Përktheu: Petro Çerkezi
Mehmet Jasini ka lindur në Nikosia të Qipros në vitin 1958. Është ndoshta poeti qipriot turk më i njohur dhe më i vlerësuar në shkallë ndërkombëtare. Në të njëjtën kohë, ai konsiderohet edhe si një nga poetët më të rëndësishëm modernë turkofonë.
Poezia e tij është një zë rezistence dhe proteste ndaj luftës, është klithmë e dhimbshme dashurie e tokës mëmë, është shi i trazuar me gjak, është rrugë dhe ëndrra të prera në mes prej lumi gjaku dhe teli me gjemba.
Mehmet Jasini është njeriu i paqetë dhe shpërthyes, poeti lirik që nuk pushoi kurrë së dashuruari poezinë e jetës së munduar e të plagosur, lirizmin e lidhur me mijëra fije me vendlindjen, Qipron, është antikonformisti ekstrem në raport me jetën politike dhe shoqërore dhe me problemet ndëretnike duke e parë gjithçka me sy kritik.
Vepra të tij janë përkthyer e botuar në 12 gjuhë europiane, kurse krijime të veçanta në 64 gjuhë. Këto ditë Shtëpia Botuese NERAIDA e solli poezinë e Jasinit edhe për lexuesin shqiptar me vëllimin “Engjëj hakmarrës”.
Vlerat e poezisë së Mehmet Jasinit, të sjella mjeshtërisht në shqipe nga poeti dhe përkthyesi Petro Çerkezi u evidentuan nga poetja e mirënjohur Natasha Lako dhe folës të tjerë në takimin e zhvilluar me rastin e prezantimit të librit në ambientet e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit.
NUK KA ITAKË
Në këtë udhëtim nuk ka liman ku të mund të hedhësh spirancën
nuk ka vend që quhet Itakë.
Dëgjo, djalosh!
Dallgët do ta përmbysin anijezën tënde prej letre
dhe ti do të gëlltitësh ujin e kripur
do të notosh në det të hapur do të përpish detin me krahët e shtrirë
duke ditur se vija e horizontit do të mbetet gjithmonë para teje
si litar i tendosur.
Një anije tjetër do të fundoset sërish
një tjetër dashuri do t’i dorëzohet stuhisë
ëndrrat e tua, vetëm ato nuk do të fundosen – atdheu yt është një ishull i largët
një vetmi të përndjek si vetmia e perëndive
dhe ti zhytur në këtë blu të paanë
i heshtur si Krijuesi
do të ngresh kokën e përulur mbi dallgët e zemëruara.
Nuk ka vend ku të qetësohen vuajtjet
nuk është koha për lot e të qeshura
dhe mandej ky shpërthim i së qeshurës për një lumturi kalimtare
vallë çfarë mund t’i mësojë njeriut? –
dhimbja do të të maturojë dhe do mësosh më në fund
të vallëzosh në akull
të vallëzosh në akull.
MUSTAFAI I MARIKËS
Xham i lulëzuar, te shtëpia e kopshtarit,
ah mos më kallëzo!
I pashë përmes kërcejve të tejdukshëm të luleve,
xham i lulëzuar.
I zhveshur, del nga banja Mustafai, duke pikuar,
tendoset lastar
përpara Marikës –
duhet të jetë i marrë Mustafai
gruaja fillon të zhvishet dhe ajo dalëngadalë!
Oh, lulevath, vathët e mbretëreshës,
në xhamin e kopshtarit
teksa shtrihen bashkë lakuriq, të mbështjellë
si dy foshnja në djep
as grek as turk ligjërimi i tyre
lulevath lulevath
asgjë nuk kuptova oh,
lulevath.
shndërroji në vathë psherëtimat e tyre!
Mustafai i Marikës është marrok
Por më e marrë është Marika.
KOHË LUFTE
Po flisja me vete që të mos më dëgjonte njeri
dhe të gjithë shquan mençuri në heshtjen time!
Turqishtja ishte e rrezikshme, nuk duhej folur,
dhe greqishtja ishte absolutisht e ndaluar.
Të rriturit që donin të më shpëtonin prisnin
secili me gishtin në këmbëzën e një automatiku.
Gjithsesi, të gjithë ishin ushtarë të gatshëm në atë kohë.
Anglishtja ishte gjithmonë në mes,
një prerës letre i hollë e i gjatë
mes faqeve të teksteve shkollore,
një gjuhë për të folur në kohë të caktuara
veçanërisht me grekët.
Kishte raste madje që nuk dija në ç’gjuhë të përlotesha
Jetova një jetë jo të huaj – të përkthyer,
gjuha ime amtare ishte tjetër, atdheu im tjetër,
unë vetë një tjetër.
Edhe në ditët e errësimit të detyruar ishte e qartë
se nuk do të mundja kurrë të isha poet i një vendi
i përkisja pakicës – dhe “liria”
ishte fjalë e pakëndshme në të gjithë fjalorët etnikë…
Së fundi tri gjuhë u përzien në poezitë e mia
as turqit nuk mund të ndienin kurrsesi atë që ndieja unë
as grekët, as të Tjerët –
Por nuk fajësoj askënd, ishte kohë lufte.
SHTËPIA E VDEKUR
Muri i zbardhur atje ku dikur qëndronte ora
Tavolina prej arre e harruar nga koha
Gjurmë gishtash që pastruan pluhurin
Çelësa të humbur
Kuti postare me brava të ndryshkura
Letargjia
e plakës që vuri protezën e dhëmbëve në ujë
Dhe kjo makinë shkrimi ku im atë daktilografoi poezitë e para, kjo shtëpi ku nëna ime u dashurua dhe vdiq – e pushtuar nga çdo luftë, e pushkatuar, e djegur, me plaçkitjet e pajave të ruajtura në sëndukët otomanë – dhe pasqyrat që i panë lakuriq të gjitha gratë e familjes, pasqyrat, pasqyrat që mbulonin fytyrat me çarçafë – gjithë lulet të vyshkura, të gjitha përveç aromës së trëndafilave të egër kacavjerrës – koha kur gjyshja ime i ruante brenda në peceta me dantella të bardha – kjo fantazmë e vogël
që këmbëngul të kthehet në vendet ku u vra – hijet e gjata të heshtura të selvive të prera – tani të gjithë banorët e kësaj shtëpie shikojnë fshehtas në mesnatë prej fotove ku ende jehon histerike e qeshura e luftës – një burrë me feste shikon prapa xhamit duke harruar pse qesh – dhe shtëpia pyet veten pse
më lanë të gjallë ata që vranë gjithçka që më takonte – dhe befas ndizen dritat në dhomën fëminore ku lind kjo poezi.
Shtëpi e Vdekur Shtëpi e Vdekur Shtëpi e Vdekur
Poezia vetëm asgjë tjetër
nuk mund të më detyrojë të kthehem në këtë shtëpi.
SAHATÇIU I VOGËL
Gjithë njerëzit i besonin sahatin e tyre,
secili mbetur në kohë të ndryshme.
Cila orë ishte e saktë, cila gabim
në këtë vend pa diell, sa është ora vërtet?
Pastaj, teksa shtrihej, nga dritarja e largët e përrallave
çdo minutë kuku kuku kuku kuku –
Koordinimi i Kohës është punë delikate
ingranazhet të kafshojnë duart çdo çast.
Ndërkohë, ai ishte një fëmijë klepsidër rëre
që zhytej për të dalë duke mbartur të ardhmen
sirenë-çapkëne, det çapkën
madje dhe mësues qofsh, më mirë
nxënës të mbetesh në botë,
Orët nuk do të të falin asnjë sekondë
të tërhiqesh në vetvete
kuku kuku ti djali-zog, ngjyrë e gjelbër ende në syth.
Baba nënë pleq, prindër të përkushtuar
erdhi nga provinca, për bukën e gojës udhëve të rrudhosura mëngjeseve, mbrëmjeve, angari dhe kërcënime, keqtrajtime seksuale…
E detyronin të jetonte një kohë që u përkiste të tjerëve
dhe sikur të mos mjaftonte kjo
iu desh të koordinonte orët e gjithë qytetit në këtë orë të shkuar
[ora e të burgosurve të tij]
kuku
DALLËNDYSHE
Më ndodh shpesh në gjumë që ndiej se po qaj
dhe nuk e di përsenë,
ose ndoshta e harroj arsyen kur zgjohem.
Dhe kur përpiqem të hap sytë ngadalë,
atëherë faqet e para të gazetave shpërthejnë para meje.
Ah, të mund të zgjohesha nga poezia!
Por i gozhduar duke klithur në heshtje
të këndoj poezinë, t ë k ë n d o j p o e z i n ë.
Ka raste kur bëj dashuri me një krijesë pa fytyrë,
ose ndoshta harroj të gjitha fytyrat që kam dashur.
Janë dhe ca ëndrra që më kthejnë te fëmijëria ime
para se të shpërthente lufta, përpara se të më vdisnin prindërit
para se ata që njihja të shpërndaheshin në fund të botës.
Por të gjitha këto janë kaq të largëta sa nuk mundem
t’i kujtoj edhe po të përpiqem dhe të dua
kështu pra fluturoj në gjumë
për ndonjë vend tjetër f l u t u r o j f l u t u r o j flatroj.
Por nuk arrij të kuptoj se ku ndodhem
në ç’qytet, në ç’dhomë, në cilin shtrat, në cilën anë
ta kthej fytyrën dhe në ç’gjuhë të përgjigjem teksa më pyesin në gjumë – dhe pastaj nuk mundem të dalloj
ç’zogj fluturojnë në qiell:
të jetë vallë kalandër, të jetë turtulleshë,
apo dallëndyshe, po, besoj se dallëndyshe ishte
ajo që shihnim nga tarraca e shtëpisë sonë në Lefkë.
[thashë e s h t ë p i s ë s o n ë?]
Ka çaste që ndiej se qaj në gjumë.
D a l l ë n d y s h e: shumë herët, nuk e mbaj mend as kohën as vendin
HUMBJE E HIDHUR
Po të mos e kisha humbur, nuk do ta gjeja
Vetëm ai është i pavdekshëm
Në qoftë se nëna ime nuk do të kishte vdekur kaq herët,
nuk do të më duhej ta ringjallja
dhe po të mos më kishte braktisur im atë,
nuk do t’i kushtoja fare vëmendje…
(Linda në një shtëpi të destinuar për t’u plaçkitur
dhe kështu, me luftën, kjo shtëpi e mallkuar
u bë Toka jonë e Shenjtë.)
Kush nuk ka humbur kurrë asgjë
do të bëjë një interpretim tjetër duke besuar
se kupton gjithçka,
por si i bëhet të kuptosh poezinë
nëse nuk e dëgjon të lexuar nga thellësia e zemrës?
Ashtu si mbetet në sy rrahja e flatrave të zogjve
teksa fluturojnë
ndërsa degët e pemëve kanë mbetur prej kohësh të shkreta,
kështu edhe poezia.
Por ndoshta nuk do t’i kisha kaluar kurrë
kufijtë e vetvetes
sikur të mos isha dëbuar me forcë
nga parajsa ime e parë e poezisë.
Tashmë e kuptoj se poetët grumbullojnë
shumë nga mjerimet,
heshtja, njollosja e ngadaltë e të gjitha
pasurive të tyre,
humbur përgjithmonë, vetëm
për t’u rigjetur sërish shumë më vonë, si poezi.
Këtu prehet
NË PUS SHKRIMI I KEQ
“Pusi juaj ka pisllëk”, thanë,
ne vumë pasqyrën, asnjë reflektim,
hodhëm një gur
heshtje… (A do të thërrasim zhytës tani?)
Më janë tharë lëngjet
gjarpërinjtë, dyzetkëmbëshat, krimbat, plehrat.
Tani jam një gjiriz
një vend pa ajër dhe dritë
(një mijë kate më thellë se një varr i zakonshëm)
unë, me ndihmën e kalorësve që më shpëtuan jetën, jam flijim, viktimë dragoi. Mbuloni!
Mbulomëni
jam një shpirtlig i vdekur.
(Në emër të mirësisë më bënë aq keq
sa u katandisa dhe unë i keq.) Ju lutem, mos më lexoni!
Duke shkruar të keqen pa ndalur ju bëj të harroni të mirën.
NË KREVAT
Rrëshqet në këmbët e krevatit dhe kruspullohet përmbys sikur të mos shtrihej me ty.
Në kutinë e vogël të mbyllur muzikore
ku kërcen një balerinë,
fle në fshikëzën e mëndafshtë të këpucëve rozë
të foshnjës sikur të mos flinte…
E tërhoqi çarçafin tërësisht nga ana e saj.
Ti mbete lakuriq. Ajo e mbuluar.
Dhe nuk mund ta hapësh as kutinë mikroskopike muzikore.
Ngrihesh dhe shikon një Ëndërrshpjegues
që të mundesh t’i interpretosh të gjitha këto
i shtrirë vetëm në shtrat…
Thua se ishte dikush tjetër
që shihte në gjumë ëndrrat e tua.
HYJNIA E ERËS
Perëndia e erës është elokuent në fund të verës fjalët e tij thumbojnë
pemët i përgjigjen me dashamirësi.
Perëndia e erës tërbon dallgët
nxit retë mbi biçikletë
dhe pastaj hedh një top të kuq në ujëvarë.
Perëndia e erës u jep jetë zogjve
dhe fluturave dhe netëve
në male kalon duke fishkëllyer nëpër shpellat e stalaktiteve.
Perëndia e erës i favorizon fëmijët
u zgjidh kordelet duke kaluar nëpër leshra
duke u shkaktuar dridhje të çuditshme.
Perëndia e erës merr me qira shtëpi në ishujt verorë, të fton, këmbëngul
heq dorë nga të gjitha dhe vjen të të flasë.
Perëndia e erës u qep flatra fytyrave
por ai që nuk mund të ngrejë lart
është shpirti yt që nuk është gati
t ë f l u t u r o j ë.
