Përktheu nga rusishtja Kosta Nake
Im atë ngjante me një korb. Më erdhi në kokë ky krahasim kur isha ende fëmijë: pashë një herë në “Niva” një fotografi, një lloj shkëmbi, dhe mbi të Napoleonin me bark të bardhë dhe geta, këpucë të zeza me qafa të shkurtra, dhe befas qesha nga gëzimi, m’u kujtua fotografia e “Udhëtimeve polare” të Bogdanovit, kaq i ngjashëm m’u duk Napoleoni me një penguin dhe pastaj mendova me dëshpërim: babi duket si korb…
Babai mbante një post zyrtar shumë të spikatur në provincën tonë dhe kjo e prishte edhe më shumë; madje mendoj se në shoqërinë e nëpunësve së cilës i përkiste, nuk kishte njeri tjetër më të rëndë, më të zymtë, më të heshtur, më mizor në fjalorin e ulët dhe veprime. Jo i gjatë, i mbushur, pak i kërrusur, me flokë të zinj të ashpër, i zeshkët, me një fytyrë të gjatë të rruar, hundëmadh, ishte tamam një korb i vërtetë, veçanërisht kur vishte atë frakun e zi në mbrëmjet e bamirësisë të gruas së guvernatorit, rrinte i kërrusur dhe i tendosur pranë disa kioskave në trajtën e izbave ruse, lëvizte kokën e tij të madhe prej korbi, duke vështruar me sy të ndritshëm prej sorre, kërcimtarët që afroheshin te kioska dhe te gruaja bujare që me një buzëqeshje joshëse, u jepte në dorë gota të sheshta me shampanjë të verdhë e të lirë nga kioska me një dorë të madhe mbuluar me brilante, një zonjë e gjatë me një rrobë damasku, me hundë të kuqe që e kishte zbardhur me pudër dhe e bënte të dukej artificiale.
Babai ishte i ve prej një kohe të gjatë dhe na kishte vetëm ne të dy, mua dhe motrën e vogël Lilia, apartamenti ynë i madh shtetëror ishte në katin e dytë, me pamje nga bulevardi me plepa midis katedrales dhe rrugës kryesore, prandaj ndriçohej ftohtë e zbrazët me dhomat e mëdha të pastra si pasqyrë.
Fatmirësisht, unë jetova në Moskë për më shumë se gjysmë viti, studiova në liceun Katkovski dhe vija në shtëpi vetëm për Krishtlindje dhe pushimet e verës. Atë vit u ndesha, gjithsesi në shtëpi me diçka krejt të papritur. Në pranverën e atij viti mbarova liceun dhe kur u ktheva nga Moska, isha thjesht i gëzuar: ishte njëlloj sikur dielli të kishte ndriçuar befas në apartamentin tonë të mëparshëm aq të vdekur, gjithë ndriçimi vinte nga prania e një gruaje të re, këmbëbardhë e cila kishte zëvendësuar dadon e Lilit tetëvjeçare, një grua e moshuar që dukej si një statujë e drunjtë mesjetare e ndonjë shenjti.
Një vajzë e varfër, bija e njërit prej vartësve të vegjël të babait, ishte ato ditë pafundësisht e lumtur sepse ishte vendosur aq mirë menjëherë pas gjimnazit dhe për shkak të mbërritjes sime, shfaqjes së një vërsniku në shtëpi. Por sa e trembur ish ajo, sa e trembur para tim eti në drekat tona, çdo minutë duke parë me ankth me ata sytë e zinj, të heshtur por të mprehtë jo vetëm në çdo lëvizje të vetën, por edhe heshtjen e Lilit, sikur vazhdimisht priste që diçka dhe dikush të kthente sfidueshëm kokën e saj të zezë!
Babai gjatë drekave bëhej i pakuptueshëm: nuk i hidhte vështrime të tilla plakës Guri, që i sillte ushqim me dorashka të punuara me shtija, hera herës thoshte diçka, ngadalë, por fliste duke iu drejtuar, natyrisht, vetëm asaj, duke e quajtur me ceremoni sipas atësisë “e dashur Elena Nikolajevna”, madje përpiqej të bënte shaka dhe të qeshte. Ajo ishte aq e sikletosur, saqë përgjigjej vetëm me në buzëqeshje mëshiruese, me atë fytyrën e hollë dhe të lacaruar, fytyrë e një vajze bionde me një bluzë të bardhë të hapur me sqetulla të errësuara nga djersa e nxehtë rinore, nën të cilën mezi dukej gjiri i vogël.
Ajo nuk guxonte të më vështronte mua gjatë drekës: madje i dukesha më i tmerrshëm se babai. Po sa më shumë që ajo përpiqej mos i hidhte sytë nga unë, aq më ftohtë shikonte babai drejt meje: jo vetëm ai, por e kuptoja, e ndieja që pas këtyre përpjekjeve munduese që të mos më shikonte mua, por të dëgjonte babain dhe të shikonte Lilian e zemëruar, pa rreshtur, edhe pse e heshtur, kishte një frikë krejt të ndryshme të fshehur, frika e gëzueshme e lumturisë së përbashkët për të qenë afër njëri-tjetrit.
Mbrëmjeve babai gjithmonë pinte çaj në mes të studimeve dhe mbante përpara një filxhan të madh me buzë floriri që i shërbehej atij në tavolinën e kabinetit; tani ai pinte çaj me ne, në dhomën e ndenjes dhe ajo ulej te samovari, Lilia tashmë kishte fjetur. Ai la zyrën me një xhaketë të gjerë e të gjatë prej lini të kuq, u ul në karrigen e tij dhe i zgjati Elenës filxhanin e tij. Ajo ia mbushi buzë më buzë, siç i pëlqente atij, ia dha në dorë me dorën që i dridhej, zbrazi për mua dhe për vete dhe duke ulur qerpikët, filloi punën me grep, kurse ai tha ngadalë diçka shumë të çuditshme:
“Biondes, e dashur Elena Nikolajevna, i shkon e zeza dhe vishnja… Sikur të kishe vetëm një fustan atlasi të zi me një jakë të dhëmbëzuar me kollë si Maria Sjuart, fiksuar me brilante të vegjël, do t’i shkonte shumë mirë fytyrës tënde… ose një fustan mesjetar prej kadifeje vishnjë me një varëse të vogël dhe një kryq rubini… Një gëzof dhie me kadife Lioni ngjyrë blu dhe një beretë veneciane do të të shkonte po ashtu… Të gjitha këto, natyrisht, janë ëndrra, – tha ai duke qeshur. – Yt atë merr vetëm shtatëdhjetë e pesë rubla në muaj dhe ai ka pesë fëmijë të tjerë veç teje, shumë pak, dhe kjo do të thotë që ti gjithë jetën do ta kalosh në varfëri. Po pastaj mund të themi: Ç’të keqe kanë ëndrrat? Ato gjallojnë, të japin forcë, shpresë. Pastaj a nuk ndodh vallë, që disa prej tyre papritmas ndodhin vërtet? Rrallë, merret me mend, shumë rrallë, po ama ndodhin… Ja luajti pak kohë më parë një kuzhiniere e thjeshtë me një biletë në stacionin e Kurskut dhe fitoi dyqind mijë rubla. Elena u përpoq të thoshte se gjithë kjo ishte një shaka dhe u detyrua ta shikonte tim atë duke qeshur, kurse unë, sikur të mos kisha dëgjuar asgjë, luaja Napoleonin me letra. Një ditë ai shkoi edhe më tej dhe befas tha duke tundur kokën në drejtimin tim:
“Ky djaloshi, gjithashtu, sigurisht, ëndërron: thotë, do të vdesë babai një ditë dhe zogjtë e tij nuk do çepkatin më florinj! Dhe zogjtë vërtet nuk do të çepkasin, sepse nuk do të kenë çfarë të çepkasin. Babai, natyrisht, ka diçka, për shembull, një pasuri prej njëmijë akrash tokë humusore në provincën e Samarës, por ai nuk do që i biri ta marrë atë dhe, me sa kuptoj unë, ai do të përfundojë si një ashkël…“
Ishte kjo biseda e fundit në mbrëmjen para ditës së Shën Pjetrit që më kujtohet fare mirë. Mëngjesin e asaj dite babai u nis për në katedrale dhe prej andej për mëngjes te guvernatori që kish ditëlindjen. Ai nuk hante kurrë mëngjes gjatë javës, kështu që atë ditë ne të tre hëngrëm mëngjes dhe në fund të ngrënies, kur marmallata e qershisë u shërbye në vend të reçelit të saj të preferuar, Lilia filloi t’i bërtasë me të madhe Gurisë, duke përplasur grushtat mbi tavolinë, e hodhi pjatën në dysheme, përplasi kokën, rënkoi me psherëtima të zemëruara. Ne e tërhoqëm si mundëm te dhoma e saj, ajo na godiste, na kafshonte duart, iu lutëm të qetësohej, i premtuam ta ndëshkonim ashpër kuzhinieren dhe më në fund ajo u qetësua dhe e zuri gjumi. Ç’ëmbëlsi drithëruese kishte për ne në këtë ndodhi, në përpjekjen e përbashkët për ta tërhequr zvarrë atë, duke prekur heraherës duart e njëri-tjetrit!
Në oborr zhurmonte shiu, rrufeja shkrepëtinte nganjëherë në errësirën e dhomës dhe dritaret dridheshin nga bubullima.
“Ishte stuhia që bëri një efekt të tillë tek ajo, – pëshpëriti ajo me gëzim kur ne dolëm në korridor dhe papritur u alarmua: – Oh, ka rënë zjarr diku!”
Ne vrapuam në dhomën e ngrënies, u hodhëm te dritaret e hapura, pranë nesh përgjatë bulevardit po nxitonte me ulërimë skuadra zjarrfikëse.
Mbi plepa u derdh një rrebesh i shpejtë, stuhia tashmë kaloi, vetëm ai e fiku zjarrin në zhurmën e makinave të gjata që vraponin me helmetat e bakërta të zjarrfikësve që qëndronin në to me markuçë dhe shkallë, në sirenat që ushtonin mbi jelet e kuajve të zinj që i tërhiqnin me galop këto makina përgjatë rrugës me kalldrëm me trokun e patkonjve, boria e burizanëve ushtonte butësisht, djallëzisht, me lodërti, me paralajmërim… Pastaj shpesh tingëllonte alarmi i kambanës së kullës së Ivan Luftëtarit në Lava…
Ne qëndronim krah për krah, afër njëri-tjetrit, te dritarja, përmes të cilës kishte një kundërmim ujit të freskët dhe pluhuri të lagur qyteti dhe dukej sikur vetë ne shikonim dhe dëgjonim me kaq shumë emocion. Pastaj makinat e fundit pulsuan me disa depozita të mëdha e të kuqe në to, zemra ime rrahu më shpejt, balli im u tendos, e mora dorën e saj të pajetë që varej mes vitheve të saj, duke vështruar lutshëm në faqen e saj, ajo filloi të zbehej, hapi buzët, ngriti gjoksin me psherëtimë dhe ktheu sytë e saj të ndritshëm plot lot drejt meje, si me lutje dhe unë e pushtova supin e saj dhe për herë të parë në jetën time dremita në ftohtësinë e buzëve të një vajze…
S’kishte ditë pas kësaj pa orën tonë, që dukej si takim i rastësishëm në dhomën e miqve, në sallon, në kabinetin e babait që vinte në shtëpi vetëm në mbrëmje, këto orë të shkurtra dhe dëshpërimisht të gjata, të pangopura, tashmë të patolerueshme në puthje të pashkëputura. Im atë, duke nuhatur diçka, nuk shkonte më në dhomën e ngrënies për mbrëmjen e çajit, përsëri u bë i heshtur dhe i zymtë. Ne nuk i kushtuam vëmendje atij dhe Elena u bë më e qetë dhe më serioze gjatë drekës.
Në fillim të korrikut Lilia u sëmur pasi kishte ngrënë shumë manaferra, qëndroi gjatë në dhomën e saj për ta marrë veten dhe vizatonte me lapsa me ngjyra në fletë të mëdha letre të kapura me pineska në dërrasën e zezë disa qytete përrallorë dhe pa vetëdijë nuk u largua nga shtrati i saj dhe qëndisi një këmishë ruseje të vogël për veten – ishte e pamundur të largohej Elena sepse Lilia kërkonte diçka çdo minutë. Unë po vdisja në një shtëpi të zbrazët e të qetë prej një dëshire të vazhdueshme dhe torturuese për ta parë, puthur dhe përqafuar atë, duke ndenjur në studion e babait, duke marrë ç’të mundja prej bibliotekës së tij dhe duke u përpjekur të lexoj. Kështu qëndrova tërë kohës deri përpara mbrëmjes. Pastaj papritur ajo ndezi dritën dhe u dëgjuan hapat e saj. Unë hodha librin dhe kërceva në këmbë.
“Çfarë, po flije?“
Ajo tundi dorën.
“Oh, jo! Ti nuk e di, ajo mund të rrijë dy ditë e net zgjuar dhe është në rregull, si gjithë të çmendurit! Më dërgoi të kërkoj lapsa të verdhë e portokalli nga të babait…“
Duke qarë ajo erdhi dhe mbështeti kokën në gjoksin tim:
“O Zot, kur do të marrë fund kjo! Thuaji atij më në fund se ti më do, që nuk do të na ndajë asgjë në botë!“
Duke ngritur fytyrën e saj të lagur nga lotët, ajo më përqafoi me rrëmbim dhe ma zuri frymën me një puthje. E ngjesha pas vetes, e çova te divani, nuk mund të mendoja asgjë, nuk mund të mbaja mend asgjë në atë moment.
Po në pragun e derës së zyrës u dëgjua një kollë e lehtë. Vështrova pas supeve të saj – babai kishte qëndruar dhe po na shikonte. Pastaj u kthye, u përkul dhe u largua.
Në kohën e drekës nuk doli asnjëri prej nesh. Në mbrëmje Guria trokiti në derën time:
“Babai të kërkon të shkosh tek ai.”
Hyra në kabinet. Ai ishte ulur në kolltuk para tryezës dhe, pa u kthyer, filloi të flasë:
“Nesër do të shkosh në fshatin Samara për gjithë verën. Në vjeshtë shko në Moskë ose Peterburg të kërkosh punë. Në se guxon të mos bindesh, do të të përjashtoj nga trashëgimia përgjithmonë. Jo vetëm kaq, nesër do t’i kërkoj guvernatorit të të dërgojë menjëherë në fshat të shoqëruar. Tani shko dhe nuk dua të t’i shoh më sytë. Paratë për udhëtim dhe disa para xhepi do t’i marrësh nesër në mëngjes nga një person. Nga vjeshta do t’i shkruaj zyrës sime në fshat që të të japin një shumë të caktuar për të filluar jetën në kryeqytete. Mos shpreso ta shikosh atë para largimit. Kjo është e gjitha, i dashuri im. Ikë.”
Po atë natë shkova në provincën e Jarosllavit, në fshatin e një prej shokëve të mi të liceut dhe qëndrova atje deri në vjeshtë.
Në vjeshtë, nën kujdesin e babait të tij, hyra në Ministrinë e Punëve të Jashtme në Shën Peterburg dhe i shkrova tim eti se refuzoja përgjithmonë jo vetëm trashëgiminë, por edhe çdo lloj ndihme.
Në dimër mora vesh që ai, pasi kish lënë shërbimin, po ashtu kish ardhur në Shën Peterburg, “me një grua të re të hijshme”, siç më thanë. Duke hyrë në sallonet e Teatrit Marinski një mbrëmje, pak minuta para se të ngrihej perdja, papritur i pashë të dy. Ishin ulur te një llozhë pranë skenës, pikërisht në të djathtë të kolonës, ku ishte një dylbi e vogël sedefi. Ai, me frak, i përkulur si një korb, lexonte me vëmendje, duke parë me bisht të syrit programin.
Ajo, duke u paraqitur e lehtë dhe e hollë, me flokët biondë të ngritur lart, dukej krejt e gjallëruar në shandanët e ngrohtë e rrezatues, në zhurmën e butë, sallonet e mbushur me fustanet e mbrëmjes, frakët dhe uniformat e atyre që hynin nëpër llozha. Në qafën e saj një kryq rubini vezullonte me një zjarr të mbyllur, krahët e saj të hollë e të rrumbullakët ishin të zhveshur, një lloj rripi prej kadifeje të kuq ishte kapur në supin e saj të majtë nga një karficë rubini.
18 maj 1944
