Po kërkoj në bibliotekën e shtëpisë diçka në shqip. Të shuaj mallin që më ka mbërthyer për dheun tim. Gjëmë e madhe ka rënë mbi njerzinë, “Virusi i Vdekjes”. Ndesh me një libër të vjetër, pa mbulesë, “Etër e bij”. Humbas në kohë.
– Jam i sigurtë, babait nuk i ka shpëtuar pa e blerë.- Qesh me sytë e zgjuar. Flokët e verdha i ka prerë shkurt.
– E kam lexuar, do ta kërkoj dhe ta sjell menjëherë!
Pak ditë kanë kaluar nga përfundimi i klasës së tetë dhe Ndriçim Nuredinit nuk i është zbehur dëshira për të lexuar. Kushtet familjare e pengojnë. Nuk e kanë marrë veten që nga humbja e vëllait të madh, intelektual i formuar, mbaruar për Matematikë. Vdiq i helmuar. Nga një kuti peshku thonë. Dëshpërimit të thellë i është shtuar edhe gjendja e rëndë ekonomike. Kërkoj në raftin e librave, “Etër e bij”, botim i Prishtinës, përkthyer nga Shapllo. Gëzohet shumë kur ia jap. E mban më gjatë se librat e tjerë. Mëson përmendsh pjesë. Te Bazarovi sheh veten.
– Eh, në këtë atom,- Çimi vendos gishtin në ballë,- në këtë pikë matematikore, gjaku qarkullon, truri punon dhe ëndërron të arrijë diçka.
– Bazarovi të paska bërë për vete.
– Çfarë ka rëndësi është që dy herë dy bëjnë katër… pjesa tjetër është e pakuptimtë.
“Çimi lufton me kushtet e jetës”. Them me vete. “Djalë i talentuar, futbollist i lindur. Familje e madhe nga Çamëria. E vrarë e prerë dhe në fund e përzënë prej trojeve shekullore”.
Shfletoj librin. Faqe të zverdhura. Aty-këtu ndonjë shënim me laps, të bëra prej Çimit. Pranë fundit fletët janë të ngjitura. I shkëpus me kujdes. Celuloid. Me ngjyra. E afroj pranë dritës së abazhurit. Qesh me vete. Shkëputur nga skena–puthja… Filmi “Helena e Trojës”.
“… Eja në liri, eja me mua …”. Parisi i shtrirë mbi Helenën.
Ka mbetur e harruar, ashtu mes fletësh. Pata krijuar një koleksion me copza të tilla të grumbulluara gjatë muajve të verës. Punoja si ndihmës operator i Rexhepit te kinemaja verore.
– Kam biseduar me Rexhepin. Do të të marrë ndihmës këto dy muajt e verës.- Më tha babai për të më bërë qejfin. Më pëlqente të shikoja filma.
– Firmose kërkesën dhe shko e fli tani!- Po ngurroja.
– Dëgjo bir! Anglishtja është pa stazh. Vazhdon të lartën direkt, nuk është e nevojshme të aprovohesh prapë.
– Kam bërë rusisht. Pastaj, Shpresa Dushku të tha se kanë edhe një të drejtë studimi tjetër, elektronikë.- Shpresa ishte Sekretaria e Komitetit Ekzekutiv të Rrogozhinës. Ish nxënëse e babait. Ruante respekt për mësuesin e saj dhe donte t’ia shpërblente mundin. Grua e mirë. Lufta e klasës për të ishte kriminale. E tregoi me martesën që bëri. Djalë nga Dedat mori. Të shpronësuar dhe të persekutuar.
– Do mbetesh vetëm me arsim të mesëm. Dëgjomë një herë, të lutem!
– Po e firmos atëherë.- Babai u gëzua. Kishte njëzetepesë vjet mësues në Rrogozhinë.
– Nesër tako Rexhepin!
Ashtu bëra. Më priti me buzëqeshje. Rexhep Nuredini nga Çamëria. Kishte vite në Rrogozhinë. E kishin dëbuar me dhunë nga shtëpia dhe trojet e të parëve. Pushtuesit. Kishin ardhur nga përtej detit. Vetes i kishin vënë një emër të lashtë që s’kishte të bënte fare me ta. Flisnin një gjuhë të sajuar. Gjuhëtarët gjermanë e kishin krijuar. Barbarë. Rexhepi ishte njeri i urtë, gjithnjë i qeshur. Trupin të përkulur, tregues i vuajtjeve që kishte kaluar. Familje e pasur edhe ai, si ajo e Çimit. Në qytet ishte personifikim i kinemasë. Njerëzia i kishin vënë emrin, “Kinemaja e Rexhepit”. Fillova ndihmës. Kinemaja verore. Pranë kryqëzimit, në qendrën e qytetit. Një copë vend i vogël rrethuar me mur tulle të lartë. Në ballë ekrani i bardhë, edhe ai prej tulle, por i mbuluar me suva dhe lyer me gëlqere. Vendet për tu ulur ishin rreshta stolash të gjatë, druri, me mbështetëse prapa, lyer me bojë vaji, jeshile të errët. Ndaheshin në mes prej një rrugice zhavorri që shkonte deri pranë ekranit. Në qoshe, nga e majta e kinemasë, pranë rrugës që të shpie në jug të vendit, ishte hyrja. Një deriçkë kompensate, ku Rexhepi shiste dhe priste biletat.
– Sonte do t’i propozoj Helenës- Çimi përdor emrin e personazhit në film.
– Kanë për të të parë!
– Do e ruaj kur të zërë vend. Gjatë dokumentarit ulem pranë saj.- Vajza, Helena e Çimit, është një nxënëse një vit poshtë nesh. E bukur, e zhvilluar. Sikur të jetë gjimnaziste duket.
– E kam vendosur.- Çimi ka natyrë të hedhur. Trup të lidhur, futbollist. E kam parë të flasë me të tek oborri i shkollës.
– Kujdes! Të refuzon dhe ngatërrohesh me njerëzit e saj.
– Çimin s’e refuzon Helena.- Qesh. Seç ka diçka prej Parisi, Çimi. Gen i të parëve. Pellazg.
Një barake e vogël, e mbuluar me llamarinë, shërbente si studio. Aty ishte vendosur aparati i xhrimit. Përballë ekranit kishte një dritare të hapur ku nxirrte kokën dritëhedhësi. Aparati ishte prodhim i vjetër sovjetik.
– I Satlinit,- thoshte nëpër dhëmbë Rexhepi.
– Kur xhindoset e këput shiritin.
Ditët e para fillova të mësoja si ta përdorja aparatin. Duhej luajtur leva, një manivel në minjaturë, ngadalë në fillim, pastaj duke e shtuar shpejtësinë derisa të arrinte xhiron e nevojshme.- Ashtu fillonte. Ishte një kënaqësi e veçantë ndjenja që provoje kur në ekran shfaqej filmi.
E diel. Java e parë e qershorit. Muzg i freskët. Njerëzia ishin vënë në radhë. Prisnin Rexhepin. Edhe Çimi, priste Helenën.
– Sot kinemaja do të mbushet plot. Është film me ngjyra dhe romancë.- Rexhepi fliste më tepër me veten sesa me mua që më ishte drejtuar.
– Është shfaqur shumë, në të gjithë vendin. Do të na hapë punë. Këputet dhe… hajde të dëgjosh të sharat.- Vuri gërshërët, një shishkë me açiton dhe furçën e vogël në tryezën e punës.
– Po shkoj të hap derën. Vendos dokumentarin në aparat! Do ta shfaq vetë. Ti do të më ndihmosh nëse këputet.- Ishte i tensionuar.
Në fillim u derdhën të rinjtë. Nxitonin të zinin vendet e mesit. Ashtu siç e kishte parashikuar Rexhepi, kinemaja u mbush shpejt. Te stoli i fundit, pranë barakes së xhirimit, zuri vend Helena dhe dy vajzat e xhaxhait të saj, më të rritura. Në krye të stolit u ul Helena. Pa mbaruar mirë dokumentari pranë saj ishte ulur Çimi. Nuk e kisha vënë re.
Në Rrogozhinë një lagje e tërë ishte me familjet e përzëna me forcë nga Çamëria. Pas viteve gjashtëdhjetë gjendja e tyre ishte rënduar shumë. Nën zë, ende flitej për grupin “armiqësor” çam. Neroni e kishte quajtur “grup agjenturor”. Njëzet vetë. Mes tyre edhe gjeneralin e flotës, Teme Sejkon. Çfarë tragjedie! I marri nuk kishte kufij. Pjesën heroike të kombit, të vrarë, të prerë me pushtuesin, e kishte dënuar si “agjente të pushtuesit”. Dhe nuk ishte mjaftuar vetëm me aq. Gjeneralin e kishte masakruar me sqepar. Mjet të shpikur në epokën e hekurit. I kishte thyer kafkën me të. Vite më vonë do t’i pushkatonte edhe të birin, heroin biblik, trimin e Çamërisë, Sokolin, me fjalët në gojë: “Afrohuni dhe pak dhe shtini…”!
– Më sill volantin me filmin, shpejt!- Rexhepi hoqi dokumentarin nga aparati. Nisi filmin. Heshtja si me komandë pushtoi kinemanë. Kush do ta shijonte më shumë sesa pasardhësit e atyre që shfaqeshin në ekran filmin? Përse, a nuk ishte Iliada e shkruar në shqip? Homeri në atë gjuhë kishte kënduar. E deklaroi edhe gjuhëtari i dëgjuar austriak, J. Pokorny, një shekull më parë. Titulli dhe fjalët e para të Iliadës: Ili (ylli), As (asht), Meni etj., janë fjalë të gjuhës pellazge/shqipe.
– Minutat kalonin,- më tregon të nesërmen Çimi,- magjia shtohej. Qielli, yjet. Parisi, Helena. Të fshehur pas kaçubeve. Të shtrirë. Puthja, “… Eja në liri, eja me mua…”! Afrova dorën. Pranë saj. Ndjeva gishterinjt që i dridheshin. Po i afronte pranë të miave. Rrymë tensioni më përshkoi. I tërë trupi m’u drodh. I shtrëngova dorën. Edhe ajo mua. Ngjitëm pëllëmbët! Thurëm gishtërinjtë. O Perëndi!- Çimi tregon dhe mua më duket sikur jam duke lexuar sërish “Etër e bij”. Por, krejt ndryshe. Në formën e kundërt të tij. Një Bazarov që dashuron. Larg nihilizmit. Bazarov që sheh pjesën e bukur të jetës.
– Dhe… thika në zemër mu ngulën… të sharat.
– O çam! O i pabesë! Përse e ndalove?
Me të kërcitura filmi u këput. Kinemaja shpërtheu në të shara. Rexhepi i mbuluar në djersë kërkoi që të mbaja njërën anë. Me gërshërët shkurtoi celuloidin e dëmtuar, e ngjiti dhe rinisi filmin. Të sharat u shuan. Copën e dëmtuar e mora unë.
