I vogël, je dikush që nuk llogaritesh. I madh, je dikush që i ke humbur pritshmëritë e të tjerëve.
Me t’u zgjuar, Rexhi doli jashtë. Ishte herët dhe pak njerëz dukeshin. Hodhi vështrimin andej nga kishte qenë shtëpia e prindërve: aty gërmadha e shembjes së shtëpisë, ishte kthyer në një pirg të çrregullt dheu dhe gurësh. Kjo nuk e habiti, edhe pse do donte të shihte atë shtëpinë ku ishte rritur dhe për të cilën i kishin thënë se ishte shembur.
Gurët, blloqet, muret, trarët, tjegullat nuk kishin zënë vetëm mobilie të vjetra dhe të papërdorshme, por edhe një grumbull kohe që kishte përfaqësuar jetën, mbijetesën dhe kujtimet e pafajësisë. Aty poshtë, e padukshmja kishte pasur një vlerë kaq thelbësore dhe të gjallë, saqë tashmë as njerëzit e gjithë botës nuk mund ta zëvendësonin. Ashtu të përkulura dhe pa mbrojtje përsipër, ajo frymë ishte ngjitur lart në qiell dhe, jo se kishte humbur, por nga një llogore tjetër jeta nuk mund të ishte e njëjta.
– Qenke zgjuar herët, nipçe.
Rexhi u ndie si i zënë ngushtë dhe vetëm e përshëndeti xhaxhanë. Shkuan në kuzhinë të hanin diçka dhe shumë shpejt u gjenden në kafene. Adani nisi një bisedë që lidhej me shtëpinë e rrënuar.
– Shtëpia e vjetër pësoi krisje prej tërmetit, fill pasi ike ti. Kush e mendonte se ajo kurrizdalë do të thyhej përgjysmë! – dhe heshti një grimëz, ndërsa kamerieri u solli kafetë. – Por unë s’të nguca më tepër, prej merakut që more me vete në ikje. Aq shpejt dhe aq me nerva. Prindërit janë humbja e vetme që sa herë na vijnë ndër mend, janë të paplotë. – Dhe qeshi pak. – Mua më del në ëndërr ndonjëherë im atë pa njërin sy, hahahah.
Rexhi nuk i ndërhyri. Xhaxhai ishte figurë komplekse, shpeshherë arrakat, por në thelb njeriu që mbart mbi shpinë një amanet. Të lidhur fort me tokën. Ndaj sa here kishte menduar për xhaxhanë, gjithmonë i kishte ardhur ndër mend vetëm një copë tokë pjellore e lënë djerrë.
Përreth tyre vendi po mbushej. Ata të dy herë buzëqeshnin si përpjekje e një bashkëdakortësie për të vazhduar, here shihnin rrotull si për të kërkuar njëfarë kurioziteti të jashtëm. Adani, ndonëse jo edhe aq krenar, kishte nevojë të tregonte që ai trupmadh ishte i nipi. Ndërsa Rexhi, me drojë përpëlitëse, e tundte kokën në kërkim të ndonjë fytyre që kujtesa të mund t’ia përngjasonte një kohe të largët dhe të zbehtë. Por asgjë nuk ndodhi. Nuk dinin ç’të flisnin, shikimet mes tyre ngjanin si grerëza në ajër.
Pasi dolën në rrugë, Rexhi vendosi të bënte një shëtitje në lagje. I vetëm hidhte hapat dhe gjithçka i dukej e ftohtë dhe e zymtë. Një vend ku jeta merr tjetër kuptim. Herë pas here, ndonjë derë, mur, shtëpi, kthesë a rrugë e ngacmonte dhe e kthente pas në vitet kur gjërat nuk kishin qenë si tani – të palëvizshme – por të gjalla dhe të mbushura me frymë. Tani vetëm hiqnin frymë. Ose, disa prej tyre, rrinin mbroth, hijezonin të njëjtën atmosferë jete dhe nuk nguteshin t’i sillnin një kalimtari si Rexhi, diçka për të cilën s’kishin qëllime. Ndonëse sillte diçka ndër mend, preferonte të rrinte indiferent ndaj së shkuarës. Rexhi vetëm përpiqej t’i shihte ato gjëra si për herë të parë, me njëfarë habie të atypëratyshme. Por sa u sillte shpinën, ato vende të njohura menjëherë ktheheshin në humbëtira, spiranca që e zhysnin në një indiferentizëm të lëngshëm. Ai zhytej aty dhe notonte me shumë kënaqësi. Ndërsa në kujtime ndihej i vogëlth.
Në vendet që nuk i njihte filloi të ndihej i lumtur, gati fitimtar. Syri mund t’i pushtonte dhe asgjë në zemër s’do të vihej në lëvizje për të mbajtur ekuilibrat. Ndonëse kthimi mbarte nostalgjinë, aromat e vjetra, shijen e fëmijërisë, për Rexhin ky nuk ishte i tillë. Ai kishte ardhur të gllabëronte, të merrte çfarë ishte tija dhe t’u tregonte njerëzve qoshen e tyre. Ai ishte aty për të treguar veten që kishte ndërtuar. Dhe ky rrëfim niste nga një kërkim.
“Pa shiko, – tha me vete, – jeta është një kafaz që zbut egërsira. Shoh këto gjëra që më ngjajnë me disa ëndrra të bukura, por thellë më vrasin. Njeriu që isha njëherë s’mund të kthehet këtu kaq haptas, kaq papritur, kaq pa qëllim. Diçka brenda meje më kërkon ta nxjerr përjashta. Por asgjë e jashtme nuk më thotë si ta bëj këtë. Këto vende të njohura vetëm më bëjnë të mbaj përbrenda atë që kam. Ta ushqej nga pak si një kafshë të vogël e ta lë të rritet. Mbase e tillë do mund të vendosë vetë mbi fatin.”
Vendet e panjohura rendnin njëra pas tjetrës dhe Rexhi kuptoi se kjo ishte gjëegjëza e jetës që po vinte: koha ishte vetëm iluzion, realiteti kishte rëndësi. Ku ndodhej, kur dhe pse, ishin vetëm shkaqet e natyrshme të së tashmes, të çdo minute që rrjedh, të çdo dielli që perëndon. Ndaj imazhet që shihte ishin pjesë e rëndësisë, gjëegjëzë e së vërtetës. Dhe të gjitha këto kishin rëndësinë thelbësore e të bërit pjesë në qerthullin vetëmohues, ku në fund shpërblehej me çdo pikë të gjakut në zemër.
Ato imazhe, mendonte Rexhi, nuk kishin qenë aty përgjithmonë, por ngriheshin dhe uleshin, lëviznin, e bashkë me to edhe njerëzit, sendet, ëndrrat, të dukshmet e të padukshmet. Prandaj, sa herë kthehej në një tjetër sokak të panjohur, ngadhënjehej dhe përpiqej të fitonte lirinë që i shërbehej hap pas hapi në grimca apo thërrime. E mblidhte dhe e kapërdinte atë liri. Jo në stomak, ndonëse e gëlltiste dhe përtypej në çdo ecejake. Liria i shkonte diku në një lidhje të fortë, të fshehtë, mes zemrës dhe mendjes. Aty merrte formë, si një enigmë e copëzuar. Nuk ishte dosido, por ishte liria që përftonte vetëm në vendin e kthimit. Në vendet e panjohura. Vendet e njohura vetëm e kishin zhytur në guaskën e ikanakut.
Ndërsa ajo enigmë endej në atë qark të shkurtër, kuptonte se edhe ky qytet, me të apo pa të, kishte tjerrë lirinë e vet. Një merimangë e zezë helmuese. Me trupin me toptha blu. Ishte përpjekja për të dalë përtej së tashmes. Ndërsa Rexhi e shtynte qenien e vet drejt çdo të tashme.
***
Kur më në fund u ftillua, nuk njihte asgjë. Ky moment ishte si një ëndërr. Aty ai ishte njëfarë zoti që bëhej i paprekshëm, fitonte respekt dhe të tjerët i frikësoheshin vetëm duke e parë. Kalonte hijerëndë, me trupin të kontraktuar, dhe shikonte se si njerëzit kalonin poshtë tij dhe e humbnin shikimin. Një gaz i vloi përbrenda se ai ishte një njeri i ri. Aty mund të krijonte imazhin e vetes ngritur mbi rrënoja.
Të humbur në mejtime, këmbët e sollën para një ndërtesë të madhe. Ishte e gurtë, e lartë, e mbyllur si katakomb. Patjetër që ishte imazh më i egër se i trupit të tij, sepse Rexhi iu ngërdhesh që të mos i frikësohej. Iu duk kaq shterpë ajo godinë. E, ndoshta, vetë kjo pikë e dobët ishte pika e fortë: mekanizmi i mbrojtjes krijon te njeriu ingranazhe aty ku mund të rikuperojë.
