Rruga e Elbasanit, një nga arteriet më të gjalla të Tiranës, bashkon me hijeshi gjallërinë moderne të qytetit me hijet e së shkuarës. E rrethuar nga ndërtesa të larta që hedhin hije të buta mbi asfaltin e ngrohtë të pasditeve vjeshtake, rruga zgjatet qetë nga zemra e kryeqytetit drejt lindjes, aty ku kodrat fillojnë të zbehin zhurmën urbane.
Në njërën anë ngrihen ndërtesa të reja me xhama që pasqyrojnë dritën e diellit, në tjetrën qëndrojnë vila të vjetra, me fasada të lodhura nga koha, që ruajnë dinjitetin e tyre kokëfortësisht. Kafenetë e ngohta, kancelaritë e vogla dhe dyqanet e lagjeve krijojnë një përzierje të pazakontë, ku e kaluara dhe e ardhmja duket sikur janë ulur këmbëkryq për të bërë një dorë muhabet.
Jeta studentore përgjatë saj është plot energji, kureshtje dhe ndjesi përkatësie. Fakultetet e Universitetit të Tiranës i japin zonës një frymë rinore, një puls që ndjehet në çdo mëngjes kur turma studentësh ecin me nxitim drejt leksioneve, me libra nën sqetull dhe ëndrra të mëdha në mendje. Pasditet janë më të qeta: zëra të rinj përzihen me aromën e kafesë, bisedat rrjedhin për leksione, dashuriçka dhe të ardhmen që pret diku përtej kodrave.
Në mbrëmje, ritmi ndryshon. Dritat ndizen në baret e vogla, ku të qeshurat përzihen me muzikën e butë, dhe në Parkun e Madh, pak më tej, grupet e studentëve ecin ngadalë nën dritën e fenerëve të rrugës gjarpëroshe. Ata bisedojnë për çështje parimore, kryesisht për Danten, Molierin… dhe ndonjë poezi pastaj.
Kafe Toto, e vendosur përgjatë Rrugës së Elbasanit, është një strehëz e ngrohtë që magjeps këdo që kalon pragun e saj. Me ndriçimin e butë, muzikën e qetë dhe aromën e kafesë së sapo përgatitur, të jep ndjesinë e një arratisjeje të ëmbël nga vrulli i qytetit. Tavolinat prej druri të vjetër, fotografitë e mëdha të poetëve në mure dhe raftet e mbushura me libra të ftojnë të ndalesh për pak, të ulesh e mendosh për filozofinë e matematikën.
Studentët vijnë shpesh këtu: disa për të studiuar në heshtje, të tjerë për të shpërndarë njohuritë e tyre me shokët e klasës, e disa të tjerë thjesht për të kontrolluar korrespondencën e tyre elektronike, zakonisht të kufizuar te ndonjë koment në TikTok. Në ditët me shi, kur rruga jashtë mbushet me trafik e zhurmë, trokitja e butë e pikave mbi xhama i jep kafenesë një ndjenjë përgjumjeje të ëmbël. Nga kjo përgjumje shpesh lindin ide të mëdha, si ajo që do të përmendim në vijim.
Në një qoshe të qetë, pranë dritares së madhe që përthith dritën e pasdites, dy vajza janë ulur përballë njëra-tjetrës. Filxhanët e tyre nxjerrin avull të lehtë mbi tavolinën e mbuluar me libra me kopertina të vjetra. Drita përkëdhel faqet e tyre, si një dorë që u’a ka zili diturinë e mençurinë.
Njëra, me një buzëqeshje të gjallë, lexon në një rusishte të shpikur aty për aty një rresht nga Dostojevski. Tjetra bën sikur e dëgjon, me sytë e mbushur me shkëlqim e kureshtje, duke luajtur me skajin e filxhanit teksa përmend një fragment të Virginia Woolf që e kishte lexuar pak më parë në Instagram. Midis tyre, fjala bëhet një urë e hollë midis Tiranës dhe botës magjike të librave.
Në njërën nga tavolinat e qoshes, një djalosh rrinte ulur, me sytë e ngulur në filxhanin e tij të ekspresit ende të paprekur. Mendimet i vërtiteshin në kokë si shkumëza bojë kafeje që ngjiteshin mbi sipërfaqen e ekspresit të tij.
“Po pra, Ardit,” i tha vetes me një lloj ironie të butë, “universiteti është fisnik, sigurisht… por fisnikëria nuk e paguan qiranë. Ndërkohë, ajo kamarierja mban katër kapuçino përnjëherësh dhe, me gjasë, fiton më shumë se unë që recitoj Kantin për një publik imagjinar në dush.”
Ai e vështroi teksa kalonte mes tavolinave dhe ishte gati t’i merrte tabakanë nga dora. “Duket e lehtë,” mendoi. “Ndoshta duhet të kërkoj punën e saj. Edhe nëse nuk kanë ndonjë vend bosh, mund ta pushojnë fare atë e të më marrin mua në punë. Në fund të fundit, jam gjithë ky alamet djali. Nuk jam dhe aq i gjatë, po se mos do arrij raftet e larta unë? Po në fund të fundit, edhe mbi karrige do ngjitem që t’i arrij. Mund të jem i sjellshëm, të them: ‘Makiato për filozofin në tavolinën katër!’”
Dhe pohoi me kokë me një lëvizje të shpejtë. Pastaj buzëqeshi, duke nxjerrë dhëmbët e zverdhur, ndërsa e imagjinonte profesorin e Morfologjisë që porosiste kafe nga ish-studenti i tij. Një djalë i vogël vuri re buzëqeshjen e tij dhe ja krisi të qarit.
“Dhe kur të më pyesë: ‘Ardit, po ti këtu?’ do t’i them: ‘Ah, profesor, u diplomova — nga idealizmi në realizëm.’”
Gjerbi një gllënjkë nga ekspresi, tashmë i ftohtë, dhe bëri një lloj përkuljeje të thellë ndaj zgjuarsisë së vet, me buzëqeshjen që ishte zgjeruar edhe më, aq sa i dukeshin edhe dhëmballët e pjekurisë.
Kur mbaroi këtë monolog të brendshëm, që e kënaqi, kamarierja kaloi pranë tij dhe vendosi një faturë të vogël mbi tavolinë. Arditi ngriti sytë, me njërën vetull të ngritur gjer te kurora e kokës dhe me të 36 dhëmbët jashtë, i tha me gojën që u lakua për t’u hapur sërish nga e majta në të djathtë:
“Rrofsh!”
Vajza, pak nga hutimi e pak nga frika mos hante ndonjë të kafshuar nga ky djalë aspak i pashëm, u kthye menjëherë për te klienti tjetër, me një shkathtësi prej maceje të egër.
Në faturë, Arditi pa një shënim të vogël me dorë: “Zbritje 5 për qind për studentët — fat të mbarë me provimet :)”
Ai u mendua për një çast. Sytë i mbetën mbi fjalën provime, që dukej sikur lundronte në mes të letrës. Jashtë, bilbili i policit çau përsëri ajrin dhe zhurma e trafikut përplasej mbi xhamin e kafenesë si një valë e largët.
“Epo, në fund të fundit, i thonë 5 për qind zbritje! Po e lashë universitetin, nuk e përfitoj dot më. Jo, jo! Nuk jam aq i marrë unë,” tha me zërin që të kujtonte Teto Ollgën.
Nxorri shpejt telefonin dhe me zë buçitës gjëmoi:
“Mama, më dërgo 50 mijë lekë me shoferët e autobusëve të Tiranës. Unë universitetin nuk e lë!”
Dhe u ngrit të shkonte në leksionin e radhës. Ndërsa kafeneja, ashtu si gjithmonë, vazhdoi të ekzistojë, pa e ditur se kishte qenë dëshmitare e një vendimi heroik.
