Ata janë të ndryshëm me shoshojnë. Frrok Gjet Kola, një burrë me emër në brezin e tij. Perlatas, por i njohur gjerë në shumë krahina të Shqipërisë e sidomos në Veri. Mirditasi tjetër është poeti i njohur Gjokë Beci. I pari u njoh me shkrimtarin e madh, në burgun e Tiranës, gjatë luftës së dytë botnore. I dyti, Gjoka, camardhoku – burrë i maleve të nalta, siç e pat quajtur mesuesi-shkrimtar nxënësin e tij jetim që vinte nga Selita, në shkollën pedagogjike…
***
Të due fort, or Pjetër se je tosk i mire!
Në dy veprat e tij, shkrimtari Petro Marko, shkruan për burrin e Kthellës, Frrok Gjet Kola. Në romanin, Nata e Ustikës dhe librin me autointervista, Retë e Gurët.
Jeta i ka përplasur të dy në burgun e Tiranës. Petro Marko i arrestuar si ilegal me dy-tre shokë të luftës, ndërsa Frrok Gjeta i burgosur për një incident më një oficer të Kuesturës. E zënka kishte ndodhur se oficeri i kishte kërkuar, cili i kishte dhënë duhan. Frrok Gjeta kishte heshtur e ai i qe kërcnuar: Trego se në hale do ti hedh mustaqet. I kishte prekur edhe majën e mustakut. Atëherë plaku e kishte qëlluar e koka e oficerit qe përplasur në mur. Në faqet e romanit, burri i Kthellës, na vjen me gjithë dimensionin e një malësori që e don dheun e vet, traditën e burrninë.
I pashkollë, por i hollë në kuvendime. Dialogu që sjell autori lidhur me zhvillimet politike të kohës është sa realist aq edhe interesant.
Shokët e Andrea Borës (Petro Markos) e ngucin duke i folur ligsht për Gjomarkajt, Bazin e Canes. Reagimi i Frrok Gjetës është i matur, por i prerë.
Paj, ata i kam miq, nuk janë tradhtarë si po thoni Ju.
Mes birit të bregut të ashpër e Frrok Gjetës u krijue një miqësi e besim i ndërsjelltë. Mjaft interesant na vjen episodi,kur Frrok Gjet Kola pasi u lirue, vjen në burg me takue Pjetrin (kështu i thirrte në trajtën e të folmes në Mirditë). Pasi u përfalën e ndezën nga një duhan, Frroku i drejtohet shkrimtarit:
Kam ardh me të marrë. Kam tetë djem me vete. Në Kthellë as dreqi nuk të gjen.Të due fort or Pjetërse je Tosk i mirë!
Shokët u çuditën me idenë e malësorit. Ajo që kishte mendue Frroku nuk ndodhi se ilegalët kishin projekte te tjera. U ndanë duke i i thanë:
Të ruajt Zoti or Ndre (Andrea) Bora.
Te kryevepra e vet “Retë e Gurët”, Petro Marko e risjell porofilin e burrit të Kthellës më açik. Pasi i len mbi tavolinë duhanin dhe një torbë me ushqime e plani me e nxjerr nga burgu nuk realizohet, ai i drejtohet:
Të ruajt Zoti or Pjetër! Kur të kesh nevojë ,veç më thirr.
Shumë prekës e domethëns është episodi tjetër, pas çlirimit. Në Berat, kur ishim te Shtabi, Tuk Jakova i tha Hysni Kapos: Thuaja, thuaja Petros atë çështjen e Frrok Gjetës. ‘’Dëgjova nga ata se Frroku, kishte thënë në Kthellë: Fshatarët të mos qëllonin mbi partizanët se i kam dhanë besën Pjetrit( Petros), kur ai kishte miqësi me krerët e Mirditës ,Matit e Dibrës.
Me emocion autori sjellë në libër edhe komunikimin e fundit,më 1947, kur drejtori i të përditëshmes, “Bashkimi” arrestohet.
Eh, miku i tij, pasi i vrasin djalin me dy nipat ndër malet e Mirditës, i jep fund jetës në internim në Shtyllas, Fier. Njeriu që në kullën e tij kishte pritur e percjellur krerë të maleve, krerë të Luftës Nacionalçlirimtare, udhëtarë e njerëz të zakonshëm, përcillet në banesën e fundi si “armik”!
E shoh të arsyeshme, pa dalë nga argumenti i këtij shkrimi, të themi se drama e Frrok Gjetë Kolës, është drama e shumë familjeve të mëdha në Mirditë. Ata ia hapën derën kujdo që i bani za, o i zoti i shpisë! Me shekuj, në ato vise të thella të Arbërit, është thënë: ‘’Shpia asht e Zotit dhe e Mikut’’. Por, diktatura shkeli mbi këto tradita dhe bukën e dhanë mikut a njerëzve të panjohur e quajti si bashkepunim me ‘’armiqtë’’. Në këtë vështrim Frroku i shkrimtarit të madh, është personazh tipik i asaj stine.Miku i shkrimtarit nga Kthella nuk ishte pjesë e parisë tradicionale të Mirditës, por një familje e kamur e mirëdrejtuar në ato kushte ekonomike që kishin ato vise. Dhe kishte disa nga këto familje tradicionale tipike. Kështu ishte Lufi e Gjolleshi në Selitë e shembuj ka në çdo zonë. Këto familje bahen shënjestër e diktaturës, ani se gjatë Luftës kishin dhënë kontribute të mëdha. Frrok Gjet Kola ishte në shtabin e focave që sulmuan garnizonin Italian dhe e nxorën nga Burreli, bashkë me Sul Kurtin, Ndrec Lufin etj.
Shkoje zemëruar
si cigare e shuar!
Është lajtmotivi i një poezie të poetit të njohur mirditas Gjokë Beci, dedikuar mësuesit të tij në shkollën pedagogjike, shkrimtarit Petro Marko. Përkujdesja e tij prindërore për camardhokun jetim të ardhur nga Mirdita e ka emocionuar pa cak poetin e ardhshëm të këngës shqipe. Mësuesit të tij, idealist i pashoq e zemërbardhë si bora e kreshtave tona, i ishte mirënjohës pa kufi. I dhembte në zemër jetimi i varfër e i etur për dije, me ëndrrën për t’i ngjarë sado pak mësuesit poet. E shkrimtari, shkonte zemëruar si cigare e shuar. Pa niste t’iu thoshte nxënësve episode nga brigjet e Ebros, copra kujtimesh me Heminguejn, për shokët luftëtarë, në Spanjë…E vinte duke qeshur. Si cigare e ndezur…Por, drama e poetin zgjatet e zgjatet. Shkrimtari do vinte në Mirditë shpirtcoptuar, të takojë të birin Jamarbërin në burgun e Spaçit, projekt djallëzor i shokut vet të luftës, Mehmet Shehu. Pyeste për nxënësin e tij poet e i thonin se e kanë larguar nga biblioteka dhe e kanë dërguar të bëj llaç në ndërmarrjen e ndertimit. Dhe shkonte zemëruar. Si cigare e shuar!
Vjen një kohë, që Gjokë Beci lejohet të botojë librin e dytë. Dhe është gruaja e shkrimtarit, piktoria Safo Marko, që do bëjë kopertinën e librit “Zambaku im”. Po trokiste një stinë e re.
Po dilnim nga një dimër i egër, shumë i egër. Dhe kafja e fundit e Gjokës me Petron, vetëm pak kohë para se ai do të ndërronte jetë.
Ja dhe përmbyllja e poezisë:
“Andej nga shkon Petro
valë lëshon Dhërmiu,
Andej nga vjen Petro
lule mbjell njeriu.
Dhe shkonte zemëruar
Si cigare e shuar,
Se vinte duke qeshur
Si cigare e ndezur.
***
I pari iku këso bote, Frrok Gjeta i Kthellës. Një jetë plot bëma, veprimtari, dhimbje e tmerr. Iku zemëruar!I dyti iku Petro, ky toska i mirë i Frrok Gjetës dhe gjithë gjakut tonë. Shkoi zemëruar. I treti Gjoka. Shkoi dhe ai zemëruar. Shkuan të tre zemëruar si cigare e shuar…Dhe na vijnë në kujtimet tona, duke qeshur, si cigare e ndezur!
