Imagjinoni këtë skenë: një shkrimtar i ri paraqet një dorëshkrim gjigant që flet mbi kohën, kujtesën, emocionet dhe jetën e përditshme… Redaktori e shfleton, e konsideron të palexueshëm dhe e refuzon. Vite më vonë, ky libër shndërrohet në një nga kryeveprat e letërsisë botërore.
Kjo i ndodhi André Gide-it, një prej shkrimtarëve dhe redaktorëve më të mëdhenj të Francës, i cili refuzoi dorëshkrimin e “Në kërkim të kohës së humbur” të Marcel Proust-it.
Si ndodhi kjo?
Në vitin 1912, Marcel Proust i ofroi prestigjiozes Nouvelle Revue Française (NRF) dorëshkrimin e tij Du côté de chez Swann (Nga ana e Suanit). Këshilli editorial, i drejtuar nga Gide, e konsideroi të mërzitshëm, të gjatë dhe pretencioz.
Proust, i lodhur nga refuzimet, vendosi ta publikojë librin vetë në vitin 1913, duke financuar botimin nga xhepi i tij me shtëpinë botuese Grasset.
Ironia e fatit
Libri filloi të fitojë lexues të vëmendshëm dhe kritikë që dalluan gjeniun e tij. Gide, pasi e lexoi me kujdes veprën disa vite më vonë, pranoi publikisht se refuzimi i Proust-it kishte qenë “gabimi më i madh i karrierës së tij si redaktor.”
Duke e kuptuar gabimin e bërë, NRF i kërkoi Proust-it që të botonte vëllimet e mëpasshme, duke mundësuar më në fund publikimin e plotë të veprës Në kërkim të kohës së humbur në markën e saj.
Një mësim letrar
Të refuzosh nuk do të thotë gjithmonë se vepra nuk ka vlerë, dhe krijimet e mëdha ndonjëherë kanë nevojë për kohë dhe lexues të guximshëm. Proust jo vetëm që këmbënguli, por ndryshoi përgjithmonë mënyrën se si e kuptojmë kujtesën, kohën dhe përvojën njerëzore në letërsi.
Sot, Në kërkim të kohës së humbur konsiderohet një prej kulmeve të letërsisë botërore, dhe episodi me André Gide-in na kujton:
Edhe ekspertët mund të gabojnë, dhe një “jo” nuk përcakton domosdoshmërisht fatin e veprës suaj.
