Pjesë e shkëputur nga novela Letër dashurie, Argeta LMG, 2007
Do të doja t’i nisja këto rreshta me fjalët “mon amour”, që dikur ishin gëzimi i shpirtit tim, por dora s’më bindet. Fillimisht unë e bëja këtë, ngaqë doja të përdorja diçka të veçantë, i rrëmbyer nga ajo ndjenjë e pashpjegueshme që më kish pushtuar dhe, që pastaj kjo mënyrë të shprehuri u bë e natyrshme. Tani as emrin nuk ta shqiptoj dot. Ka rreth një vit e ca që nuk jemi bashkë e mua herë më duket sikur ka rrjedhur një kohë shekullore dhe herë të tjera sikur kjo ka ndodhur dje. Ndaj kur takova rastësisht shoqen tënde që u bë edhe imja, e më tregoi për dramën që je duke përjetuar, zemra ime trokiti fort dhe ndjenjat nga një gjendje e fjetur, u zgjuan, lëvizën e m’i trazuan kujtimet. Unë përjetova një gjendje kaotike, si të thuash, pashë të vërtetën time të shpërndahej si pluhur dhe u pështjellova sërish, si atëherë pas ikjes tënde. Dhe ja përse po të shkruaj, të lehtësohem disi nga mundimi.
Zbrazëtia që le ti kur ike, më dha për një moment një ndjenjë fajësie, një lloj culpa in eligendo, që e vuajta shumë. Ka pasur raste që jam ndjerë krejt i humbur, sepse nuk të quaja dot ajo dhe nuk e quaja dot veten ai. Pastajrrekesha t’i jepja dorën krenarisë sime të plagosur. Ato kohë, shpesh unë imagjinoja mosekzistencën time. Hiçin absolut. Fill pas kësaj, përplasej te unë forca e fatkeqësisë që vjen kur s’e pret. Nëse zhytem thellë në kujtime, përpiqem të dal menjëherë në sipërfaqe, sikur të isha mes një shtjelle që të zë frymën. A më përket jeta ime, apo ajo është e varur nga forca të tjera? A e njoh unë veten sadopak, apo ajo është një un i rrethuar nga kundërshti që nuk e lënë të qetë asnjë grimë?! Nga kjo gjë përditë e më shumë bindem se jeta është një mister i gjallë.
Pas atij kumti të mynxyrshëm, as gjumi nuk më zinte. Erdhi një çast kur imazhet m’i mbuluan sytë e nuk më shqiteshin. Ato ma rrëmbyen vetëdijen gjer vonë. Më dukej sikur isha në përgjim të vetes time që gremisej si një barkë e vogël, e lëshuar në mëshirë të fatit mes një deti me furtunë. Kisha lodhje të mendimeve. Në mëngjes mesa duket dremitja më kaploi tinëz se e pashë veten në ëndërr buzë një honi të thellë e që më fuste në ankth se duhet ta kapërceja. Por nuk shihja mirë. Natyra ishte e verdhë si fytyra e një meiti. Rrija, pra, duarkryq, me sytë pa dritë dhe zemër të friguar. Më mungonte guximi. Kur qeshë i detyruar të hidhesha se dikush më ndiqte, u zgjova dhe mezi u ftillova se ku isha. Edhe tani rrëqethem nga ajo ndjesi.
[…]
Muzgu është i hirtë dhe derdh pikëllime e iluzione me ngjyrën e tij. Unë ende jam, si të thuash, në mëdyshje: të vazhdoj të shkruaj, apo të ndalem? Megjithëse kam mbushur fletë të tëra, më ngjan se ajo për të cilën po flas, është një legjendë, që nuk ka lidhje me realitetin, por me mbirealitetin, me rrjedhën e padukshme të jetës. Kjo dysi më shtyn të kërkoj te vetvetja atë diçka që nuk e kam gjetur më parë. Por, pastaj turbullohem. Përfytyroj një çift që ecën duke u përqafuar, duke u shikuar me mallëngjim në sy, duke vënë duart mbi duar si në një film të ngadalësuar. Janë gjeste dashurie e dhembshurie përzier në një kuptimësi të heshtur, por sublime. Pastaj përfytyrimi zëvendësohet me një siluetë të vetme që vazhdon të largohet në një të tashme të përjetshme. Dhe ajo je ti.
A e di që unë disa herë pas ikjes tënde, e ktheja kokën pas, se më dukej sikur zëri yt thërriste: Artiii! Por, s’ishte askush. Dëgjohej vetëm një jehonë e mbytur që më kishte mashtruar. A ishte kjo një dëshirë imja që transformohej në materie të paqenë? Nuk e them dot saktë. Vetëm e kuptoja se në raste të tilla çoroditesha së tepërmi dhe tërë dita më kalonte e vagëlluar. Në kulm të melankolisë pandehja që po më ikte shpirti si në rrëfimet biblike, dalëngadalë, se thuhet që hyjnia duhet të mendohet se ku duhet të shkojë shpirti i të vdekurit, në qiell apo në ferr. Shpesh përfytyroja sikur më zhbëheshin një nga një gjymtyrët dhe trupi im mbetej pastaj një send pa formë, cung. Eshtë tepër e dhimbshme ta përshkruaj.
*
Jashtë është errësuar dhe unë si zakonisht kam ndezur një qiri. Ti tashmë e di që ne jetojmë si në mesjetë. Duke të shkruar po vërej se vetja ime është bërë thjesht një variant tragjikomik i atij që kam qenë. Të them të drejtën, dyshoj në shumëçka. Dyshoj edhe te jeta. Dyshoj edhe te vdekja. Të papriturat nuk qenkan vetëm për një jetë të gjatë, por edhe për një jetë pak a shumë të shkurtër. Nuk e them këtë të gjej një zgjidhje që paqton sedrën time, por si diçka të thellë që më shtyn të flas për ne, për mua dhe për ty. Për lidhjen tonë që u këput një ditë si të mos kishte ekzistuar kurrë.
Letër them, por a është letër? Në të vërtetë është një bashkëbisedim, një urgjencë shpirtërore. Sido që ndodhi, unë arrita në përfundimin e veshur me petk fetar dhe e quajta zhdukjen tënde një pashmangësi të fatit. Sepse, a mund të mos e quajë të tillë një individ, qenësinë e të cilit e ka ndjekur tragjikja në çdo hap? Të kam treguar se isha katër vjeç e gjysmë kur më vdiq mëma duke lindur një fëmijë të dytë që erdhi në jetë pa frymë. Pra, më iku mëma, por bashkë me të fluturoi edhe ëmbëlsia e jetës. Gjyshja më tregonte se kam ndenjur disa ditë shtrirë, pa ngrënë. Aq sa njerëzit e harruan vdekjen e mëmës dhe mendonin për fundin tim të shpejtë. Kur u ngrita papritur, gjëja e parë që bëra, ishte se kërkova të haja. Më kanë thënë se s‘kishte pasur gëzim më të madh në shtëpinë time. Gjyshja dhe gjyshi qanin duke përqafuar tim atë që fati e kishte ruajtur nga një fatkeqësi e dytë, e madhe. Pas ikjes tënde kam thënë me vete se do të kishte qenë më mirë të kisha vdekur qysh atëherë.
Kur isha nëntë vjeç një goditje tjetër e rëndë ra mbi mua. Vdiq im atë. Më vonë e kam mësuar se kishte pasur kancer në mushkëri. Fytyrën e tij e përfytyroj të prishur nga sëmundja, por edhe disi të egërsuar. Mbase vdekja e mëmës, të cilën e donte shumë, ia pati hequr butësinë te fjalët dhe gjestet. Kështu më qetësonte gjyshja. Tek ai mbase kishte ndikuar për keq edhe një martesë e dytë, që nuk i shkoi mbarë. Mesa duket ime ëmë kishte qenë e pazëvendësueshme për të. Disa skena zënkash e mërie midis tij dhe gruas së dytë, unë nuk dua t’i sjell ndër mend. Im atë me siguri ka qenë fajtori kryesor, sepse ajo grua ishte e butë dhe mbi të gjitha e heshtur.
Për disa kohë, pasi vdiq edhe im atë, u ndjeva fare pa shpresë. Më mbërthente ideja e përjashtimit nga jeta. Ndonjëherë isha aq i dëshpëruar sa pandehja se ecja buzë ujërave të thella që më thërrisnin për të më joshur të hidhesha. Shkurt, gëzimi i pafajshëm i moshës sime qe shndërruar në një dhimbje të pasosur. Bota që më rrethonte më dukej e huaj. Shpesh zërin e njerëzve e merrja për kërcënim ose urdhër. Kishte raste që më kapnin drithërima e lëkundesha si ai ylli në qiell, para se të rrëzohet. Pa u mbushur muaji nga vdekja e tim ati, ish-gruan e tij erdhi dhe e mori njëri vëlla, ai që edhe kishte dashur ta hidhte në gjyq si njeri të dhunshëm, siç e mora vesh më vonë. Gjyshi vdiq disa muaj pas tim ati, mbase nga hidhërimi, sepse nuk qe i sëmurë. Gjyshja rrojti edhe tre vjet të tjera e hidhëruar dhe me lot në sy. Dhe një javë para se të vdiste më tha duke folur thuajse me frymë, ngaqë nuk kishte zë, se vullneti për të më parë mua edhe pak më të rritur, – zot të vetes – siç u shpreh ajo, sepse unë sa kisha hyrë në klasën e dytë – e kishte mbajtur gjallë deri atë çast. Mua më mori në shtëpinë e vet një teto, motra e babait, që jetonte e vetme. Historinë e saj të ndërlikuar nuk po e tregoj për mos t’u shmangur shumë nga rrëfimi për vete. Ajo u përpoq shumë ta hiqte paksa trishtimin nga zemra ime, por trishtimi është si një vulë e gdhendur në shpirt për mos t’u shkulur kurrë. Kushedi sa herë ndonjë mik apo mike, gjer vonë më kanë thënë: “Ti je gjithnjë i trishtuar?” Kur të takova ty, trishtimi im iku, sikur ta kishte hequr njeri me dorë.
Po të shkruaj edhe pak për historinë time shpirtërore, derisa u njohëm bashkë. Njëmbëdhjetë vjeç, më mbërthyen vështrimet e një vajze që një ditë vjeshte u zhduk nga horizonti i shikimit tim si një gjethe peme që e merr era. Ndërsa e kërkoja me padurim pas pushimeve të verës në oborrin e shkollës, më thanë se kishte vdekur. Ty do të duket e pabesueshme, por një ditë u ndava nga shokët me të cilët luaja në pushimin e gjatë dhe e luta vëllanë e saj, që ishte pak më i vogël se unë, të më shoqëronte në varreza. Qëndrova në këmbë i heshtur, disa minuta para varrit të saj dhe m’u mbushën sytë me lot. Vërtet që unë s’jam Dante Alighieri, por ashtu si Beatriçja, ajo u fsheh vetëm fizikisht nga jeta ime. Kanë kaluar shumë vite që atëherë dhe e çuditshme është që sytë e saj kanë mbetur ende të gjallë në imagjinatën time. E mbaj mend si tani atë çast kur zbulova te vetja ndjesinë e re, atë që në gjuhën e psikanalizës quhetplatonizëm. Kjo ndjenjë pati filluar si në rrëfimet e moçme: një ditë duke ecur unë e pashë në një dritare. Dritarja ishte hapur. Ajo dukej ndryshe, si një nuse e vogël ëndrrash. Në shkollë e shihja gjithnjë mes shoqeve, ngaqë edhe nuk ishim në një klasë. Po kundrohej në qelqet e dritares duke e rrotulluar trupin e saj të brishtë që vallëzonte pas grilave të bardha. Aq të holla ishin grilat, sa përngjanin me ca vija mbi fustanin e saj. Është një episod narcisik i paharrueshëm. Kishte veshur një fustan të gjatë bojë qielli. I kishte shpleksur gërshetat. Leshrat e kuqëremtë i zbrisnin mbi shpinë, sikur rrezet e një dielli piktorik ta përshkonin në mes e lart. Mua përherë më qe dukur e bukur, por ai çast e ka ngulitur në kujtesën time si një sirenë që del nga ujërat. Unë kisha në dorë një trëndafil të bardhë. Të kam treguar që tetoja kishte rreth shtëpisë një kopsht portokallesh e limonash. Kurse në dy krahët e derës kryesore kishte parcela me lule të llojllojshme. Në pranverë, pranë dritares së dhomës ku flija, lulëzonin trëndafila të bardhë e të kuq. Trëndafilat e bardhë i jepnin një bukuri të rrallë mjedisit. Ishte një e bardhë në ngjyrë alabastri. Pra, me trëndafil në dorë unë po e shihja si i përmalluar. Kur më pikasi, nuk e di se çfarë më shtyu t’ia hidhja trëndafilin që poshtë. Nuk ishte shumë lart, thjesht dritarja ndodhej sipër një bimse, por me mendjen time unë kisha prekur qiellin. Ajo e priti me të dyja duart dhe i mori erë fort duke më hedhur një vështrim që kishte brenda fjalët më magjike të botës. Unë po mbytesha në sytë e saj si det, sepse i kishte të kaltër. Vrapova tutje me një peshë të lemerishme në kraharor. Dikur u ndala dhe u ula në një ledh, se lagjja ishte në dalje të qytetit. Ishte ndjenjë shumë e fuqishme. Edhe ti, kuptohet, ke pasur platonizma si çdo njeri.
Po vazhdoj edhe pak, sepse nuk t’i kam rrëfyer të gjitha, ngaqë nuk kishte ardhur koha. Disa vjet pas vdekjes së asaj vajze të vogël provova njëlloj ngurtësimi, që më solli mbyllje në vete. Dhe vonë, në moshën shtatëmbëdhjetë vjeçare, adoleshencën time të pambrojtur e të mbushur përplot me fantazma erotike, e tronditi një dashuri platonike e kulluar, që mbase është subjekt për një komedi. Vajza që doja unë, që ia këngëzoja emrin me ritmet e zemrës sime, që ia shkruaja inicialet e emrit dhe mbiemrit në pëllëmbën e dorës e në vende të padukshme prapa dyerve apo dritareve, në murin ku mbështetej shtrati im, nëpër faqet e librave e të fletoreve, ajo pra, për të cilën ëndërroja ditë e natë, dashuronte një tjetër. Kur iu afrova zemërdridhur për t’i shprehur ndjenjat e mia, ajo as që e mori mundimin të m’i hidhte sytë. Madje unë kisha sajuar për të një minidramë në të cilën ngjarjet zhvilloheshin kështu: „Një vajzë e bukur, e rënë në kthetrat e rrëmbyesve kur është në gjumë, çlirohet nga një princ që kryen heroizma. Princi isha unë që e mbaja në krahët e mi duke ecur fitimtar mes turmës së njerëzve. Pra, Bukuroshja e fjetur zgjohet dhe bie në dashuri me mua. Çasti fatal, që më bëri ta merrja vesh se gjithçka kishte qenë komedi, është i papërshkrueshëm. Ajo po përqafohej me të pikërisht nën shkallët e hyrjes së pallatit tim. Unë vuajta ca kohë nga sedra ime e sëmurë duke menduar se me siguri isha bërë për t’u tallur.Ai platonizëm u shua shpejt në mua. Dy miqtë e mi kryesorë u bënë leximi dhe piktura. Unë fillova të merrja mësime private nga një piktor i njohur, mik në shtëpinë e tetos sime dhe në atelienë e tij kaloja mjaft kohë të lirë. Tetoja më nxiste të shkoja në veprimtari të ndryshme edhe që të më largonte nga mendimet e trishtuara.
Kështu mbarova gjimnazin. Notat i kisha mesatare, por letërsia më pëlqente shumë. Mbaja mend që im atë donte të bëhesha aktor dhe konkurova për art dramatik. Ta kam thënë që pas studimeve të larta u specializova për regjizurë. Vajzat çditeshin që isha aq mospërfillës ndaj tyre. Madje njëra ma tha në sy, por mua nuk më bënte përshtypje. Me kalimin e kohës leximet u shtuan. Rrija gjer vonë. Tani më duket se lexojnë shumë ata që duan të shuajnë brengat. Po e përsëris, se kur u njoha me ty, brengat ikën. Dhe naivisht mendoja se nuk do të kisha më kurrë brenga.
*
Kjo dritë qiriri e pakët sikur më shtyn të kërkoj një të fshehtë. Në të vërtetë, me ty shpirti im u çel. Kurmi yt trëndafilohej nga vështrimet e mia që depërtonin brenda lëkurës tënde drejt e në mish, dhe përshkonin dejet e gjakut. Atëherë kënaqësia pushtoi edhe fytyrën time. Unë qeshja edhe për gjënë më të vogël. Isha i lumtur. Ndieja se kisha hyrë në harmoni me gjithësinë. Vuaja kur isha larg teje. Shpirtrat tanë u bënë si dy enë komunikuese. Ne ishim të dashuruar. Digjeshim si dy zjarre që nuk shuhen. Të kujtohet kur i mbyllnim sytë se na dukej si ëndërr. Por, cila qe ajo substancë që e prishi formulën tonë të dashurisë ?
Ditët ikin dhe ti më del në përfytyrim me tipare të shpërbëra. Shndërrohesh në qenie pa sy e pa gojë, e mbështjellë me errëti dhe heshtje. Vetëm kujtimet vrapojnë pa ndonjë drejtim të caktuar. Përse ike ? Përse ? Dëshirat e mia qenë aq të tejdukshme ! A të kujtohet kur të flisja për mëngjeset në muzg e për agimet mbrëmave ? Ti më korrigjoje. Kur ishim bashkë të thosha se ti më ngjaje si një mirazh dhe të ruaja se mos zhdukeshe. Unë bëja shaka, por kishte qenë e vërtetë. Ndërsa veten e mendoja si një personazh që merrte pjesë në një aventurë romantiko-heroike. Unë doja ta jetësoja atë ndjenjë që lejon të kridhesh në magjepsje e ta ndiesh veten në botën e re që rikrijohet papushim, në atë botë që të dashuruarit e quajnë “bota jonë”, “kopshti i dashurisë”, “Eden”, por nuk munda.
Dashuria qenka vërtet e verbër.
Në mes të dëshpërimit, pasi kishe ikur ti, unë fillova të lexoja L’Art d’aimer të Ovidit, që të gjeja arsyet dhe mosarsyet e asaj që ndodhi. Nuk ndieva ndonjë kënaqësi si në të gjitha leximet e asaj kohe. Libri ishte kryesisht me karakter udhëzues për dashurinë, kishte edhe frymë erotike, madje mund të thuash se përshkohej nga pakëz ironi. Disa herë është hamendësuar se botimi i këtij libri u bë shkak që ai të dërgohej në ekzil larg, në brigjet e Detit të Zi, ku edhe vdiq. Gjithsesi, dashuria nuk mësohet. Ajo lind vetë në mënyrë të mistershme, por dashuria e vërtetë lind edhe njeriun, në kuptimin e formëson atë. Në ato kohëra shpirti im klithte në heshtje. Dashuria u bë projekti im më i parealizuar. Kisha lexuar për dashuritë e heshtura, për ato dashuri që besojmë se janë në zanafillë të jetës njerëzore. Dhe i bindesha një të vërtete të madhe : kërkesa për dashuri të zjarrtë, për ta ruajtur atë, është zbulesa më universale e shpirtit njerëzor.
[…]
Dje në mëngjes u zgjova vonë. Me kanatet e mbyllura dukej sikur qe herët se, në fakt, gjumi më zuri pas mesnate, ashtu si të thashë, ngaqë mora vesh për fatin tënd. Dje paradite një mendim vej e vinte në kokën time : të shkruaja apo të mos shkruaja ? Dhe vendosa. Kam nisur që dje në drekë dhe po kalon mëngjesi i ditës tjetër. Pra kjo është një letër që shtrihet në dy ditë dhe me një natë në mes. Kompozicioni i saj mbase çalon, sepse ti i komentoje shpesh librat që lexoje, të bënin përshtypje sidomos ndërtimi dhe fjala. Kjo letër është shkruar, pra, me fjalë zemre. Gjatë kësaj letre mendimet më janë shpërqendruar disa herë. Sepse, me sytë e mendjes të shihja ty të mbyllur në dhomë, me foshnjë në bark, të braktisur dhe jam ndalur disa herë i heshtur në pafuqi duke i mëshuar ndonjë fjale, sikur ajo do të ma ravijëzonte rrugën që duhet të ndiqja.
Pastaj, të shkruaj, ngaqë më duket sikur kam një detyrim ndaj dashurisë. Shoqja jote më tregoi gjithashtu që ti kishe pohuar se do ta mbaje fëmijën. M’u bë qejfi që kishe arritur në një arsyetim të tillë. Në bisedë, që mori trajta intime, ajo tha se ai, të cilit as emrin s’ia di, të kishte detyruar ta lije punën. Pra, ti je aktualisht edhe një e papunë. Është e paimagjinueshme për një arkitekte të specializuar.
*
Unë kurrë nuk e kisha menduar se udhëtimi ynë do të ndërpritej. Në një kohë që pandehja se kisha arritur fitoren përfundimtare, u bëra pjesëtar i dështimit. Ndoshta hidhërimi i skajshëm më ka zhytur thellë e më thellë në brendësinë time. Tani mund të dëshmoj sinqerisht se çdo gëzim njerëzor është i rrezikuar, sa kohë që bota do të qëndrojë e ngritur mbi interesa egoiste. Dëshira për pasuri që flinte diku në një qoshe të nënvetëdijes tënde, një ditë të bukur u ngjall.
Më ndodh shpesh të kaloj rastësisht në rrugët ku kemi ecur bashkë. Kur s’e kam mendjen, më duket se dëgjoj zërin tënd që shndërrohet në dritë xixëlluese si me magji. Unë atëherë hutohem, përngjasoj me njeriun që hap sytë pas një gjumi të thellë. Kur eci pastaj në shëtitoren Dëshmorët e Kombit, aty ia behin kujtimet. Ti e di, aty kaloj sa herë shkoj në punë, por andej kaloja edhe për të ardhur te apartamenti yt. Të kujtohet që, një ditë shëtitorja ishte plot njerëz. Ishte festë, më duket. Dhe unë thashë me vete: “Sa e gëzuar është rruga!” Isha i dehur nga dashuria, sepse isha me ty. Kurse tani afër, kam parë një skenë të përafërt, por gjithçka më dukej pa ngjyrë. Ngaqë nuk isha me ty.
Nuk e kuptoj botën unë, apo s’më kupton ajo mua? Kjo pyetje më bën aq të hutuar, sa mendja më shkon te mistikët dhe murgjit që pas shumë përpjekjesh për t’u përshtatur me botën, detyrohen më në fund të përqafojnë vetminë. Sigurisht në pozicionin e një burri unë ndihem i fyer, por në pozicionin e një njeriu që ka dashuruar, më jep krenari fakti që shpirti im qe i aftë të prodhonte gjëra që kur i sjell ndër mend, më duken vërtet të bukura. Dashuria ka diçka përtej ëndrrës dhe mrekullimit. Ajo tregon se hyjniteti mund të bëhet i qenësishëm te raca njerëzore.
Kur ishe me mua, ti për herë të parë ndjeve se po të trajtonin me një dritë të re. Në punë dhe në shtëpinë e babait ishe mes një bote mashkullore. Vetë ti e ke pohuar se e shihje veten të rrethuar me dritë e ëmbëlsi kur të quaja: lulja ime, e bukura ime, zonja ime, mbretëresha ime… Por ti nuk e pëlqeve këtë mënyrë, përderisa zgjodhe të futeshe në rrugën e padashurisë. A e pe sa e shkurtër qe ajo? Qe si një shteg që nuk të çon gjëkundi. Edhe emri yt tashmë duket sikur rri pezull.
Gjatë natës së mbrëmshme, në një dritare të pallatit përballë u ndez drita. Dhe ndenji shumë kohë ashtu, e ndezur. Unë përfytyroja dikë që vuante. Sepse më kujtohet vetja kur ngrihesha nga pagjumësia. Ndizja dritën, por s’isha i zoti as të lexoja e as të rrija shtrirë. Ecja nëpër dhomë, duke shtrënguar flokët në tëmtha e nuk gjeja qetësi. A e kupton se dashuria nuk mund të blihet? Pas një viti ti je e flakur. Fëmija yt do të rritet pa baba e nuk do të ketë marrëdhënie të mira as me ty kur të bëhet i vetëdijshëm. Sepse për fëmijën dashuria prindërore e dyanshme është një ekuilibër i domosdoshëm shpirtëror. E kam përjetuar vetë atë gjendje, prandaj jam i bindur në atë që them.
Dhimbja nga humbja e dashurisë qenka e pafund. Çfarë them unë? Dashuria nuk humb. Universaliteti i jep çdo dashurie, ashtu si i dha edhe tonës, një frymë madhështore që s’mund të krahasohet me asgjë tjetër në botë.
Nuk mund ta mohoj se edhe miku im i ngushtë që e njeh edhe ti më ka ndenjur pranë. Ai ka hedhur një llotari për të ikur në Kanada. Është e pikëllueshme apo jo? Megjithëse i specializuar në Hollandë dhe i pajisur me një diplomë që e njeh gjithë bota, këtu në vendin e vet nuk ia njohin. Bëri një konkurs në Ministrinë e Financave, por atë vend e fitoi një militant partiak. Kjo që ndodh të çarmatos, sepse ndonjëherë gjithçka të duket e kotë. Halla e babait tim që i ka mbushur shtatëdhjetë e nëntë vjeçe thotë se ky mbase është gjykimi i zotit për këtë vend. Natyrisht ajo i bën interpretim fetar se është besimtare, por gëzimi i njeriut shqiptar tani për tani është vrarë.Prandaj më duket sikur zemrën time e rëndon një qiell i tërë, i hirtë, i rëndë plumb.
Tani dielli po ngjitet lart dhe unë mendoj se kësaj letre po i vjen fundi. Ndihem sikur kam zhvilluar një gjyq pa seancë gjyqësore e pa trup gjykues. Kur ishim bashkë zemra ime dëlirësohej dhe shpirti mbushej me dashuri. Besoja tek e ardhmja. E quaja veten bërësi i botës. Mbase e mban mend një herë kur u kthyem pas mesnate në shtëpinë time, të cilën pasi erdhe ti, e quajta “shtëpia jonë”? Ne qëndruam disa minuta jashtë të përqafuar. Hëna farfurinte dhe një qiell qumështor derdhte poshtë dritë përrallore. Kur u bëmë gati të hynim brenda, unë e ngrita kokën lart dhe u ngurosa. M’u duk vetja i vogël, sa një thërmijëz, ngaqë isha shkëputur prej teje. Sa preka dorën tënde, ndryshova, u bëra i madh si të isha vëlla i zotit.
Në këtë rrëmujë të madhe edhe të jetës në Tiranë, unëpërpiqem të kryej mirë punën time. Të jem i dobishëm. Ky parim është bërë cilësi e karakterit tim, pjesa më e rëndësishme e koncepteve të mia. E shoh se jeta po më mëson të jem modest dhe i përunjur para arsyes së botës. Ajo më jep shembuj të shumtë se duhet luftuar me shpirt që të mbrohet brendësia. Bie fjala, këtë javë jam përballur me dy skena krejt të ndryshme me njëra-tjetrën. E para: një lypës ishte ulur në një nga urat e Lanës, me dorë të zgjatur drejt njerëzve që kalonin, ndërsa në prehër i rrinte symbyllur si i fjetur një fëmijë pesë a gjashtë vjeç, mbase djalë i tij. Dikush i jepte, por më të shumtët ecnin të nxituar në punët e veta, ose kalonin me mospërfillje. Nuk më bëri përshtypje skena, sepse ka shumë të tilla, që e veshin me një perspektivë të zymtë shoqërinë, por fakti që atë lypës e pashë po atë mbrëmje në një rrugë tjetër që ecte duke kënduar, ashtu të përbaltur e të keqosur; s`do mend, lypja i kishte dalë mbarë. Pra, ai e kishte shndërruar lypjen në mjeshtëri, në mënyrë jetese.
Ndërsa skena e dytë kishte një pamje tjetër. Ishte shumë tragjike. Në rrugën tonë, në atë që nuk është kryesore, por që kalonim shpesh, se na pëlqente qetësia, një ditë në një qosshe të saj, pashë dy fëmijë të mbështetur rrëzë një peme e të mbledhur kruspull. Unë isha i harruar në vuajtjen time dhe nuk i vura re, por rruga ishte e shkretë dhe zhelet e tyre, dhe trupat e tyre të dobët e të këputur, më nxorën nga topitja. Ata rrinin të strukur dhe e fshihnin varfërinë. Nuk i zgjasnin duart për lëmoshë. Madje sikur i ruheshin ashpërsisë sonë, ashpërsisë së njerëzve që kalonin duke i shmangur. Ç’rëndësi ka në ishin të bardhë apo me ngjyrë? Kështu unë do të isha racist. Por ata ishin fëmijë. Dhe fëmija është krijesë njerëzore. Ai ka ardhur në jetë që të rritet nga të tjerët. E sheh? Nganjëherë jeta shfaqet lakuriq, edhe me fytyrën e dy fëmijëve që e neverisin atë e që janë plasur në dhé nga dëshpërimi. Këto mendoja, ndërsa përgatitej skena e teatrit të Akademisë, ku do të shfaqej një dramë. Ishte një pjesë nga teatri absurd, por si regjizor, unë e shihja absurdin e saj më gjerë. A nuk ishte një dramë e absurdit edhe jeta ime? Gjithashtu, a nuk luhej një dramë e tillë absurdenë qoshe të një rruge në kryeqytet? Dhe sa drama të tjera që nuk i shohin sytë tanë luhen? Drama e atyre fëmijëve të pangrënë tregon si në pasqyrë se ç’fytyrë tragjike ka realiteti ynë. Atë natë kur shkova në shtëpi, qava. Më ishte grumbulluar dhimbja në shpirt. Kuptohet, brenda ishte edhe zezona ime. Qaja njëkohësisht edhe për dashurinë tonë edhe për rrëzimin e dy engjëjve. Për fytyrën e tyre pa vështrim. Për këtë vend që herë-herë më duket sikur ka marrë të tatëpjetën.
*
Tani dielli po ngjitet lart dhe unë druaj se kësaj letre po i vjen fundi. Ndihem sikur kam zhvilluar një gjyq, por pa seancë gjyqësore e pa trup gjykues. Kam shkruar me sinqeritet e kthjelltësi, madje vende-vende kam ndier edhe njëlloj kënaqësie që s’e kisha paramenduar. Nuk e di përse derdha këtu episode nga jeta ime dhe nga jeta jonë, nga ajo që shkruhet pavarësisht nga ne në shiritin e padukshëm të kujtesës.
Në këtë letër jam përpjekur të përmbledh gjykimet e një ish-të dashuruari apo mbase të një keqdashuruari. Aty është edhe uni im i fyer, uni i atij që duke folur do ta shpërndajë paksa hidhërimin. Duke të shkruar, unë e kuptoj sa e vakët është shija ime për jetën në këto çaste. Tek unë ngre krye vetëdija e atij që ka dashuruar me tërë qenien e tij dhe është mashtruar. Duhet ta dish se dashuria për mua nuk qe një ngjarje kalimtare. Ajo qe tërë jeta ime.
Sidoqoftë, nuk jam vetëm. Vuajtja është e pranishme te shumë njerëz të tjerë në botë.
Ka pasur raste kur ulesha në tryezën pranë dritares dhe shihja horizontin, gjersa më lodheshin sytë. Ndalesha pastaj në një pikë të kujtesës, ku nuk sheh më syri,por mendja. Atë çast më dilte përpara vështrimi yt, një herë i pafajshëm e herën tjetër i pakuptueshëm. Nuk di ta përcaktoj se kur filloi kjo lojë dyshimtare, por jo shumë kohë para se të ikje.
Braktisja që më bëre ti, do të mbetet një enigmë e madhe për mua. Shoqja jote më tha ndër të tjera se edhe ti duke bërë aluzion për gjendjen tënde, i kishe pohuar se ky ishte ndëshkim. Unë mendoj se pjesa jote e mirë, nuk e miraton veprën tënde. Ajo shtoi se ti rri tërë kohën mbyllur dhe kur flet qan. Ky fakt më tronditi pa masë. Dhe mes kësaj tronditjeje të shkrova.
Ndaj, kjo letër i ngjan një diagrame shpirtërore me ngritje dhe ulje. Dhe unë e shoh i ligështuar e me dhembshuri atë kurbë që bie. Them: me dhembshuri. Sepse është një ndjenjë që e çmoj shumë. Mëma ime ishte shumë e dhembshur. Një herë e mbaj mend që më mbështolli në gji e më përkëdheli me fjalë shumë të ëmbla. Kishte drithmë dhe ëmbëlsi në zë. Ajo nuk e kishte zgjedhur rastësisht të bëhej mjeke fëmijësh.
Deti i kujtimeve më duket i pafund, por më duhet ta mbyll këtë letër. Gjatë kësaj kohe zemra ime duke rrahur me ritmet e vuajtjes që kam ndier, më qortonte pse isha kaq i dobët. Por zëri im buçet e thotë se të kam dashur shumë. Pas ikjes tënde kam parë disa herë ëndërr sikur nisesha në takim me ty, por zgjohesha para se të takoja, sepse ti nuk vjen dhe as ikën më. Ti nuk je ëndërr, as zhgjëndërr. Pyes dhe ripyes veten: «Ku shkoi dashuria jonë? Mos kam edhe unë gabimet e mia që nuk i kuptoj? A ka një sy të tretë që duhet të shikojë me ngulm për të dalluar se çfarë nuk shkonte në lidhjen tonë? »
Para se ta nis këtë letër të gjatë, që megjithatë është e shkurtër për kohën që nxë brenda, do ta lexoj. S’do të lë as më të voglën shprehje të ngarkuar me zemërim. Do ta mbyll me përshëndetjen e një njeriu që ka dashuruar shumë, duke të thënë: „Vështro thellë brendësinë që të shërohesh e të riformësosh personalitetin tënd!“
Dhe… ah, tani, një mendim krejt i ndryshëm nga fryma e fillimit është përpunuar në mua. Kjo letër e një të keqdashuruari mori pa u kuptuar formën e një letre dashurie. Pascal-i, një filozof francez, thoshte se zemra ka ca arsye që vetë arsyeja nuk i njeh. Dhe unë, në këtë ditë që e ka emrin pikëllim, në këtë vit të mbrapshtë ’97, kur pandehja se emri yt përngaherë kishte vdekur në mua, nuk të them dot lamtumirë. Zemra ime tjetër gjë më thotë: „Nëse ka mbetur ende vend për dashurinë time në zemrën tënde, EJA!“
