Fragment nga romani në proces
Në tërë Danimarkën, s’ka përveç zuzarë dhe kalorës vagabondë.
Shekspir (“Hamleti”, Akt.I. Skena V)
Tri ditë dhe tri netë kryeqytetin e pllakosi një gjumë i rëndë. Çdo gjë ishte e mbështjellë nga një qetësi e frikshme. Dukej sikur mijëra e mijëra gjuhë të prera befas ishin groposur bashkë me gjarpërinjtë, në gropën e madhe prapa Pallatit të Madh të Kulturës… Dhe pas dymbëdhjetë orëve të para të këtij gjumi, nisi të bjerë shi i qetë, nanuritës, duke sjellë siç duket mesazhe prehjeje, pas trazimeve shqirtërore të kryeqytetasve. Shiu vazhdoi pa ndërprerje, në qetësinë prehëse të tij, deri në mesnatën e dytë të gjumit.
Dhe kur ai pushoi, nga gropa e madhe nisën të dalin ata, duke u zvarritur nëpër rrugët dhe rrugicat e lagura të qytetit. Nën ndriçimin e ftohtë të hënës së plotë, duke u zvarritur dhe lëshuar ca “th, th, th” të zgjatura, gjarpërinjtë ngjitnin shkallët e pallateve, muret dhe avllitë e shtëpive një-e dykatëshe, fasadat e ndërtesave publike, monumentet, si dhe piedestalet pa monumente. Fishkëllimat dhe “th,th,th “ lemeritëse, gjuhët e holla, që i nxirrnin nga gojët e hapura të kokave të ngritura, tregonin zemërimin për ata, që i kishin flakur pa mëshirë dhe pastaj groposur. Tani e ndjenin veten zotër të gjithçkaje. Ish-zotërit, pas gjumit të thellë, kur të ngriheshin do të shihnin pasojat hakmarrëse të pickimeve të atyre, që i pranuan me gëzim nëpër shtëpi dhe një ditë i flakën… Ah, njerëzit mosmirënjohës e të pabesë… Kur të ikte edhe një natë dhe kur të delte dielli, ata do të largoheshin andej nga kishin ardhur, duke lënë pas vetëm harrim, harrim, harrim…
KRONIKË
Ora 24.00
U dëgjuan tre gjëmime, sikur vinin nga thellësitë e tokës: gjëmimi i parë në kodrën e varrezave të Sharrës, në periferi të kombinatit të tekstileve, gjëmimi i dytë në fushat e Kamzës dhe gjëmimi i tretë rrëzë malit të Dajtit. Dhe pas këtyre tre gjëmimeve, tri herë u shfaq një dritë e bardhë në lindje të kryeqytetit. Dhe kur drita e bardhë nuk u shfaq më, në orën 0.15’ zogj të vetmuar pa pupla, pasi u vërtitën mbi hapësirën e Tiranës, u ulën në degët e zhveshura të pishave e të bredhave të bulevardit.
Në orën 0.30, në shatërvanin pranë godinës qendrore të Universitetit, u grindën mes tyre një grup i madh hijesh, për emrat e bulevardit të madh, të sheshit qëndror dhe të disa rrugëve kryesore. Pas pesëmbëdhjetë minutave, dy hije të gjata vunë tabelat Bulevardi “Hijet e Vdekura” dhe Sheshi “Kotësia”. Hije të tjera u shpërndanë në të gjitha rrugët dhe zëvendësuan emrat e tyre me të gjarpërinjve, si rruga “Gjarpri me Pika”, rruga “Boa”, rruga “Gjarpri me Zile”.
Ora 1.00
Re të ardhura nga deti lëshuan mbi kryeqytet një shi të qetë, shoqëruar me vetëtima të shpeshta. Ai ishte shi gri, që vazhdoi rreth një orë, duke i dhënë gjithçkaje një ngjyrë të njëtrajtshme.
Nga ora 2.00-5.00
Zëra anonimë. Rënkime. Ëndrra. Mijëra copa ëndrrash në pragzgjimin e ditës së re.
Ora 5.00
Zëri i spikeres të Radio Tiranës dukej si i mbështjellë me mjegull dhe herë-herë tingëllonte si zë nate: “Ju flet Tirana! Qytetarë të kryeqytetit! Ju që jetuat kohën e gjarpërinjve, që i pranuat ata me gëzim e shpresë në gjirin tuaj, që provuat pabesinë e kafshimit, të helmimit të tmerrshëm e që i flakët menjëherë, këtej e tutje nis një epokë e re. Kjo do të jetë epoka e lirisë së vërtetë, e mirëkuptimit, e lumturisë. Ju triumfuat mbi gjarpërinjtë dhe helmin e tyre dhe tani duhet të gëzoni frutet e fitores”.
Punonjësja e vjetër e fonotekës, disa sekonda para përfundimit të fjalës së spikeres, i dha teknikës së pultit kasetën me këngë popullore. Në çastin kur spikerja tha fjalët: “Tani ju argëtojmë me muzikë të gëzuar popullore nga krahina të ndryshme të vendit”, nisi të lëvizë shiriti i kasetës. Kaluan 1”, 2”, 3”, …10”… 30 sekonda … Asnjë tingull muzike. Vetëm një zhurmë gërryese. Mbylli mikrofonat, tha spikerja. Jepe prapë thirrjen, u hodh teknikja e pultit, duke i bërë me shenjë punonjëses së fonotekës që të merrte menjëherë kasetën tjetër. Por ndodhi e njëjta gjë. Shiriti lëvizte duke lëshuar zhurmë gërryese. Ç’është kështu, tha punonjësja e vjetër e fonotekës, pasi vuri një grumbull kasetash mbi tavolinën e studios kryesore të transmetimit. Kush i ka fshirë shiritat?
Spikerja vuri duart në kokë, ndërsa teknikja e pultit me sy të shqyer, ndiqte lëvizjen e shiritit të kasetës së dhjetë… Ç’është kjo gjëmë që na gjeti, tha punonjësja e vjetër e fonotekës. Dhe u dëgjua një e qarë me dënesë, shoqëruar me fjalët: ”Oh, ç’gjëmë e madhe! Oh, ç’gjëmë e madhe!” Vaji i saj, nëpërmjet Radio-Tiranës, u dëgjua në të gjitha familjet e kryeqytetit si dhe në pjesët e tjera të vendit.
Ora 7.00
Gjithçka dukej si nga fillimi i botës. Zogj të çuditshëm, pa pupla, uleshin e ngriheshin mbi degët e zhveshura të drurëve dekorativë, apo të pishave e bredhave të bulevardit. Pas gjumit të gjatë, kryeqytetasit hapën dritaret dhe të hutuar vështronin grinë e përgjithshme të pallateve, të shtëpive, çative, antenave të televizorëve, të drurëve, të rrugëve e të trotuareve…
Ora 8.00
Të parët, që dolën në vendet e tyre të njohura ishin gazetashitësit, duke nxjerrë gazetat e mbetura pa shitur. Por sapo hapën çantat dhe vunë mbi tavolinat e tregtimit gazetat, shtangën nga habia: në vend të titujve, të gërmave të artikujve, të fotografive, ishte një hapësirë e bardhë letre. E njejta gjë kishte ndodhur edhe në Bibliotekën Kombëtare. Gërmat e librave, të revistave, të koleksioneve të gazetave kishin rënë. Ato u ngjanin blloqeve të shënimeve apo të atyre, që mbanin leksione studentët.
Tabelat e dyqaneve, restoranteve, hoteleve, vendeve përkujtimore, ishin fshirë. Shkallët e Muzeut Kombëtar ishin mbuluar nga qindra objekte pa formë, letra e fotografi të bardha, ndërsa në Kinostudio nuk kalohej dot nga mijëra shirita filmi, që kishin mbushur të gjithë territorin e saj. Nga dritaret me xhama të thyer të Institutit të Kulturës Popullore, dëgjoheshin zërat e vajtojcave të Veriut, si dhe të qarat me ligje të grave nga Jugu i vendit. Asgjë tjetër. Mbi rrënojat e mbetura nga rrafshimi i Akademisë së Shkencave dhe të Institutit të Historisë dhe Gjuhësisë, era shpërndante hirin e librave dhe të dokumenteve të djegura, ndërsa në juglindje të kryeqytetit, atje ku dikur ishin Varrezat e Dëshmorëve të Kombit, vazhdonin të digjeshin qindra kafka e skelete, grumbulluar para monumentit të përçudnuar “Nëna Shqipëri”.
Nga ora 9.00-11.00
Duke dalë nga shtëpitë, pasi vështronin e vështronin të habitur ngjyrën gri të pallateve, të ndërtesave qeveritare dhe zogjtë e çuditshëm pa pupla, që uleshin e ngriheshin në degët e zhveshura të drurëve, kryeqytetasit vinin re se megjithatë, qielli ishte i njejtë si më parë. Edhe mali i Dajtit, edhe kodrinat e buta, edhe Lana. Si më parë? Ç’është kjo si më parë? Nuk mbaj mend asgjë. Ne sapo kemi lindur… Po, ja. A e mban mend se dikur… Ç’është kjo fjalë d-i-k-u-r? A ka patur d-i-k-u-r. Nuk dua t’ia di për atë dikurën.
Kështu flitej nëpër rrugët e mbushura me qindra kryeqytetas. Të përgjumur, me sy të përhumbur, pasi vështronin e vështronin me minuta të tjera monumentin e Skënderbeut, befas ndonjë me zë të lartë thoshte: “Ku e ke shpatën? Shpatën ku e ka? Po mburojën? Po përkrenaren?” I çarmatosur mbi kalin e bronztë, ai i ngjante një fshatari varfanjak, ardhur në kryeqytet për lëmoshë…O Zot, po këta kush janë? Ata… Ata… Se si më duken… Si… Nuk i kujtoj… Nuk… Asnjë nuk i mbante mend vëllezërit Frashëri, që të mbetur pa gojë, hundë e veshë, dukeshin si të sëmurë prikikë… E më tutje, pranë qendrës, “Partizani i panjohur”, i përçudnuar, të kujtonte ndonjë psikopat, që kishte shqyer gojën dhe ulërinte në kupë të qiellit, pa e ditur se ç’kërkonte.
Në orën dhjetë e tridhjetë minuta, duke çarë me vështirësi në Sheshin e Kotësisë, Kolë D, Omer B, Zigur K , nxitonin në kërkim të Lidhjes së Shkrimtarëve e Artistëve.
Me sy të çakërdisur, veshur me pizhamat e spitalit psikiatrik dhe duke mbajtur në duart bidona me benzinë, ata herë-herë ndalonin e pyesnin se ku ishte godina e Shkrimtarëve dhe Artistëve. Kryeqytetasit ngrinin supet pa u dhënë asnjë përgjigje. Pasi u vërtitën për një kohë të gjatë në Sheshin e Kotësisë dhe rrugëve të Tiranës, pasdite vonë morën rrugën për në fermën e Kamzës, ku i vunë zjarrin njerës përtej stallave të lopëve… Siç duket, parrulla e vënë prej kohësh në hyrje të stallave: “ Vdekje lopëve të Bllokut Komunist dhe shkrimtarëve të realizmit socialist”, i kishte ngatërruar disi ata.
Nga mesdita deri në mëngjesin e ditës tjetër
Banorëve të lagjes Brrakë gjumi u doli rreth orës dymbëdhjetë. Këngëtari i njohur, sapo u zgjua dhe piu gotën me ujë e sheqer, befas ndjeu se i kishte ikur zëri. Më ma ik zoni, i tha ai me zë të humbur së shoqes. Thirr më fort, i tha ajo. Ma kanë vjedh zonin. Ma kanë vjedh zonin, i tha ai. Luaj vendit! Më duket se ke ik prej fiqirit… Ai nuk foli më. U shtri në krevat dhe ajo pa sytë e tij, që lotonin dhe me vështirësi dëgjonte fjalët e këngëtarit të famshëm të Brrakës: “Ma kanë vjedh zonin…”. Në shtëpinë ngjitur me atë të këngëtarit, jevgu dhe katër vëllezërit e bërë synet, vazhdonin të flinin.
Pasdite ia dha një erë e fortë, shoqëruar me pika të mëdha shiu. Rrugët, sheshi qendror, bulevardi mbetën prapë të shkretë. Kur era pushoi, nga dritaret me xhama të thyer të Institutit të Kulturës Popullore, u dëgjuan prapë zërat e vajtojcave të Veriut dhe të qarat me ligje të grave nga Jugu i vendit, ndërsa në periferi të kryeqytetit, gjatë pistës së aeroportit të vjetër, vraponte një grua, duke tërhequr të lidhura me njera-tjetrën pesëmbëdhjetë kafka lopësh.
KRONIKË MUZGU
MUZGU I PLOTË I KOHËS ZERO
Epilog I
Në një nga orët e para të mëngjersit të ditës së dytë të kohës zero, më saktë midis pesës dhe gjashtës, nga rrugica që prapa hotelit “Internacional”, doli një furgon i vogël dhe mori drejtimin për në sheshin qendror. Pushimin e parë ai, që tërhiqte furgonin, e bëri sapo kaloi reklamat e kinemasë. Era e lehtë që frynte, sillte nga rruga prapa reklamave ca zëra grash, që vajtonin në kor. Pastaj ai vazhdoi të lëvizë drejt qendrës, i ndjekur nga kori vajtues i grave të Jugut të vendit. Ndaloi pranë shatërvanit dhe për disa çaste hodhi vështrimin mbi sheshin qendror, mbi kalorësin lypsar, mbi rrugët e pandriçuara… Ndjeu se si nata ikte e trembur drejt perëndimit, për t’u gëlltitur kushedi nga ç’hapsira qiellore. Iu duk sikur një gojë gjigante përtypte pa pushim ditët, javët, muajt, vitet, të asaj që quhej kohë, ndërsa përreth ulërinin me dhimbje mijëra zëra të grave të Veriut e Jugut të Shqipërisë.
Dhe befas Andi pati dëshirë të vraponte drejt hapësirave të panjohura qiellore dhe nëntëmbëdhjetë vitet e jetës së tij të gëlltiteshin nga goja gjigante, që përtypte kohë… Atje ka vetëm natë, tha me vete. Vetëm natë, sa nuk thirri me zë të lartë. Vetëm natë… Natë. Vështrimi iu mjegullua. Pastaj një dritë e bardhë mbuloi gjithçka, për t’i lënë vend një fushe me lule blu, një kali të bardhë, që vraponte drejt tij dhe zërit të nënës. Ai zë kishte kohë që e thërriste…
Kur zbardhi dita, patrulla e policisë e rajonit nr.1, gjeti të rënë përmbys në qendër të kryeqytetit kufomën e një të riu. Nga hetimet e bëra në vend, doli se ai kishte vdekur midis orës pesë dhe gjashtë të mëngjesit, pa pasur asnjë shenjë goditjeje me armë zjarri ose armë të ftohtë. Në komunikatën e dhënë për shtyp thuhej se viktima quhej Andi Kasa, vjeç nëntëmbëdhjetë, pronar i firmës së njohur “ANDKOM” e se policia ishte në kërkim të shkaqeve të vdekjes.
Në orën dhjetë, në rajonin e policisë, u soll një bllok i vogël, gjetur në xhepin e brendshëm të xhakaventës së viktimës. Shefi i policisë e shfletoi disa herë bllokun me shënime të ndryshme llogarie, pjesë ditari, vargje… Fletët e fundit ishin shkruar me shkrim shumë të kujdesshëm. “ Hapa dritaren dhe në oborr pashë gjarpërinj të gjallë, që dilnin nga dera gjysëm e hapur e dhomës magazinë. Iknin me kokat e ngritura lart drejt portës së madhe… “
Shënimi ndërpritej dhe vazhdonte më poshtë:
“Sa kam fjetur? 1 vit? 50 vjet gjumë? Asgjë nuk mbaj mend. Vetëm atë natë kur pashë ata që delnin nga dera gjysëm e hapur e dhomës magazine me kokat e ngritura lart… Asgjë nuk mbaj mend. Edhe zërin e nënës… Zërin e nënës e mbaj mend. Ka netë që më thërret…»
Përsëri shënimi ndërpritej dhe pas një hapësire faqeje të pashkruar, në mes, shkruar me gërma kapitale, shefi i policisë lexoi fjalët:
E hënë, 1 mars. Viti zero
Shefi i policisë i lexoi disa herë ato fjalë, shkruar me kujdes. Pastaj ngriti receptorin e telefonit dhe në çastin kur formoi numrin 38705, për të pyetur drejtorin e spitalit psikiatrik, nëse ndonjë pacient me emrin Andi Kasa ishte larguar pa leje, sytë i shkuan në mur, ku kalendari gjithashtu shënonte të njëjtën datë:
E hënë, 1 mars. Viti zero
Receptor i ra nga dora dhe vështrimi i mbeti i ngrirë në kalendarin e murit: E hënë, 1 mars.Viti zero.
Epilog II
( Ose zgjim pas një ëndrre të gjatë)
Andi e pa veten në ëndërr të vdekur, shtritë përmbys pranë një pellgu të madh me ujë. Pellgu me ujë herë i bëhej se ishte ai i shatërvanit në qendër të qytetit dhe herë i bëhej në Pazarin e Ri. Në ëndërr uji i pellgut ishte i pastër dhe në sipërfaqen e tij mbinin zambakë të bardhë. Pastaj humbi nëpër terr dhe me mundim të madh përpiqej të çante përpara… Dhe prapë në ëndërr e pa veten të vdekur pranë pellgut me ujë, ku mbinin zambakët e bardhë…
Kur u zgjua ndjeu të ftohtë dhe u mbulua kokë e këmbë. Gjumi e zuri menjëherë. Ëndrrat i erdhën prapë, shtëllunga-shtëllunga si re të hirta, duke e mbështjellë për ta çuar në botëra të çuditshme. Qindra e qindra gjarpërinj zvarriteshin nëpër rrugët e Tiranës. Të tjerë u kacavirreshin monumenteve, fasadave të ndërtesave, pemëve… E më pas iu shfaq në ëndërr shkretimi i kryeqytetit, hapësirat e hirta dhe memecllëku i gjithçkaje. Kore vajtojcash dëgjoheshin nga ca megafonë diku në qenër, ndërsa nga rruga e Kavajës dhe e Durrësit vinin jehonat e zërave të murgjerve të Spanjës. Andi u përpoq të vraponte nëpër bulevard, për t’u larguar sa më shpejt prej zërave të vajtojcave dhe murgjërve të Spanjës, por ra përmbys, duke thirur me zë të lartë: “Ndaleni këtë rrënim! Ndaleni këtë rrënim! Koha zero! Koha zero!”
U zgjua i llahtarisur dhe vështroi me sy të çakërritur çdo gjë përreth. Pasi erdhi në vete, u ngrit e doli jashtë. Andi nuk po u besonte syve. Dielli i marsit, i fortë dhe i gjithëpushtetshëm dukej si i dalë befasisht nga nata e gjatë e dimrit. Oborri, me drurët e zhveshur të hurmave e të fikut, zhytur në këtë shkëlqim, dukej gjithashtu si i dalë nga një ëndërr e gjatë. Edhe rrugica e lagjes e tillë dukej. Edhe qielli i kryeqytetit, i lartë dhe i kaltër, gjithashtu dukej si i dalë nga një ëndërr e gjatë dimri.
NË VEND TË NJË SQARIMI:
Fragmenti i mësipërm, që botohet për herë të parë në EXLIBRIS, është marrë nga romani im “Koha Zero”, i botuar fillimisht në numrin e parë të gazetës “Evropa”, që drejtohej nga poeti brilant, Frederik Rreshpja, në mos gaboj në fillimjanarin e vitit 1993, me titull “E hëna e vitit zero”. Ishte mendimi këmbëngulës i Frederik Rreshpjes dhe Moikom Zeqos, që tregimi në fjalë të shkruhej roman. Dhe kështu ndodhi. Rreshpja me shpenzimet e tij e botoi këtë roman, me titullin “Hëna e vitit zero”, në vitin 1995. Romanin e ripashë edhe një herë, në fillim tëe viteve 2000, botimin e të cilit e mori përsipër Shtëpia botuese “Baça”, që në vitin 2002 e nxori në qarkullim këtë roman me titull “Koha zero”. Romanin në fjalë po e rishoh, për ta ribotuar me disa plotësime.
