë, që e bënin të dallueshëm ballkonin e saj prej banesave të tjera, jo vetëm të katit të tretë, por edhe të të gjithë banesave të godinës. Ajo tash e dyzet vjet jetonte në një nga lagjet më të bukura të Prishtinës që thirrej Dardania. Kishte mbjellë lule të ndryshme, të llojeve dhe ngjyrave të ndryshme, duke krijuar një pamje që iu binte në sy të gjithë kalimtarëve të shëtitores së Kurrizit, në të cilën herë pas here ajo dilte me bashkëmoshataret e saj, fqinje të kahershme, me të cilat dertonte për hallet e moshës, jetës dhe shëndetit që i linte çdo ditë e nga pak. Llafoseshin për të kaluarën e tyre, të mikeshave të hershme e të tashme, të gjalla e të vdekura, të lagjes dhe qytetit, të kafeneve dhe vendpunishteve që më nuk ekzistonin, për familjarët që dikur dinin të të donin e të të respektonin, për udhëheqësit e dikurshëm që për to ishin gjithnjë më të ndershëm e më të dijshëm se të sotmit. Ato jetonin në të kaluarën. E tashmja nuk iu pëlqente, e përbuznin si diçka të neveritshme për mendjet dhe zemrat e tyre, ndërsa për të ardhmen nuk kishin dhe nuk thurnin synime, nuk e qanin fare kokën, marrë parasysh moshën e tyre, ku secila i kishte kaluar të shtatëdhjetë e pestat.
Zonja Mejreme e pinte kafenë e parë në ballkonin e saj, të zakonshmen, të çdoditshmen, që i ishte bërë ritual i mëngjesshëm, të cilin nuk e harronte dot. Më parë harronte t’i pinte barnat e përshkruara nga mjeku, se sa kafenë turke në ballkonin e saj të stolisur. Pasi pinte kafenë, i ujiste lulet dhe e fshinte pluhurin nga parmakët e ballkonit. Ulej dhe pushonte një copë herë për t’i marrë rrezet e para të një mëngjesi të bukur që e lajmëronte një ditë të ngrohtë dhe të këndshme. Ulësja e lëvizshme dhe luhatëse i krijonte rehati dhe ishte mjaftueshëm e gjerë sa për ta zënë atë dhe macen e saj të bardhë, me të cilën e ndante banesën në tri vitet e fundit. E urta mace zinte vend afër zonjës së saj dhe i priste ledhatimet e dëshiruara. Zonja e vendoste atë në prehër dhe ia përkëdhelte ngadalshëm qimet e saj të buta. Jo vetëm që e përkëdhelte, por zonja Mejreme çdo mëngjes ia krihte qimet e kokës, shpinës, barkut, madje edhe bishtin e shkurtër. E trajtonte si mos më mirë. E ushqente me shujtat më të shëndetshme për një mace, që ishte shndërruar në një qenie më së të dashur për të moshuarën, me të cilën i plakte ditët në një banesë dydhomëshe, ku njëra rëndom ishte bosh.
Macen e bardhë, që me përkëdheli e quante Kia, zonja Mejreme e kishte dhuratë nga motra e saj e madhe, zonja Hadie. Ia kishte dhuruar motrës së vogël ende pa i bërë as tre muaj, një mace vocërrake, të cilën zonja Mejreme e kishte ushqyer me qumësht, të cilin ia jepte me biberon, sikurse që mund t’i jepet një bebeje të vogël. Kia tremuajshe dukej mrekullueshëm, ishte si një engjëll i bardhë që ka trokitur në derën e banesës së zonjës Mejreme për t’ia bërë asaj jetën më të lumtur e më të këndshme, për t’ia bërë ditët më të shkurtra e orët më të hareshme. Qimebardhësia e saj dhe sytë ledhatimndjellës të Kias së vogël ishin sihariq për zonjën Mejreme, ishin shpresë se do t’i kalonte më argëtueshëm ditët e saj të pazhurmshme në banesën e saj. Ajo iu thoshte mikeshave fqinje se dhurata që ia kishte bërë e motra ishte pikërisht shenja e duhur që ia kishte dërguar i gjithëfuqishmi atje lart në qiell. E përsëriste gjithnjë se prania e maces së bardhë pranë saj ishte shenjë që i lartmadhërishmi nuk e kishte harruar dhe ia kishte dërguar një qenie të këndshme për ta shoqëruar gjatë njëzetë e katër orëve gjerë në çastin e mbramë, kur nuk do të ishte më mes njerëzve. Më parë, deri fiks para tri viteve, zonja Mejreme nuk mbante mace, meqë bashkëshortit të saj, të ndjerit Nuredin, nuk i pëlqenin kafshët. “Mbajnë erë”, “janë të papastra”, “ndjellin ters” ishin arsyetimet e përhershme të të ndjerit, që i kishte në maje të gjuhës, sa herë që zonja e tij kërkonte që ta mbanin një qen të vogël a një mace për t’i shoqëruar gjatë shëtitjeve në platonë e Kurrizit, qoftë në orët e paradites, qoftë në ato të mbrëmjes. Një javë pas vdekjes së të shoqit, dëshira e zonjës u plotësua, duke u bërë edhe ajo një nga ledhatueset e një kafshe të vogël, sikurse mikeshat e saj fqinje, të cilat deri në atë kohë i kishin ndërruar nga dy e tri kafshë dhe kishin më shumë përvojë në rritjen dhe mbajtjen e tyre, andaj kjo gjë e ndihmonte tejmase zonjën tonë, duke qenë se këshillohej vazhdimisht me mikeshat dhe kishte edhe një temë shtesë për bisedat e gjata mes tyre.
Me ta pirë kafenë e mëngjesit në ballkonin e saj, zonja Mejreme herë ftonte e herë ftohej nga mikeshat e saj bashkëmoshatare dhe bashkë me kafshët e tyre shoqëruese dilnin për ta pirë kafenë e dytë, atë të mëngjesit të vonë, pasi që kishin ngrënë dhe kishin biseduar përmes telefonit me familjarët e tyre. Uleshin në kafenenë e tyre të preferuar në lagje, të njëjtën e të përhershmen. Aty fillonin bisedat e tyre të njëjta, të përditshme, të zakonshme e më pak dallime prej ditës në ditë. Flisnin për një mikeshë të tyre që këtë javë e kishte terminin e kemioterapisë dhe druanin se nuk do të mund ta përballonte, meqë mosha e bën të veten dhe fuqitë tashmë ishin shteruar, flisnin për një mikeshë tjetër që ishte në terapi të insulinës dhe shëndeti i ligë vetëm se po i përkeqësohej, si dhe flisnin për një tjetër që këto ditë kishte filluar të jetonte e vetme në lagjen fqinje. E kishin mësuar për mrekulli përdorimin e telefonave të mençur dhe lidheshin sa hap e mbyll sytë me rrjetin e fytyrbotshëm të pikëtakimeve të pamjeve dhe zërave të njerëzve anekënd botës. Hynin e lundronin në rrjet për të parë mos dikush prej të afërmve ka shpërndarë ndonjë fotografi, mos ka ndonjë ditëlindje të ndonjë të njohuri që vështirë se njeriu mund t’ia mbajë në mend, por ja që rrjeti është mjeti shpëtimtar për t’i bërë njerëzit ta bëjnë të mirësjellshmin dhe të dashurin për të tjerët. Po ashtu, hynin për të shikuar se mos ndonjë i afërm a ndonjë njeri që e njihnin mund të ketë vdekur dhe ato ende nuk e dinin dhe si në kor shprehnin ngushëllime, paçka se ndonjëra prej tyre edhe mund ta mos ketë njohur aq shumë. Hynin në të për të parë mos ka ndodhur ndonjë gazmend në familjet fqinje, ndonjë fejesë a dasmë dhe shpeshherë hidhëroheshin që nuk i ka ftuar filan fqinja, meqë dikur, në një kohë të artë sipas tyre, vinin e rrinin miqësisht në banesat e njëra-tjetrës.
– Na kanë harruar të tanët e nuk po harrojnë hallku- e përmbyllte këtë bisedë zonja Nexhmije, që mbahej si më e arsyeshmja e grupit.
Zonja Mejreme dhe mikeshat e saj më shumë se për kënaqësinë e të biseduarit, dilnin të pinin kafe në lagje edhe për kënaqësinë e të shikuarit, kureshtjen e të vëzhguarit të lëvizjeve të njerëzve të lagjes së madhe dhe të bukur të Prishtinës. Dardania është lagje e gjallë, me plotë lojë e hare fëmijësh, qeshje të rinjsh, vajza të bukura e djem të hijshëm, fluturime pëllumbash dhe ngarendje të tyre pas thërrmijave të bukës që njerëzit e mirë ua shpërndanin në platonë e Kurrizit. Dardania të rrëmben, të ngujon e shiton dhe të bën të ndihesh i dashuruar pas saj. Fiks kështu ndihej zonja Mejreme dhe zonjat e tjera, mikesha të saj të lagjes, të cilët me kafshë të tyre, qoftë qenë të vegjël apo mace, shëtitshin me orë të tëra rreth saj, duke mos pasur as më të voglën kureshtje të dilnin në sheshin kryesor të qytetit apo në lagjet e tjera të afërta. Ato ishin kureshtare të hatashme për ta vëzhguar gjallërinë e lagjes, ecejaket e poshtë e përpjetshme të njerëzve të saj, shakatë pa kripë të burrave bjerrakohës, të qeshurat e lezetshme dhe të të folurit e këndshëm të vajzave dhe grave të reja dhe vajet e natyrshme të fëmijëve të vegjël, të cilët nënat rishtare i shëtisnin me karrocat e shtrenjta në platonë e rindërtuar sërishmi nga një ish-udhëheqës qyteti, i cili për lagjet e tjera nuk kishte bërë gjë për të thënë, por për Dardaninë, megjithatë, kishte bërë diçka. Zonja Mejreme dhe mikeshat e saj i shikonin ndjeshëm dhe përvajshëm gratë dhe nënat rishtare se si luanin me fëmijët e tyre, se si i bënin për të qeshur e se si i qortonin për të mos bërë zhurmë në kafene. Zonjat i ledhatonin fëmijët sa herë që ata qëllonin afër tavolinës së tyre, nganjëherë u jepnin edhe karamele. Ndonjëherë ndodhte që vajzusheve të vogla, që sapo kishin mësuar fjalët e para gjysmë shqip dhe gjysmë anglisht, iu blinin kordele dhe ua gërshetonin flokët me dëshirën dhe vullnetin më të madh. Në fillim nënat e reja e kishin bezdi një veprim të tillë të zonjave tona, por më vonë i mirëkuptonin dhe nuk bëzanin.
Zoti Nuredin sa ishte gjallë nuk e përmbante dot mllefin dhe shfrynte tërë inat ndaj fëmijëve të tij të shpërndarë anekënd botës. Dy vajzat e mëdha ishin martuar para pesëmbëdhjetë e trembëdhjetë viteve dhe njëra jetonte në Zvicër, tjetra në Belgjikë. Djali i parë i tij u martua para gjashtë viteve dhe fill pas tre muajve iku në Londër, njëjtë siç bëri edhe i vogli dy vite më pas.
– Na lanë vetëm, Mejreme, bre Zoti i marroftë!
– Mos i mallko fëmijët, Nuredin! Ashtë gjynah! Ne kem jetu e jetojmë për ta!
– Ne për ta, ata për vete!
Zoti Nuredin nevrikosej me vendimet e fëmijëve të tij për ta braktisur vendin, më së shumti me vendimet e djemve, veçmas me të voglin e tij, te i cili i kishte varur shpresat. Ishte i bindur që së paku Artani, sugari e kanakari i tij, do të rrinte me të e me Mejremen. Së paku i vogli nuk duhej të ikte, i thoshte jo vetëm të shoqes, por edhe të afërmve të tij. Nuk e fshihte mllefin edhe kur bisedonte në telefon me djemtë e tij. I luste vazhdimisht që të kthehej së paku njëri prej tyre, sepse shëndeti i tij dhe i zonjës Mejreme vetëm sa vinte e përkeqësohej, por edhe i mungonte hareja e shtëpisë, zëri i nipave dhe mbesave. Ndërkaq, zonja Mejreme gjithnjë përpiqej t’i arsyetonte fëmijët e saj. Ajo në asnjë rast nuk i gjykonte për vendimet e marra. Ajo vazhdimisht i thoshte të shoqit se të bijtë nuk mund të mbijetonin dot me pensionet e dy ish-mësimdhënësve dhe në këtë papunësi të hatashme që e kishte kapluar qytetin zgjidhja e vetme ishte migrimi. Nuk mund të mbijetonin dot as me ndihmesat që ua dërgonin motrat, as me ndihmesën që i madh djalë ia dërgonte të voglit, veçmas kur ke fëmijë për të mbajtur. Nëna arsyetonte gjithnjë, ajo asnjëherë nuk nxirrte fjalë e ankesë nga goja. Kur të afërmit e saj përpiqeshin t’i bënin me faj fëmijët e saj që e kishin lënë të vetme, ajo pa një dy ndërhynte dhe e këpuste si me sëpatë një bisedë të tillë, në të cilën fëmijët e saj nuk shiheshin me sy të mirë. Pas vdekjes së të shoqit, të afërmit i thoshin se do të duhej të ishte më ngulmuese dhe t’i bindte djemtë ose vajzat për ta marrë me vete në vendet ku ata jetonin, ajo i qortonte rreptë duke iu thënë se nëse veç edhe njëherë flasin për gjëra të tilla nuk do t’i priste fare si mysafirë.
– E fortë jam unë! Nuk druhem prej asgjësë në këtë moshë, aq më pak prej
vdekjes!- ngulte këmbë në këtë drejtim, përkundër insistimeve të të afërmve të saj se ajo ka nevojë për një përkujdesje të vazhdueshme për shkak se analizat e fundit mjekësore nuk i kishin dalë aspak të mira.
***
Sot macja e bardhë mjaullinte pandërprerë në ballkonin e zonjës Mejreme. Mjaullinte që nga orët e para të mëngjesit dhe në fillim askush nga fqinjët nuk ia kishte vënë veshin. Mendonin se zonja nuk do të jetë zgjuar ende dhe macja mund të jetë e uritur ose ka nevojë të dalë në shëtitjet e përditshme me bashkëbanuesen e saj. Macja e bardhë ishte ulur pikërisht në karrigen ku ulej çdo mëngjes me zonjën Mejreme dhe priste që ajo ta bënte gati kafenë dhe t’ia ofronte asaj ledhatimet e përhershme, me të cilat kafsha e vogël dhe e butë tashmë ishte mësuar. Por, kaluan orët e para të mëngjesit dhe zonja Mejreme nuk po vinte për ta shoqëruar macen e saj në ritualin e tyre të përditshëm. U bë mesditë dhe prapë zonja Mejreme nuk shihej në ballkonin e saj. Macja e bardhë vetëm mjaullinte dhe nuk lëvizte nga vendi i saj në karrigen luhatëse e lëvizëse, duke pritur zonjën e saj për ta ledhatuar, ushqyer dhe krehur herë pas here. Macja e bardhë ishte mësuar me këtë ritual dhe nuk donte ta humbiste asnjë ditë përkushtimi e ledhatimi. Mjaullima e saj dukej si një protestë ndaj zonjës që nuk i vinte dot afër me temenatë dhe marifetet që ia kishte mësuar vetë qimebardhës.
Mikeshat e saj fqinje të kafesë së përditshme mëngjesore u shqetësuan tejmase që zonja Mejreme as nuk iu kishte ardhur në të njëjtin vend e në të njëjtin orar dhe as nuk ua kishte hapur telefonin, përkundër që tashmë kishin kaluar orët e mesditës. Ato morën rrugë për të shkuar në banesën e saj për të parë se mos ishte keq me shëndet dhe nuk mund të përgjigjej as në telefon. Kot trokitën në derë e në zile me minuta të tërë. Nuk hapej se nuk hapej. Me ndihmën e rrjetit të fytyrbotshëm e gjetën nipin e zonjës Mejreme, një djalë të vëllait të saj të madh, që e kishte çelësin e banesës dhe vinte kohë pas kohe për ta vizituar të emtën e tij.
Mikeshat e saj e panë që zonja Mejreme i kishte mbyllur sytë dhe nuk do t’i hapte më. Macja e saj e bardhë, Kia e dashur, mjaullinte sërish dhe ishte strukur në një qoshk ballkoni.
