Qielli i tërë kishte marrë zjarr.
Njeriu që ecte i lidhur në mes të sharjeve dhe të talljeve, ngriti një herë kokën lart, vështroi atë pamje edhe buzëqeshi.
Një mendim i çuditshëm i përshkoi trurin se ai zjarr paralajmëronte një zjarr tjetër që ende s’ishte ndezur dhe do ta përpinte atë vetë.
A thua qielli të merrte pjesë në atë dënim që i jepnin njerëzit?
Qielli që ai e kishte dashur po aq shumë sa tokën?
Mendimi i dytë që i erdhi ishte ky: bota ishte çuditërisht e larmishme dhe e bukur dhe ai do të kishte dashur të jetonte njëmijë vjet për t’u ngopur me të dhe ja, tani i mbeteshin edhe pak çaste.
Hodhi sytë te turra e druve, pastaj te populli. Dëgjoi shkoqur sharjet “Djall”, “Heretik”, “Magjistar”.
“Popull i mjerë” – mendoi ai pa pikë zemërimi. Ai kishte dashur që ata të cilët e ngrysnin jetën në gjunjë të depërtonin në të fshehtat e yjeve.
Një krenari e zjarrtë e përshkoi të tërin duke bërë të harronte vdekjen.
Ai kishte trokitur te dyert e pafundësisë, ai kishte mundur t’i shpërthente ato dyer.
Dhe do të donte t’u thoshte:
“Vallë për këtë doni që unë të vdes”?
Për mua qe po aq i rëndë veladoni sa ky qiell i rremë, kjo kupë prej letre të zezë me një perëndi kukull që kisha ka vendosur mbi kryet tuaj. (Ka qenë edhe murg, djalli i zi! – u dëgjua klithma e zemëruar e një gruaje). Ai vazhdoi të mendonte duke tundur kokën:
“Unë e flaka tutje veladonin, e grisa këtë qiell prej letre, i thashë njeriut: Gjithësia është e pafund. Pafundësia është jotja, jotja, po aq sa e Perëndisë”.
Dhe toka po rrotullohet edhe tani rreth boshtit të vet duke shndërruar natën në ditë dhe duke vërtetuar tezën time, ndërsa ju thoni “Zoti e bën të agojë Diellin”.
Dhe ju mbase mendoni se kjo flakë e qiellit paralajmëron zjarrin e skëterrës për mua.
Jo, skëterra është këtu në tokë, ajo skëterrë që përgatit për ju inkuizicioni.
Dhe unë do të vdes, po toka do të vazhdojë të rrotullohet bashkë me botët e tjera dhe do të vijnë të tjerë pas meje që ndofta do të thonë për mua vetëm kaq “Ai kishte të drejtë!” Po jo, nuk do të doja vetëm këtë, do të doja që të thoshin: Ai ishte njeri i ndershëm nuk u përul. Dhe unë do të mund të jetoja po të doja.
Po nuk do të mundja të mbaja më ballin lart.
Dhe pse të jetoja?
“Jetë do të thotë të luftosh, të kërkosh, të guxosh”.
Mendoi për kardinalin Belarmino dhe vetëtima e një buzëqeshjeje ironike ia përshkoi fytyrën.
“Edhe unë mund të isha bërë si ai … Ma patën premtuar… Lavdi e kotë, e gënjeshtërt”.
Iu kujtua gruaja që kishte dashur, tiparet e saj fine, flokët e saj, shkëlqimi i bardhë i trupit të saj.
“Dashuria është një nga format e Bukurisë, një nga mrekullitë e jetës”.
Po fëmijët?
S’kishte mundur të linte prapa fëmijë të mishit dhe gjakut të vet, po kishte lënë aq shumë fëmijë prej letre, librat e tij … ndofta këta fëmijë ishin më tepër të tijët se sa do të kishin qenë të bijtë.
A do të jetonin ata pas tij? Apo do t’i digjnin edhe ata? Jo, ky mendim ishte i padurueshëm, më i keq se vdekja. Apo do të jetonin dhe … do t’i lexonin brezat e ardhshëm. Në këtë çast e përshkoi si rrymë elektrike një dridhmë lumturie, gëzimi i fundit.
Solli ndërmend nxënësit që do të jetonin pas tij, adhurimin e tyre të heshtur, bisedën e fundit që kishte pasur me Sagredon.
Fara që kishte mbjellë ndër ta nuk do të humbiste.
Iu kujtuan fjalët që kishte shqiptuar kur ia lexuan dënimin me vdekje:
“Major forsitam cum timore sententiam in me fertis quam ego uccipiam”[1].
Do të donte të fliste përsëri, po u ndërgjegjësua që ia kishin lidhur gjuhën.
Ja, po e zhvishnin lakuriq – poshtërimin e fundit – po i hidhnin “sanbeniton”[2], po e lidhnin pas shtyllës … drurët kërcisnin, flaka po ngrihej…
Njeriu që po vdiste i hodhi një vështrim të etur Fushës së Luleve[3] dhe kërkoi një fytyrë njeriu për ta parë për herë të fundit.
Ndeshi një shkëlqim të çuditshëm, gazi e lotësh, vështrimin e pafajshëm dhe të trembur të një fëmije, të një djali tetëvjeçar brun dhe kaçurrels, me sy të mëdhenj e të zgjuar të cilin e mbante për dore një grua e re dhe e bukur, e veshur në të kaltra.
Fjalët e fundit që i arritën veshit të tij ishin fjalët e tyre:
-Mama, pse e djegin atë?
-Pusho, bir, ai është një njeri i keq, magjistar.
-Mama, kam frikë, flaka po ngrihet, po e djeg atë, sa keq më vjen, mama!
-Shën Mëri, na ruaj! Ç’janë këto fjalë, bir? Kisha e Shenjtë di se ç’bën.
Djali i vogël ia hodhi përsëri sytë atij që po vdiste dhe e ndeshi vështrimin e atyre syve, një vështrim krenar, të patrembur.
Iu kujtuan shenjtorët, martirët, për të cilët kishte lexuar që s’kishin frikë të vdisnin për një të vërtetë të shenjtë.
Ai mendim e trembi. Si ishte e mundur, ai që po vdiste ishte njeri i keq, magjistar!
Po flaka e blertë u ngrit më lart, e përfshiu të tërin njeriun e lidhur dhe djali shpërtheu në ngashërime dhe s’pa më asgjë. Vetëm ndjeu shtërngimin e dorës së nënës dhe fjalët e saj të shqetësuara:
-Mjaft, bir, mjaft. Ç’po bën kështu, s’është mirë.
Kur e hodhi prapë vështrimin në shesh, djali s’pa veçse një grumbull me hi.
“Magjistari”, “Heretiku”, ish murgu Xhordano Bruno s’ishte më.
[1] Me më tepër frikë e shqiptoni ju dënimin që më jepni se sa e dëgjoj unë.
[2] Një lloj pëlhure të ashpër që kishte vizatuar djaj dhe gjuhë flake.
[3] Campo dei Fiori në Romë.
