Përktheu Qerim Raqi
… LUC BONDY më kishte kërkuar të bëja një version skenik të Sëmundjes vdekjeprurëse për Schaubühne në Berlin. Unë kisha rënë dakord, por i thashë se më parë më duhej të bëja një dramatizim, se duhej ta gdhendja tekstin, që të mund të lexohej, por të mos luhej në skenë. E bëra dramatizimin. Që këtu personazhet kryesorë ishin të heshtur, ishin aktorët ata që tregonin historinë e tyre, çfarë kishin thënë, çfarë u kishte ndodhur.
Të gjitha pasazhet skenike, dhjetë a dymbëdhjetë, ishin në vendin e tyre. Duhej të lexoheshin, sikur edhe dialogjet e personazheve kryesorë. Gruaja në këtë dramatizim tashmë ishte lënë e qetë, mënjanë. I drejtohej burrit, jo gruas. Dy ditë pasi dërgova dramatizimin e Sëmundjes vdekjeprurëse në Berlin, ju telefonova atyre me kërkesën që të ma kthenin tekstin sepse nuk mund të qëndroja pas tij. I tregova Yann-it. Atij i tregoj shpesh se çfarë bëj. Sapo e kisha nisur skenarin, e kisha kuptuar që e kisha mashtruar veten. Kisha bërë pikërisht atë që doja ta evitoja. Isha kthyer te Sëmundja Vdekjeprurëse, në vetë bazën e tekstit me tre zëra, në formën e tij të caktuar dhe të unifikuar. Isha e zbrazur deri në palcë, isha bërë e kundërta e një shkrimtareje. Isha viktimë e një fati të paracaktuar nga i cili përpiqesha të ikja pa pasur sukses. Fola për këtë me Yann-in. Nuk më besoi. Ai më kishte parë tashmë tek hiqja dorë shpesh nga projektet e mia, tek dorëzohesha.
Dhe pastaj tek vazhdoja. Fillova tri herë me dramatizimin për Berlin, herën e fundit me një daktilografist dhe me orar. Këtë herë i diktoja një dramatizim të përkryer, isha e sigurt për këtë, por në fakt ishte më i keqi nga të gjithë: me frymë pretencioziteti dhe vetëkënaqësie.
Tri herë u përpoqa. Filloja nga Sëmundja vdekjeprurëse dhe kthehesha tek ajo. Nuk e kuptoja këtë gjatë procesit të punës. Përsëri isha atje, gjithmonë në të njëjtin vend në libër, e shtyrë drejt tij, e çorientuar. Nuk mund t’i besoja më vetes, isha e humbur. Aq më tepër e kuptova kur ishte koha për rishkrimin përfundimtar. Nuk mund të bëja gjë tjetër veçse të përballesha me këtë zgjidhje të rreme: teatrin. Fola përsëri me Yann-in. I thashë se nuk mundem më. Se mjaft kisha humbur kohë, dhe se po heq dorë nga dramatizimi i këtij teksti. I thashë se kisha zbuluar për herë të fundit se Sëmundja Vdekjeprurëse ekzistonte në një dykuptimshmëri të dukshme, saqë duheshin përdorur mjete të tjera për ta trajtuar siç duhet, dhe se nuk mund të bëja asgjë për këtë. Akoma nuk e di se çfarë vështirësie kam përjetuar me këtë tekst. Dhe pastaj ndodhi ajo në Quilleboeuf, nuk e mendoja në atë kohë. Ishte pak pas rifillimit të një libri që do të quhej L’Homme menti, të cilin gjithashtu e kisha braktisur. Dhe erdhi një ditë kur u bë nxehtë, edhe mbrëmjeve, netëve. Verë e vërterë qershori. Fillova të shkruaj për verën, për mbrëmjet e ngrohta. Nuk e dija pse, por vazhdoja kështu.
Është vera e vitit 1986. Shkruaj historinë. Gjithë verën, çdo ditë, herë në mbrëmje, herë natën. Është pikërisht koha kur Yann-i kalon në një periudhë bërtitjesh, çirrjesh. Ai merret me shtypjen e tekstit me makinën e shkrimit, dy orë në ditë. Në libër unë jam tetëmbëdhjetë vjeçe, dashuroj një burrë që urren epshin tim, trupin tim. Yann-i shkruan sipas diktimit tim. Ndërsa shkruan, nuk bërtet. Kjo ndodh më pas. Më bërtet, është një burrë që do diçka, por nuk e di çfarë. Dëshiron diçka por nuk e di se çfarë. Kështu që bërtet, për të thënë se nuk e di se çfarë do.
Bërtet edhe për ta kuptuar, që në rrjedhën e fjalëve të tij nga vetja e tij do të vijë një mesazh për atë çfarë dëshiron. Ai nuk arrin të ndajë individualen e asaj që dëshiron këtë verë nga tërësia e asaj që ka dashur gjithmonë. Unë pothuajse nuk e shoh kurrë, këtë burrë, Yann-in. Nuk është pothuajse kurrë atje, në apartamentin ku jetojmë bashkë, buzë detit. Shëtit. Bën shumë gjiro të ndryshme gjatë ditës. Shkon kodër më kodër. Shkon nëpër hotele të mëdha, duke kërkuar burra të bukur. Edhe nëpër fushat e golfit kërkon. Gjen ca banakierë të bukur. Qëndron ulur në hollin e Hôtel du Golf duke pritur, shikon. Mbrëmjeve thotë: “Ishte bukur të pushoja në Hôtel du Golf, isha i qetë”. Ndonjëherë e zë gjumi në divanet e Hôtel du Golf, por është i veshur mirë, është shumë elegant, Yann-i, me të bardha, kështu që e lënë të flejë. Ai mban gjithmonë një çantë të madhe të vjetër prej pëlhure blu, të cilën e kam qepur unë nëse eventualisht do t’ i duhej për të blerë diçka. Në të i lë paratë e tij. Natën shkon te Melody. Pasditeve shkon edhe në Normandi. Në Trouville shkon në Bellevue. Kur vjen në shtëpi, bërtet, më bërtet, kurse unë vazhdoj të shkruaj. Çfarëdo që të them: “Mirëmbrëma”, “Si je?”, “Ke ngrënë darkë?”, “A je lodhur?”, ai bërtet.
Çdo natë, për një muaj, ai dëshiron ta ketë makinën dhe të shkojë në Caen për të takuar miqtë. Unë nuk e lë të marrë makinën sepse kam frikë. Atëherë ai porosit një taksi, bëhet miku i taksistëve, klienti i tyre i preferuar. Ndërsa bërtet, unë vazhdoj të shkruaj. Në fillim ishte e vështirë. Mendoja se ishte e padrejtë që bërtiste. Se nuk ishte në rregull. Dhe ndërsa shkruaja dhe e shihja që po vinte, e dija se do të fillonte të bërtiste, nuk mund të shkruaja më, ose më saktë shkrimi im ndalonte tërësisht. Nuk kishte më asgjë për të shkruar, dhe shkruaja fjali, fjalë, skica, për ta shtyrë atë të mendonte se nuk e dëgjoja bërtitjen e tij. Kam kaluar javë të tëra duke shkruar në mënyra të ndryshme. Tani besoj se ato shkrime që më dukeshin më jokoherentet, në fakt, ishin më vendimtaret për librin e ardhshëm. Por atë botë nuk e kisha idenë për këtë. Nuk ia thoja se bërtitja e tij dhe trajtimi i padrejtë ndaj meje më pengonin të shkruaja. Së shpejti nuk mund të shkruaja më as kur largohej. Prisja britmat e tij, ulërimat e tij, por vazhdoja ta mbushja letrën me fjali të huaja për librin që ishte aty, në proces shkrimi, në një fushë të huaj për të: fiksionin. Në fund u krijua një rregull për të cilin nuk isha më përgjegjëse, unë që i shkruaja fjalët në letër, por për të cilin Yann-i ishte përgjegjës vetë, për çdo shkrim, pa pasur nevojë ta bëjë fare, pa asnjë mendim tjetër përveç atij të shfarosjes totale të gjithçkaje që mund të merret si një inkurajim për të jetuar. Ai dinte aq pak për veten dhe zemërimin e tij si një kafshë, asgjë, as nuk e dinte se po bërtiste. Kështu, një muaj para datës së premtuar të dorëzimit të dorëshkrimit, përfundimisht fillova ta shkruaj librin, domethënë ta gjeja këtë njeri, Yann-in, por diku tjetër nga ku ishte, duke e kërkuar në gjëra të huaja për të dhe librin, për shembull në peizazhet e grykës së Senës. Madje shumë atje. Por edhe në të, në buzëqeshjen e tij, buzëqeshjen e Yann-it, në ecjen e tij, duart e tij, duart e Yann-it. E ndava fare nga fjalët e tij, ai sikur i kishte marrë pa e ditur dhe ishte sëmurë prej tyre. Dhe mu në këtë mënyrë e kuptova se ai kishte të drejtë. Se kishte të drejtë që donte diçka në atë masë, çfarëdo qoftë kjo. Sado e tmerrshme të ishte. Ndonjëherë mendoja se kisha mbaruar, se do të vdisja.
Duke qenë se jam ende e brishtë nga një trajtim që kam bërë katër vite më parë, kam një prirje të besoj se vdekja është këtu, afër jetës sime. Ai donte gjithçka në të njëjtën kohë, donte të shkatërronte librin dhe kishte frikë nga libri. Për disa javë kishte shkruar dy orë në ditë për mua. Skica, episode të ndryshme të veprës. Ai e dinte që libri ekzistonte tashmë. Më tha: “Pse shkruan gjithë ditën ta marrë dreqi, je e braktisur nga të gjithë, je e çmendur, je lavirja e bregdetit të normandisë, një idiote, je për turp”. Më pas ndodhte të qeshnim. Ai kishte frikë mnase se do të vdisja para se të mbaronte libri, ose se do të hiqja dorë nga libri, edhe një herë.
Nuk mendoja më për Quilleboeuf, por sesi më erdhi të shkoja atje. Shkova me miqtë, por nuk e dija pse isha kaq e lidhur me këtë vend të çuditshëm, mendoja se ishte për shkak të lumit të madh që rridhte pranë sheshit ku ishte kafeneja. Mendoja se ishte për shkak të qiellit të verdhë fotogjenik që i ngjante atij në Siam, edhe pse Siami nuk ekzistonte më. Ndonjëherë ai vinte në shtëpi në pesë të mëngjesit, i lumtur. Unë nuk e pyesja më asgjë, nuk flisja më me të, nuk e ngjatjetoja. Atëherë ai ishte më i fortë, ishte i tmerrshëm dhe ndonjëherë frikësohesha dhe mendoja se kishte gjithnjë e më shumë të drejtë, por nuk mund ta ndalja më librin, ashtu siç nuk mund ta ndalte as ai dhunën. Nuk e di saktësisht për çfarë bërtiste Yann-i. Unë mendoj se ishte për vetë librin, e drejtë apo e padrejtë, nën çdo përkufizim, pretekst, justifikim, etj. Ishte: për ta bërë këtë, një libër, me çdo kusht. Ishte brenda arsyeses së të arsyeshmës ose e paarsyeshmja brenda të njëjtës arsye. Ishte si një qëllim: ta vriste këtë. E dija. Dija gjithnjë e më shumë për Yann-in. Në fund u shndrrëua në një garë. Të isha më e shpejtë se ai, që libri të përfundonte, përpara se ta pengonte tërësisht. Jetova me këtë gjithë verën. Mbase edhe shpresoja në këtë. U ankohesha njerëzve, por jo për gjënë më të rëndësishme, jo për këtë që po them këtu. Sepse mendoja se nuk mund të më kuptonin. Sepse nuk kishte asgjë në jetën time aq të paligjshme sa historia jonë, e Yann-it dhe e imja. Ishte një histori që nuk kishte vlerë askund tjetër veçse aty, ku ishim ne. Është e pamundur të flasësh për atë se çfarë bënte Yann-i me kohën e tij, me verën e tij, e pamundur. Ai ishte krejtësisht i palexueshëm, i paparashikueshëm. Mund të thuash se nuk kishte asnjë kufi. Shkonte në të gjitha drejtimet, në të gjitha ato hotele, në kërkim të burrave të bukur, banakierëve, banakierëve të gjatë të lindur në vende të largëta, në Argjentinë apo në Kubë. Ai shkonte në të gjitha drejtimet, Yann-i. Të gjitha drejtimet bashkoheshin në të në fund të ditëve, netëve. Bashkoheshin në shpresën e çmendur të një skandali të mundshëm, një universaliteti të padëgjuar për të cilin jeta ime do të kishte qenë në shënjestër. Më në fund, fillonte të bëhej i lexueshëm. Ne kishim përfunduar diku në një vend ku jeta nuk ishte plotësisht e munguar. Merrnim sinjale prej saj, ndonjëherë. Kalonte, jeta, buzë detit. Nganjëherë kalonte nëpër qytet, nëpër autobusët e piketave të policisë së moralit. Edhe vrumbullitja e dallgëve ishte aty, dhe Quilleboeuf-i, që dihej se ishte larg, kudo në të njëjtën kohë, mu si Yann-i. Kur shkrova Sëmundjen vdekjeprurëse, nuk mund të shkruaja për Yann-in. Këtë e di së paku. Këtu lexuesit do të thonë: “Çfarë ka ndodhur me të? Asgjë nuk ka ndodhur, sepse asgjë nuk ndodh”. Ndërsa ajo që ndodhi është ajo që ndodhi. Dhe kur nuk ndodh më asgjë, ngjarja mbetet vërtet përtej mundësive të shkrimit dhe leximit.
