Pse duhej botuar ky libër në gjuhën shqipe?
“Çfarë do të doja të mos e mendoja” është një libër i trishtë, thellësisht madje. Por ndryshe nga e zakonshmja, trishtimi nuk është një synim, por një mjet, i bashkuar me shumë mjete të tjera, për intensifikimin gjuhësor të disa kujtimeve që notojnë krejt natyrshëm mes fictionit e së vërtetës, kjo e fundit përherë letrare, duke krijuar ashtu një histori të letrarizuar të situatave që shpeshherë, krejt pa dëshirën e njeriut, atij i kthehen në atë gjënë që konvencionalisht kemi vendosur ta quajmë destinë. Libri çmonton hap pas hapi, pa asnjë rend kronologjik, besimin te ekzistenca e diçkaje të tillë dhe na lë të besojmë se si rastësia, në fakt, nuk është mbreti i botës, në konceptin klasik që “bota” përmban, por pasqyra ku ne vështrojmë paaftësinë tonë për të pasur çfarëdolloj roli në përmirësimin e jetës së atyre më pranë nesh.
Kjo na ofron një tekst të qashtër, pa asnjë shtresë epizmi e pa asnjë shtresë lirizmi, me domethënie të zbërthyer në secilën frazë të hedhur, sikurse mund të duket, pa pasur një qëllim paraprak, çka është krejt e gabuar mbasi, “Çfarë do të doja të mos e mendoja” në fakt, po t’i mungonte qoftë edhe vetëm një mikrokapitull, do të çalonte.
Ftesa për ta lexuar këtë libër është ftesë për të njohur një tjetër botë të dhimbjes, atë të njeriut që e fajëson veten, pa ia dalë ta zbulojë asnjëherë nëse ka vërtet faj apo jo. Herë faji e herë pafajësia janë prehja aq shumë e dëshiruar, por po ashtu, në mos akoma më shumë, e shmangur, pasi ajo shoqërohet me frikën e asaj çfarë e pason. Nëse njeriu bën paqe me humbjen, po pastaj çfarë e pret? Kjo pyetje mbetet pa përgjigje, duke shpalosur kështu tendosjen më domethënëse, më komplekse të qenies njerëzore, atë mes kureshtjes dhe frikës.
Fragment nga romani | Përktheu Andreas Dushi
Waterboarding, i thashë nënës. Është kur dikush të vendos një cohë sipër fytyrës, mandej derdh ujë përmbi të. Duket sikur mbytesh. Në fakt, mbytesh.
Dhe ti do ta bësh, tha ajo.
Po.
Nëna psherëtiu. Kjo duhet të jetë një prej ideve të tët’ vëllai.
Sapo kishim parë një film rreth Gjirit të Guantanamos, thashë. Pas tij, më pyeti nëse mund t’ia bëja waterbording-un, dëshiron ta dijë si duket, dhe unë i thashë se po, vetëm nëse do të ma bënte edhe ai mua. Kështu, ja pra si mbërritëm këtu.
Dhe si ishte? pyeti nëna.
S’e kemi bërë akoma!
Teksa nëna plakej, aftësitë e saj për të dëgjuar përkeqësoheshin edhe më.
Oh, po, tha. Po shihja dje diçka në televizor dhe një prej personazheve që kisha më përzemër u hodh në erë, prandaj fjeta aq keq.
* * *
Menduam se duhet ta kishim mundësinë të shtriheshim në një pozicion mjaft të rehatshëm, prandaj vendosëm ta bënim në divan. Im vëlla i pari. U shtri në shpinë me një mësallë të kuqe hapur mbi fytyrë. Unë i qëndrova pranë me një kanë me ujë.
Epo fillojmë, i thashë, duke i derdhur ujë mbi mësallë. Pas pak sekondash, im vëlla largoi cohën nga fytyra dhe u ngrit.
Mbase duhet të të kishim lidhur, i them.
Me një prej çorapeve të mia, i lidha kyçet njëri me tjetrin dhe ia fillova prapë. Ramë dakord ta largoja cohën pas tridhjetë sekondash dhe vendosa kronometrin në telefon. Im vëlla gulçoi dhe u përpoq të lëvizte krahët. Po mbytet, mendova. U desh goxha kohë për tridhjetë sekondat që të kalonin dhe me ta larguar cohën, kur ai përfundoi së kollituri, tha: Mjafton me kaq.
Unë nuk i doja kyçet të lidhura, doja të mund ta hiqja cohën nga fytyra kurdo të më përshtatej.
Kështu nuk bën, tha im vëlla. Ma lidhi çorapen rreth kyçeve dhe ma vendosi cohën mbi fytyrë. Uji më hyri në hundë dhe s’merrja dot frymë. U përpoqa të ngrihesha dhe gjuajta diçka me këmbë. Kur më në fund isha drejtuar, e shkunda cohën nga fytyra dhe përdrodha duart deri sa u liruan.
Im vëlla më zgjati një facoletë për të fshirë fytyrën, por unë tunda kokën, duke marrë dhe nxjerrë frymë, sërish e sërish. Kambanat e kishës ranë, alarmi në telefon u fik.
Pse nuk më ndihmove?
Më fal, tha ai.
M’u duk se do të villja. E vara kokën mbi tualet dhe prita që të dilte diçka, por asgjë nuk doli dhe mendova për atëherë kur kisha ftuar një djalë në shtëpi dhe për mënyrën se si ai ma shtynte kokën. M’i kishte mbuluar veshët me duar dhe vazhdonte të ma shtynte kokën edhe më poshtë, mbase mendonte se po më eksitonte pasi kur bëra pas, i ushtrova presion mbi gjunjë dhe u përpoqa të shkëputem, ai më mbërtheu edhe më fort dhe gjithë çfarë mundja të dëgjoja ishte veçse rrahja e zemrës. Dhe atëherë mendova për herën e parë kur kisha dëgjuar dikë të thoshte se po i dilte zemra vendit. Ime ëmë e kishte thënë. I tregoi dikujt se sa herë mendonte rreth së ardhmes të së bijës, e mbërthente ankthi pasi ajo s’kishte ndonjë bukuri kushedi se çfarë. Nuk shqetësohej për tim vëlla dhe se si ai ia shkulte përherë flokët vetes ose për tullën që i kishte shkaktuar shkulja. Nuk e mbaj dot mend kur ndaloi së shkuluri, por nuk i zgjati shumë dhe flokët iu rritën prapë.
Im bir është i zoti në gjithçka, thoshte shpesh ime ëmë. Një ditë, ai do të bëjë diçka të jashtëzakonshme.
* * *
Pasi im vëlla rilindi gjatë një seminari, tha: Jeta nuk është një linjë e drejtë. Është si një cikël. Mund të vdesësh dhe t’ia fillosh prapë nga e para.
Seminari ishte organizuar nga ndjekësit e Osho-s të cilët, njëzet vjet pas vdekjes së tij, e shihnin akoma si një mjeshtër shpirtëror, çka ishte po ashtu domethënia e emrit të tij.
Osho, tha im vëlla. E njeh kush është, apo jo? Burri që e thërriste veten Bhagvan që do të thotë Zot.
Sigurisht që e dija me përpikmëri për kë e kishte fjalën. Po fliste për burrin e lindur Chandra Mohan, emër shumë i zakonshëm në Indi, por që kur ishte fëmijë, gjyshërit e thërrisnin Rajneesh që do të thotë Mbret i Natës. Rajneesh-i shkonte shpesh te lumi pranë qytetit të tij, shtynte fëmijët e tjerë brenda në lum derisa ata desh mbyteshin dhe mandej i pyeste si ndiheshin. Sikurse Bhagvan-i thoshte shpesh: Shpresa është një drogë. Vetëm të gatshmit për të vdekur do të njohin një jetë plot me dashuri. Kush i frikësohet vdekjes nuk do të penetrojë kurrë në misterin e dashurisë. U tha njerëzve që erdhën në Ashram-in e tij në Poona se duhet të dorëzojnë veten. Po u larguat tani, tha, mund t’i jepni fund jetës. Sipas tij, nevoja për të vrarë veten ishte shenjë e inteligjencës së vërtetë dhe e ndjeshmërisë, një dëshirë për t’i shpëtuar asfiksisë së egos. Për ata që e njohin pakuptimshmërinë e gjithçkasë, vetëvrasja – ose dorëzimi tërësor – ishte e vetmja mundësi. Kjo ishte pak a shumë ajo çka qe postuar në një ndër faqet e parapëlqyera të internetit të tim vëllai, shkurt, fjali të copëtuara në mënyrë të çuditshme, të gjitha të renditura si një poezi e keqe.
Shkaku i vdekjes së Osho-s më 1990 është i paqartë, pasi ai u dogj pak orë pasi vdiq. Mu para se të vdiste, Osho-ja pranoi se ishte helmuar teksa shërbente në një burg amerikan më 1985. Ka prej atyre që besojnë se ai thjesht fare, u lodh së jetuari dhe i kërkoi fizikanit të tij personal t’i jepte një injeksion vdekjeprurës.
Më vonë, im vëlla ndaloi së besuari se jeta ishte ciklike. Po fillon një mot i tmerrshëm, tha. Nga tani e tutje, veçse do të bëhet më keq.
* * *
Në studimin kombëtar të lumturisë, qyteti ynë shënoi pak mbi mesataren. Ose pak nën mesataren, nuk e kujtoj më tamam. Sidoqoftë, unë kam kujtime shumë të forta nga qyteti, por im vëlla nuk ka. Deri në çastin e fundit, bezdisej shumë po të përmendja shatërvanin në sheshin e qytetit dhe fëmijët që loznin aty, më të vegjlit zhveshur dhe më të rriturit në kostume banje, ose po të sillja në bisedë bikinin rozë me xixa që halla më solli nga New York-u.
Në 1990, viti kur im vëlla dhe unë mbushëm dhjetë vjeç dhe ishte viti i bikinit tim me xixa, kishte 2245 vrasje në New York. Dhe 596 vetëvrasje. Ishte po ashtu viti kur nja dy çuna te shatërvani e bënë zakon t’i merrnin mbathjet e notit tim vëllai, kështu ai detyrohej të ecte për në shtëpi i zhveshur.
* * *
New York-u ka ditë pa vetëvrasje. Nuk janë ditë feste, nuk është se lajmërohen më parë. 12 korrik 1993 ishte një ditë pa vetëvrasje në New York. Im vëlla dhe unë lexuam për këtë pasditen e ardhshme, te lajmet në teletekst. Sapo ishim kthyer nga parkingu pas supermarketit ku ishte një vinç i stërmadh. Mbase është diku pesëmbëdhjetë metër i lartë, tha im vëlla. Si do të ishte po të ngjiteshim deri në majë, them unë. Deri ku do të mund të shihnim. Një motor shpejtoi me zhurmë pas meje dhe kthehem të shoh një nga punonjësit e sektorit të mishit duke u larguar me shpejtësi nga parkingu. Gjithë zhurma që motori bën, thotë im vëlla, është krejt e panevojshme, është veçse për t’u dukur. Kur u ktheva, im vëlla kishte arritur tanimë në gjysmë të vinçit. Me shpejtësi ula shikimin poshtë, duke këqyrur tufat e barit nën këmbët e mia derisa qafa filloi të më dhembte dhe im vëlla më në fund u hodh nga vinçi dhe zbriti pas meje me një zhurmë të mbytur. Mund të shohësh qytetin, tha, dhe gjithë gjarpërimet që lumi bën gjatë udhës së tij.
Ishte i bukur?
Më së shumti ishte thjesht larg.
Dhe mu para se të na zinte gjumi atë natë, tha: Sot ishte një tjetër ditë pa vetëvrasje.
* * *
Mes 2000-shit dhe 2005-ës, numri i vrasjeve në New York ra ndjeshëm, por numri i vetëvrasjeve u rrit. Mënyrat më popullore të vetëvrasjes në New York janë varja, asfiksimi ose hedhja nga një lartësi e madhe. Teksa numri i atyre që hidhen nga lartësitë po ulet, New York-u ka prapëseprapë më shumë sesa pjesa tjetër e Shteteve të Bashkuara. Tetë herë më shumë, për të qenë e saktë.
Ndoshta numrin e të hedhurve, New York-u ia ka borxh Wall Street-it ku herë pas here, në kohëra recesionesh, një menaxher i fondit të investimit do të hidhet nga dritarja. Sipas Qendrës për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, ata që punojnë në Wall Street janë dyzet përqind më të prirur për t’ia marrë jetën vetes sesa njerëzit e zakonshëm. Profesionistët në Wall Street janë, për nga natyra, perfeksionistë konkurrues – puna që bëjnë është identiteti i tyre dhe ata vazhdimisht krahasojnë veten me kolegët.
* * *
Im vëlla, veten e quante Njësh dhe mua Dysh pasi kishte lindur dyzet e pesë minuta para meje në një ditë gushti me zagushi mbytëse. Më trajtonte si motrën e vogël, kur lindëm ishte më i gjatë dhe më i shëndoshë se unë dhe kishte zënë thuajse gjithë vendin në barkun e sime mëje. Unë kisha ngecur pas tij, me këmbën e majtë të hedhur mbi shpatulla, ose të paktën, kështu na ishte fiksuar në mendje. Prandaj u desh më shumë kohë për mua që të dilja. Në fakt, data jonë për të lindur ishte pas një muaji, por im vëlla vazhdoi para dhe unë s’mund të lihesha pas.
Të mos qenurit identikë ishte një gjë që për shumë kohë e shihja si diçka që nuk shkonte, pasojë e lindjes sonë të parakohshme, edhe pasi e kuptova ndryshimin mes binjakëve identikë dhe fraternalë. Mund të ishim afruar dhe më shumë gjatë atij muaji të nëntë.
Im vëlla ishte më aktiv, fliste me zë më të lartë dhe kishte shpërthime më të mëdha zemërimi sesa unë. Hidhte gjëra, përplaste dyer dhe shqelmonte vrima në to. Pas të tilla krizash, mbyllej në dhomë dhe kur më në fund zbriste poshtë, sillej si të mos kishte ndodhur asgjë. E gjitha çfarë u duhej prindërve të mi të bënin ishte t’i hidhnin një sy dhe herë pas here, të riparonin ndonjë gjë. Ata ishin të detyruar të më kushtonin edhe mua pak vëmendje. Këmbëngulja të më pajtonin sa herë isha e shqetësuar dhe refuzoja t’i lija ta largonin vëmendjen për te gazeta apo televizori. Kjo ndodhte atëherë kur akoma i vishja ndjesitë e mia nga jashtë, si një pallto, dhe nuk e kuptoja se kjo ishte diçka që nuk supozohet ta bësh.
Kërkuese ishte fjala që ata përdornin për të më përshkruar. Tim vëlla e quanin kokëfortë. Ai i dinte përherë të gjitha gjërat më mirë se unë. Nuk mendoj ta kem dëgjuar ndonjëherë të më përgjigjej kur i tregoja diçka me Ashtu vërtetë?, ose Uau, nuk e dija këtë. Zakonisht thoshte E di, dhe po të ishte diçka që nuk e dinte, atëherë nuk thoshte asgjë.
