“Bylbylat po t’marrin me vedi” N. Mjedja
Çdo poet ka qenë më parë veçse një lexues i poezisë. Nuk ka poet që është krijuar a është formuar në vetvete, jashtë këtij procesi të njohjes. Tash pas kaq vjetësh, unë kujtoj libra, shkrimtarë dhe poetë. Nga poetët që kam lexuar dhe që më kanë pëlqyer, që kanë qenë të rëndësishëm pak a shumë për mua, më duket sikur nuk më mungojnë edhe aq në bibliotekën time, sidoqoftë janë disa mungesa që nuk do i dëshiroja. Fjala është për botimet në gjuhën time, në shqip.
Kështu, më ka ardhë ndër mend herë-herë një libër, botuar shumë kohë më parë, dhe ndër të parët e lexuar, madje të lexuar më gjatë nga unë, dhe që tash nuk e kisha, dhe nuk e gjeja. Ndërsa qarkullojnë libra pa fund për shitje, ai nuk dukej, sikur ato kopje i kish mbuluar uji. Befas një ditë, vonë, e pashë mbi një bordurë. Nuk po u besoja syve. Ishte në gjendje mjaft të mirë. E mbajta në duar, dhe sigurisht që nuk do ta lëshoja, do ta merrja. Por… shiko!… Një hije mbi dëshirën!… Çfarë çmimi! Më vuri në dyshim, u lëkunda, teksa m’u kujtuan edhe mundësitë e mia atë çast. Por, e pyeta librarin. Ah! Ai libër nuk është për tu shitur! më tha. Unë e pashë. Është shumë i shtrenjtë, foli prapë ai. Sa? e pyeta. Dhe ai ngriti edhe një shtesë tjetër mbi atë çmim të lartë që kishte shënuar në kopertinë. Mirë. E lashë. Nuk është se po nuk e pata, rashë e vdiqa. Ai ka brenda katër libra! dëgjova librarin që foli ndërsa unë largohesha, një gjë që edhe mund të thuhej, sigurisht. Gjithmonë më bën përshtypje kur ndeshem në njerëz të panjohur që i dinë punët e librave. Më duken të çuditshëm, them: si ka mundësi!
Më pas, erdhi vera me vapën, dhe me punët e mia të përditshme, plus gjëra tjera nga jeta, dhe kështu kaluan muaj. Por kur temperaturat ranë disi nga piku, u kujtova: vallë, ç’u bë me atë librin? Duhet ta ketë marrë dikush, tek e ka parë me nostalgji, ose e ka parë thjesht si një libër të rëndësishëm. Në bibliotekën time unë kam disa të tillë, sipas meje, ose më shumë se kaq. Megjithatë ne do lexojmë, dhe do blejmë libra gjithfarë, se përndryshe, si do e bëjmë njohjen? Dhe si do arrijmë në një konkluzion, në një diferencim, në një zgjedhje? Dhe, desha të thosha, një ditë shkova. Jo, nuk qe shitur. Kaq kohë! E gjeta librin me dorën time, diku te një stivë e pashpërndarë ende, pasi ishte mëngjes herët dhe puna sapo kish nisur. Ishte po ai, pa dyshim. U morëm vesh me librarin, dhe e mora. Ky libër ishte Vjersha dhe Poema, i Pushkinit, botuar më 1964. Lidhur me këtë vepër, sot unë di disa gjëra që dikur nuk i kam ditur dhe që më interesojnë: di sa shumë e kanë vlerësuar dhe nderuar poetin, Anna Ahmatova dhe Marina Cvetajeva, dy poetet e mëdha ruse të shek. XX, të dyja me një fat tragjik, ndonëse njëra, Ahmatova jetoi shumë vjet më gjatë.
E kam pasë këtë libër, qysh nga koha kur është botuar. E kam marrë në Shkodër, te libraria në qendër, buzë Kafes së Madhe. Më ka mbetë në mendje si qe habitë librarja kur e mora unë, atëherë. Ky libër do të shoqëronte në vijim të gjithë rininë time, dhe them se duhet të ketë ndikuar në formimin tim si mik i poezisë. Dihet se atëherë, mundësitë tona të kontaktit me librin, nuk ishin këto të sotmet. Sidoqoftë ky libër është një botim i mirë, me njëfarë plotnie në vetvete, me poezi dhe poema, me variante përkthimi, dhe i përgatitur dhe i kryer me kujdes dhe shije. Ka edhe një numër sonetesh të bukura nga Eugjen Onjegin, disa prej të cilave koha nuk m’i ka fshirë dot nga kujtesa. Është për tu besuar se Poezia, ka qenë dhe vazhdon të jetë, veprimtaria, ndoshta jo më e rëndësishme, por më e ndritshme dhe më fisnike që kryen njeriu këtu, në botën tonë, të vetme deri sot.
Por aty nga mesi i viteve ’70, ia pata dhënë këtë libër një mikut tim, të paharruarit Sali Mani. Libri im në atë kohë ishte i raskapitur nga përdorimi i gjatë, në lëvizjet e mia të kohës e të moshës. Vetë Sali Mani nuk ishte thjesht një këngëtar popullor, por ishte një muzikant i talentuar, instrumentist virtuoz i shumë veglave, ndërsa ishte edhe krijues letrar me kulturën e një poeti. Kjo pasqyrohet edhe sot në tekstet e tij të këngëve, të pakapërcyera. Siç dihet, me këngët e tij ai pati shumë sukses ndër shqiptarì, anekand trojeve tona, por edhe ngado në diasporë, dhe për katër dekada, besoj nuk gaboj kur them, se qe zani ma i dashtun i kangëve popullore i të gjithë veriut të madh, duke u ngritur si ylli i shndritshëm i tyre. Në fund të viteve ’80, në një nga turnetë e tij jashtë vendit, kish marrë dhuratë me autograf një vëllim poetik nga Ali Podrimja, një emër i madh i poezisë shqipe, dhe sapo u kthye, ma dha për ta lexuar. Sali Mani u nda nga jeta në Amerikë, ku jetoi vitet e fundit.
Kështu, qemë me Saliun në shtëpinë e tij kur ia dhashë librin. Kujtoj se përjashta binte shi, dhe ne po flisnim buzë dritares për poetin rus, kur ai më thotë: shiko te librat, mos gjen ndonjë gjë që të duhet. Kishte bibliotekë shumë të mirë. Atëherë lexohej shumë, dhe librat qarkullonin dorë më dorë ndër shoqëri, përdoreshin, nuk zinin pluhur rafteve. Por ishte tjetër kohë, koha e izolimit. Pashë dhe zgjodha njërin, që në fakt më befasoi: Të kesh e të mos kesh, i Ernest Hemingway-t, autor, gjithashtu, i romaneve Lamtumirë armë dhe Plaku dhe deti, që qenë botuar qysh në fillim të viteve ’60 dhe që i kisha lexuar kohë më parë.
Veçse për mua ky ka qenë një nga zbulimet më interesante në gjininë e romanit, sak pse ishte shumë poetik, kishte ritëm, dialogë të gjallë, por edhe se ishte modern, dhe ishte një imazh dhe një tingull tjetër nga ata që na ofroheshin çdo ditë për shqisat dhe për mendjen tonë. Dhe kështu librat që këmbyem me Sali Manin, nuk ia kërkuam më njëri-tjetrit.
Sa për mënyrën e të lexuarit, mua më pëlqen me supozue që një poet nuk reflekton në zbrazëti: ai thjesht vjel vlerat që ka një tekst letrar si i tillë. Pse? Sepse ky është interesi i tij shpirtëror, ndërsa lexon. Interesi i tij është që të ndjehet i frymëzuar, i pasuruar me ide dhe emocione dhe teknika, dhe kështu, të jetë i nxitur prej librit.
Dhe, e kisha fjalën te Të kesh e të mos kesh, i Hemingway-t, që hapet me këtë frazë që mua më ka ardhë gjithmonë, e mrekullueshme: A e dini se si është mëngjesi në Havanë kur endacakët flenë ende rrëzë mureve të ndërtesave, përpara se karrocat të shpien akullin nëpër bare? Edhe sot e marr herë-herë në duar këtë libër që tashmë është ribotuar, për të ndjerë gjuhën preçize të shkrimtarit të madh, si ndër situatat e ashpra, ashtu edhe në momentet e qeta dhe lirike, që ngjajnë të shkurtra por pikante apo ngjajnë të shkurtra sepse janë pikante.
Kështu ne rilexojmë, dhe nga një rilexim, rijetojmë emocionet e dikurshme, megjithatë, jo thjesht po ato, por ndoshta diçka tjetër, veçse të ngjashme, pasi përvojat ne na kanë pjekur tash gjithsesi më shumë, lidhjet tona me gjërat, interesat tona intelektuale apo shpirtërore, dijet tona, nuk janë të njëjtat, kanë lëvizë. Prandaj edhe leximi tashmë ndryshon disi nga ai i dikurshmi, unë do të thosha, është më i kulluar, ndërsa mund të ndryshojë edhe mendimin a vlerësimin që ne kemi pasë deri tash mbi një libër a autor a poezi a diçka tjetër, edhe pse ndoshta jo në thelb.
Ndoshta duhet thënë se nevoja për t’iu kthyer librave të dikurshëm, ka lidhje edhe me moshën, a sidomos me moshën. Mund të mendojmë se sa është në moshë të re, njeriu është i etur për të pushtuar sa më shumë territor nga fusha e dijes, ndërsa energjitë për këtë synim njerëzor nuk mungojnë, janë të plota. Dhe kështu lexon gjithnjë diçka tjetër, diçka të re, që hap një dritare për me pa. Sigurisht, është më e rëndë se një keqardhje, që ne në rininë tonë nuk kishim mundësi reale të formoheshim si donim dhe sa donim, pasi kishim kufizime të pakalueshme, thjesht nuk ishim të lirë në kërkimet as në zgjedhjet tona. Katastrofa e botimeve letrare, e lirisë së të menduarit në përgjithësi në ato dekada, gjendet e sintetizuar dhe e reflektuar më mirë dhe më qartë se kudo, nëpër antologjitë, besoj edhe të prozës, por unë kam më të afërta ato të poezisë. Duke parë autorët pjesëmarrës në një antologji, shohim si nxijnë mes tyre gropat e mungesave, të ndaluarit, si për poezinë e huaj, ashtu edhe për poezinë tonë shqipe.
Në vitin 1992, mbi këtë temë, temën e librave të munguar, unë kam shkruar poezinë Orët e vrara, pasi mungesa e librit ka qenë, si për të gjithë, një plagë për mua, dhe nga ana tjetër, gjetja e tij ka qenë një lumturi e jetës. Por kështu ishim të detyruar atëherë të shpenzonim shumë ditë nga jeta jonë, nëpër iluzione dhe falsitete, libra pa ndonjë vlerë – produkte të kohës – duke rrejtë veten sikur diçka po bëjmë. Por edhe vetë ne ishim koha.
Megjithatërrugëtimi i poezisë, edhe në liri ka sfidat e veta për një poet. Përgjithësisht njeriu, dua të them çdo njeri, kërkon me qenë pranë me ata që i ndjen a i mendon si “të ngjashmit e vet”. Në fund të viteve ’60, unë jan njohur me poezinë e poetit turk Nazim Hiqmet. Nga kjo njohje kuptova peshën që ka emocioni në poezi, ndijimi, lëvizja shpirtërore, “fërgëllima”. Ajo që më bën përshtypje sot lidhur me këtë fakt, është se në këto tridhjetë vjet lirie, ndërsa kam rënë në kontakt me shumë poetë të tjerë, por edhe me poezi tjera të këtij autori, unë asnjëherë nuk jam zhgënjyer, gjithmonë kam dalë i kënaqur që u njoha me poezinë e poetit turk. Dhe ia di vetes për nder që këtë gjetje dhe zgjedhje të saktë të poezisë, e kam bërë herët, në moshën njëzet vjeç, pa dashur të them se kam mësuar dhe kam kuptuar menjëherë gjithçka mbi poezinë. Por, për veten time, më duket sikur i kam të paktë poetët sot, në veprën e të cilëve gjej kaq shumë poezi të mira për të rilexuar, gjithmonë duke u kënaqur nga alkimia brilante e tij, dhe duke marrë ndjesi të bukra nga rrjedha spontane, e pastër dhe befasuese e frymëzimit të tij poetik.
Për lidhjen që ka shkrimtari me librin, kam lexuar diçka të bukur nga nobelisti William Saroyan, në një libër të tij autobiografik. Në fakt Saroyan kujton rininë. Ai ka shkruar: Në këto ditë sa herë që hyja në Bibliotekën Publike të San Françiskos, ndjehesha sikur hyja në shtëpinë time, edhe pse nuk kisha aty libra të mi. Ajo më dukej si shtëpia e prindërve sepse shkrimtarët e mëdhenj më përngjasonin me babain tim. Kjo që thotë nobelisti armeno-amerikan, më ka kujtuar arratisjet e mia, të rralla në fakt, me biçikletë, nga fushat ku punoja për në Bibliotekën e Shkodrës, për ndonjë orë ndryshe, me veten.
Por koha shkon, dhe vit pas viti, bagazhet e përvojave tona bëhen më të rënda, dhe kështu njeriu bëhet si një kalë që udhëton me një barrë përherë e më të madhe. Kjo barrë është e ndarë në të dy anët e shpinës së kalit: në njërën anë po them, janë përvojat e jetës dhe në tjetrën, përvojat e leximeve. Të gjitha këto janë të depozituara në qenien tonë.
Por ndërsa janë brenda nesh si të shkuara, të kaluara, ne duam t’i kujtojmë përvojat e jetës, madje duam të reflektojmë: si ishte kjo? Pse ishte kështu? A mund të qe ndryshe? Mirëpo ato kanë ikur, nuk kthehen. Ne nuk mund ta kthejmë të shkuarën. Ne nuk e kthejmë dot pemën në hijen e së cilës lexuam Ana Kareninën, as zjarrin pranë të cilit lexuam Ndre Mjedjen ndërsa ishte natë dhe përjashta binte borë, as dritaren prej ku netëve binte hëna, as të afërmit a të njohurit tanë që na kanë vdekur, as kovat që mbusheshin me ujë nën strehën e çatisë ndërsa binte shi, as netët e pagjuma të dasmave, as mesditat e të dielave të qeta, as divanet uniform me të cilët na pajiste shteti, as rrugën me plepa në vjeshtë, as stacionet e ndarjeve e të takimeve, as sallën e zhurmshme të kabinave telefonike, as trenat ku ëndërruam kohë moderne, as tryezën ku projektuam të ardhmen, as karrigen buzë shtratit të ëndrrave tona.
Asgjë nga këto, dhe si këto, nuk mund të kthejmë.
Por ne mundemi me marrë përsëri emocionet shëruese të atyre orëve të jetës sonë të dikurshme, duke lexuar përsëri të njëjtët libra: duke lexuar përsëri libra si: Poezi i Nazim Hiqmetit apo Mëhallat e botës, i Janis Ricos, Shpirtra të vdekur,i Gogolit apo Evgjeni Grande, i Balzakut, Poezi, i Gëtes apo Lulet e verës, i Naim Frashërit, Shoku pyll, buçit, i Atila Jozhefit apo Vargjet e lira, i Migjenit bashkë me Prozat e tij brilante, Tregime dhe novela, i Anton Çehovit apo Lumturia, i Katrin Mansfielld-it, Lahuta e Malcisë, i Gjergj Fishtës apo Poezi, i Shandor Petëfit, Poezi, nga Henrik Hajne apo Vallja e yjve, i Lasgush Poradecit, Për bukën e gojës, iMaksim Gorkitapo Ditë të mvrejtura, i Menelaos Ludemis, Poezi, i Robert Bërnsit apo Hanko Halla nga Ali Asllani, Zonja Bovari, i Gustav Floberit apo Zonjusha Perlë, i Mopasanit, Viti ’93, nga Hygoi apo Manastiri i Parmës, i Stendalit, Një tragjedi amerikane, i Drajzer apo David Koperfildi, i Dickens-it, Zgjohu druvar, i Pablo Nerudës apo Lirika, i Sergej Eseninit, Poetë latinë apo Poezia klasike kineze, Muzgu i perëndive të stepës, i Ismail Kadaresë apo Dëborat e Kilimanxharos, i Ernest Hemingway-t, Kujtimet e një gjahtari, i Turgenievit apo Tregime, i Mitrush Kutelit, Tre shokë, i Erih Maria Remarkut apo Dekameroni, i Bokaçios, Jeta lakuriq, i Luigi Pirandelos apo Çitadela, iKronin.
Unë sigurisht një libër e mbaj mend nga autori, më parë dhe më shumë, se nga titulli. Ne dimë se disa shkrimtarë dhe poetë, kanë pasë një përballje epike me jetën, ndërsa kanë pasë edhe talentin e rrallë që këtë përballje të vështirë, me e kthye në diçka tjetër: në një vepër letrare, a në veçanti, po them, në një vepër poetike.
Një ditë në një tryezë miqsh, Stefan Çapaliku përmendi poetin Aleksandër Gera dhe unë u kujtova se më mungon ky poet në bibliotekën time, ndonëse e kam lexuar, ka shumë vjet. Atëherë pata menduar se arti i tij ishte jo shumë i avancuar por sot mendoj ndryshe: mendoj se është rasti kur poeti, një pjesë jo të zgjeruar, megjithatë thelbsore, të jetës a të qenies së vet, e ka kthyer në poezi. Sot kjo gjë më intereson veçanërisht. Një gjë të përafërt e ka bërë Jamarbër Marko, duke zbuluar çaste – brilante të vogla – për të bërë një mozaik. Nga ana e tij, Sandër Gera paraqitet më solid, më i qëndrueshëm në atë që merr përsipër, dmth guri mbi të cilin punon është më i fortë, dhe më bllok.
Nga ana tjetër, mund të themi se emocionet që ne marrim nga proza janë më afër reales, më afër rrëfimit të vërtetë të jetës. Ato ndoshta në një rast mund t’na bajnë edhe me qa, në kuptimin që na japin shumë emocione apo, në një tjetër, mund të na bajnë me qeshë. Ose, të themi se nëse ekziston një prozë që na ban me qeshë, atëherë patjetër që ekziston edhe një prozë që na ban me qa. Ndërsa emocionet e poezisë nuk na bajnë me qa, por ndoshta na trishtojnë, as nuk na bajnë me qeshë por ndoshta na bajnë me vu buzën në gaz, pasi kështu funksionon poezia. Emocionet e saj, të poezisë, janë të përmbajtura, ndërsa shkojnë kah befasia, sugjestioni dhe mahnitja. Ato synojnë gjithçka: ndjenjën, mendimin, imagjinatën, kujtesën, përvojën, pra, totalitetin e qenies sonë. Ato nuk duan me na prekë ne në ndjenja, ato duan të na pushtojnë ne si qenie.
Por ne, përse lexojmë dhe rilexojmë prozë dhe poezi? Një përgjegje mund të jetë se lexojmë për kënaqësi. Kjo është ndjesia që ne marrim menjëherë nga libri i mirë. Por edhe se kështu ne ngrihemi nga ana kulturore, ndjehemi më mirë, vetë me veten, dhe vetë ndaj të tjerëve. Ndërsa për një poet, po them, gjërat janë ndryshe, pasi ai kërkon më shumë se kaq.
Botën e trazuar të shkrimtarit, me mundimet dhe dilemat, nga lindja e idesë për të bërë një libër e deri te pritja që i bëjnë atij lexuesi dhe kritika, na e ka dhënë Ridvan Dibra në librin e ri të tij me titull, Për romanin dhe romanet, më duket, një botim i plotë në llojin e vet të veçantë, në letrat tona. Vërtet disa gjëra i kemi të çuditshme. Themi që poezia është muzikë, dhe prandaj punojmë me gjuhën, e zgjedhim, e limojmë, e akordojmë. Por më ka ndodhë edhe kështu, që të ndërroj diçka në varg a në vargje pasi jam ndjerë i bezdisur nga vetë ajo që e quajmë harmonia e tingullit, kam dashtë te poezia një tingëllim tjetër. Besoj se atë çast, duhet të kem pasë ndjesinë sikur ajo po tingëllon e panatyrshme. Nganjëherë gjërat kthehen në të kundërtën e tyre. Kështu lexuesi është i ftuar nga autori, me i pranue befasitë e krijimit letrar, duke i bërë gjithashtu, edhe pasuri të formimit të vet, duke i bërë dije të vetat. Këtë qasje na e jep mes tjerash Ridvani kur shkruan:
Sensi i masës dhe prishja e qëllimshme e saj;
ndjesitë e ekuilibrit dhe mandej zhbërja e tij;
ndjeshmëria e skajshme deri në “sëmundje”;
kurreshtja prej fëmije dhe që kurrë nuk plaket;
prania e harmonisë dhe të kundërtës së saj;
syri gjithnjë vëzhgues – i mprehtë deri në verbëri;
synimi për simetri e njëkohësisht bezdia ndaj saj;
neveria ndaj së padrejtës gjithkund e gjithmonë…
këto dhe plot e plot të tjera të ngjashme me to,
janë dhunti të brendshme të lindura te romancieri.
E pamundur të mësohen në shkolla e akademi.
Në fakt, kur thyejmë një rregull, një harmoni, apo thjesht kur krijojmë, çfarë bëjmë? Krijojmë një rregull të ri, një harmoni të re, të përshtatshme për me komunikue me një lexues të ri, sipas nesh.
Tashmë bibliotekat shqiptare janë pasuruar. Nuk kemi më vepra as autorë të ndaluar, nga tanët as nga të huajt, për shkak të rrymave a të shkollave a të ideve. Autorët tanë janë ribotuar, gjithashtu edhe të huajt, modernë a postmodernë, janë botuar në shqip apo kanë hyrë në gjuhët origjinale o të përkthyer në gjuhë të tjera. Këta janë të shumtë. Por këtu fillon sfida natyrale e poetit, apo edhe e shkrimtarit: çfarë dhe si?
Vitet e fundit unë kam sjellë më shumë libra në bibliotekën time, dhe më duket se nuk kam lexuar asgjë të jashtme përveç atyre të bibliotekës sime. Ndoshta ne në shtëpitë tona, nuk kemi gjëra tjera kaq me vlerë, të marra me një çmim modest, nga ana tjetër, me një materje të brishtë, delikate si letra, por që megjithatë ruhen kaq gjatë, dhe na shërbejnë po kaq gjatë në kohë, sa ç’kemi librat.
Poeti lexon shumë poetë, se sa, askush nuk e di, janë pa numër. Shumë prej tyre janë të shquar, kanë bërë vepra të mëdha. Ndër këto vepra, poetët jo pak herë kanë gjetur edhe nxitjen apo temën për poezinë e tyre, ndërsa kanë gjetur veten dhe kohën. Sa poezi janë shkruar për Odisenë apo për Penelopën, në kohë të ndryshme, pasi kanë lexuar Homerin? Po për Danten apo për Beatriçen, pasi kanë lexuar Komedinë hyjnore? Po për Hamletin apo për Ofelinë, pasi kanë lexuar Shekspirin? Megjithatë ata që, ndër poetët, një poet i ndjen të afërt, nuk janë të shumtë, janë të paktë, dhe kjo nuk ka lidhje se sa të famshëm janë, se sa çmime kanë fituar. Është diçka tjetër: një fije e hollë i lidh, e dukshme apo e padukshme.
Librat nga brenda janë të mbushur me fjalë, kurse nga jashtë i rrethon qetësia dhe heshtja. Poeti punon në një ambjent librash. (Në njëfarë mënyre, kudo që të jetë, kur poeti punon, kur mendon poetikisht, rreth tij fëshfërijnë fletët e librave.) Aty, mes librave tjerë, ai, poeti ka edhe disa libra të veçantë: librat që vetë ka shkruar në këtë ambjent, duke pirë verën e vetmisë, të qetësisë dhe të heshtjes, larg nga njerëzia.
Dëshira për me lexue letërsi artistike, është një energji jete, një energji e pastër, si të thuash, vullnetmirë, si drita, është më shumë se një dëshirë për dije, dhe nuk ka sak kuptimin e vullnetit. Nganjëherë frymëzimit të poetit i kanë dhënë një natyrë hyjnore, dhe këtu feja është distancuar. Por kam shkruar diku tjetër se çdo poet është një zog që ka dalë nga një dëshirë njerëzore: nga dëshira për me lexue poezi. Do qe mirë për ne, që kjo dëshirë me zgjatë. Për disa poetë mefat, edhe vetë begatia e frymëzimit dhe potenca krijuese e tyre, kanë qenë po aq të pavenituna e të gjalla në kohë, sa jeta e tyre. Librat e tyre përçojnë energji edhe sot, tek ne, përçojnë dëshirë për jetën, për të bukrën, teksa janë plot dashuri dhe humanizëm. Aty është vendlindja e vetë poetit. Aty është qenia e tij. Ka një poezi Ndre Mjedja që e ka titulluar Nji shoqit që kthehet në Shqypni, që ky njeri që po kthehet pra, është një shqiptar, në fakt, një mik i autorit. Në një nga strofat e saj, poeti ka shkruar:
E ty tuj shtegtue
N’nji dhé qi ndan dedi
Bylbylat o Ndue
Po t’marrin me vedi
Edhe hapja e një libri me poezi, – dhe në vijim leximi: fjalë dhe vargje dhe emocione! – për poetin a po them për çdo lexues – mbase është gjithmonë si një kthim në tokën e vet ku është lindur, në vendin e vet të dashur ku zemra i rreh e plotë dhe mushkritë i mbushen me ajër frymëzimi dhe jete, ndërsa lexon dhe… “bylbylat e marrin me vedi”.
Verë, 2021
