Pasi pashë edhe një herë me vëmendje biletën, u ula në karrigen, që lëshoi një kërkëllimë të lehtë. Zotëria që kisha para, ktheu kokën dhe buzëqeshi me mirësjellje. M’u duk fytyrë e njohur. Ndoshta e kam parë në Bibliotekën Kombëtare ose në Parkun e Madh të Tiranës. Ndoshta në Parkun e Madh, mendova, në rrugën që futesh nga Filologjiku, ku pasi lë në krahun e djathtë godinën e bukur të Fakultetit të Gjeologji-Minierave, syri të sheh në çdo stinë gjelbërim të veçantë dhe të përhershëm. Andej kaloj shpesh, veçanërisht muzgjeve, kur bie shi i lehtë. Ndalem në mesin e asaj rruge dhe vështroj kurorat e gjata të qiparisëve dhe qiellin e pakët e të mugët, që lëshon pika të rralla shiu, në prill apo në vjeshtën e dytë. Rri gjatë ashtu, duke parë qiparisët, që kur nuk fryn erë duken si murgj të heshtur, zhytur në botën e tyre mistike…
Zotëria para meje ktheu prapë kokën dhe buzëqeshi me të njëjtën mirësjellje. Fytyrë e njohur, thashë me vete duke parë orën dhe ftesën, në të cilën poshtë emrit tim, ishte shkruar numri i radhës dhe i karriges. Isha ulur në vendin tim, pra në radhën tetë dhe karrigen tetë, ndërsa zotëria para meje në radhën shtatë, karrigen tetë. Karrigia në krahun e djathtë të tij, pra ajo me numrin nëntë, ishte bosh. Bosh ishte edhe ajo në të djathtë të krahut tim. Pasi u ngrita në këmbë për të hequr xhupin dhe i hodha një vështrim të shpejtë sallës, zotëria para meje, ktheu kokën dhe pyeti: “Të lutem, mund të më thuash sa është ora?” I thashë se donte tri minuta për të shkuar shtatë. “Faleminderit!”, tha me të njëjtin zë të butë dhe me mirësjellje. Pastaj pashë që hoqi nga dora orën e tij, u ngrit në këmbë, e afroi pranë veshit dhe ndërsa ulej tha si nëpër dhëmbë fjalët: “Ora ime është vazhdimisht dy pa pesë… Dy pa pesë… Dy pa pesë…”
Shkrepa disa herë aparatin e vogël fotografik dhe kur u ula, zotëria m’u lut t’i thoja edhe një herë se sa ishte ora… “Ora ime ka kohë që ka mbetur”, tha duke më kërkuar falje që po pyeste aq shpesh. Si ora e një të vdekuri…shtoi.
Nuk dëgjova se ç’tha më tej ai, sepse dritat e sallës u sfumuan ngadalë dhe spektatorët nisën të duartrokisnin. Shkrepa edhe një herë aparatin fotografik si të isha duke fiksuar duartrokitjet dhe jo skenën. Dritat e sallës u rindezën, nuk e di përse e ndërsa vazhdonin duartrokitjet, pashë qartë pjesën e pasme tullace të zotërisë që kisha para. U ngrita menjëherë në këmbë dhe drejtova aparatin fotografik pranë pjesës së pasme të kokës tullace të zotërisë, që ishte ulur në radhën shtatë, karrigen tetë. Shkrepa menjëherë aparatin fotografik. E shkrepa sërish disi më pranë dhe më pas bëra edhe disa shkrepje të tjera, në distancë më të largët.
Tashmë kishte filluar shfaqja dhe pas meje dëgjova zërin nervoz të një zonje: “Boll zotëri! Boll me këto ulje-ngritje! Keni ardhur në Opera apo…”
U ula i lehtësuar, ndërkohë që duartrokitjet ishin ndërprerë dhe spektatorët po ndiqnin operan. Zotëria para meje ishte mbështetur në karrige, ndërsa unë u afrova për të parë më mirë pjesën e pasme të kokës së tij tullace. U ngrita prapë në këmbë dhe e fotografova për të disatën herë atë. Dëgjova edhe një herë zërin nervoz të zonjës dhe sharjen e saj të rëndë.
– Më falni, zonjë! Më falni…! Po fotografoj.
– Nuk e kuptoj se përse ngriheni kaq shpesh në këmbë… Nuk e kuptoj… Injorant! – shfryu ajo, ndërsa zotëria para meje qetësisht ndiqte operan.
Vendosa syzet optike, të cilat i përdor shumë rrallë dhe u afrova më shumë për të parë pjesën e pasme të kokës tullace të zotërisë. Si ka mundësi, Si ka mundësi, thashë me vete, kur dallova qartë disa vizatime të çuditshme atje, pra në pjesën e pasme të kokës tullace të zotërisë. Ca vija paralele… Ishin katër të tilla: dy të gjata dhe poshtë tyre, dy të tjera më të shkurtra. Në mes të tyre dalloheshin ca si germa të stampuara, ndërsa në vijën e fundit dhe poshtë saj, disa shenja të tjera, që m’u dukën si alfabet i vjetër, ndoshta i një gjuhe tashmë të zhdukur… Do ta fotografoj edhe një herë. Le të më shajë zonja e ulur pas meje! Salla ndiqte me vëmendje një kuartet dhe kur përfunduan, spektatorët u ngritën në këmbë duke i duartrokitur gjatë. U ngrita edhe unë. Afrova aparatin pranë tullës dhe shkrepa disa herë, i bindur se gjithçka e kisha fiksuar në celuloid. U ula i qetë, tashmë pa dëgjuar nga pas zërin nervoz të zonjës, e cila e përqendruar, ndiqte një pjesë nga kompozitori i madh, Griku. Kur orkestra përfundoi së ekzekutuari Grikun, zonja pas meje u ngrit në këmbë duke thirrur me zë të lartë: “Bravo! Bravo!” U ngrita edhe unë dhe shkrepa sërish aparatin fotografik në drejtim të skenës dhe më pas, i bindur që zonja nuk do të më shante, fotografova shumë afër pjesën e pasme të kokës tullace të zotërisë. U ula i qetë dhe pashë orën. Duhet të dal, mendova. Duhet të dilja patjetër dhe ta lija pa e parë koncertin me këngëtarë lirikë dhe pjesët nga kompozitorë të njohur botërorë… Le të më shante zonja e kolme ulur pas meje! Ndoshta edhe zotëria para meje, kur të kthente kokën për të më pyetur se sa ishte ora, do të habitej nga mungesa apo largimi im i papritur, pa e përshëndetur.
Zbrita me nxitim shkallët e Teatrit të Operas dhe Baletit, dola para pesëmbëdhjetëkatëshit, në Rrugën e Dibrës dhe u gëzova kur pashë që ishte hapur dyqani i vogël, ku do të stampoja fotografitë.
“Më duhen të stampuara sonte patjetër, nëse është e mundur”, i thashë me një frymë zonjës, e cila më kërkoi filmin. I zgjata aparatin fotografik, ndërsa ajo më tha se pas njëzet minutash ose pak më shumë, fotot do t’i kisha gati.
Jashtë frynte erë e fortë. E papritur ajo erë, që vinte nga Dajti dhe rrëzonte gjethet e para të vjeshtës… Do t’i telefonoj gjuhëtarit Thoma R., mendova duke parë orën. Ai duhet t’i shikonte fotot e stampuara dhe ndoshta zbërthente enigmën e shenjave që ishin si të skalitura në pjesën e pasme të kokës tullace të zotërisë. Thoma R. është miku im dhe njohës i disa gjuhëve të vdekura dhe të gjalla. Ndoshta është vonë, mendova, ndërsa pashë orën. Më mirë ta takoj nesër paradite gjuhëtarin e njohur. Më mirë nesër, thashë me zë duke hyrë në dyqanin e vogël. Pasi falënderova zonjën, dola jashtë. Vazhdonte të frynte e njëjta erë e fortë. Këmbët më çuan në rrugicën që del tek ish-kinema “17 Nëntori”, ku jo shumë larg saj, në një shtëpi të vjetër tiranase, banon gjuhëtari Thoma R.
Pasi gjuhëtari Thoma R., hyri në lokalin ku e prisja, i mbështjellë me një shall të gjatë, sapo u ul, më pyeti se ç’ishte ajo urgjencë në atë orë të natës. Ja, për këto, i thashë duke i vënë para fotografitë. Ai vuri syzet dhe i pa me vëmendje, pastaj më pyeti se ku e kisha gjetur atë pergamenë. I thashë se vërtet dukeshin si pergamenë, por ishin diçka tjetër. I tregova se në orën shtatë… Në sallën e Teatrit të Operas dhe Baletit…
Gjuhëtari ndoqi me vëmendje rrëfimin tim gati sureal (kështu u shpreh ai), pastaj i mori sërish një nga një fotot, duke i parë tashmë me një lupë të vogël.
– Perëndi! – tha nëpër dhëmbë. – Vërtet këto që po shoh kanë qenë në pjesën e pasme të një koke njeriu? E pabesueshme! E pabesueshme! Një rast i rrallë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në rrafsh europian, – tha gjuhëtari Thoma R., duke hedhur në një letër A4 gjithçka që shihte në fotot që kisha bërë në sallën e Teatrit të Operas dhe Baletit. – Ç’është ky alfabet? Ja U-ja. E sheh këtë U? Ka vite që më mundon origjina e saj.
Të them të drejtën ajo që më tregoi gjuhëtari nuk më dukej si U, por ai ngulte këmbë që ishte U. Një U shumë, shumë e vjetër, e përdorur te fenikasit.
– Po kjo shenjë… Ç’është kjo shenjë?
Ai e riprodhoi mbi letrën e bardhë shenjën që pa në foto
– Varr? – e pyeta unë.
– Të lutem, mos bëj pyetje… Të lutem! – tha ai pasi hodhi në letër edhe disa shenja të tjera.
Njëra nga shenjat ngjasonte me një kokë zogu, një tjetër kishte formë vezake me një vijë të hollë poshtë saj…
– Më në fund! – tha ai i lehtësuar, duke parë edhe një herë shenjat apo germat e kopjuara nga fotot e mia. E la lupën mënjanë, hoqi syzet dhe më pyeti sërish për zotërinë, nëse e njihja nga afër se nga ishte me origjinë dhe çfarë moshe kishte.
– Ndoshta ishte mbi gjashtëdhjetë vjeç, – i thashë. – E shihja për herë të parë… Ose ndoshta mund ta kem parë në Bibliotekën Kombëtare ose edhe në Parkun e Madh. Më bëri përshtypje që pyeste shpesh për orën… Dukej se ora i kishte mbetur. Mbaj mend që e quajti si orë të vdekuri atë që mbante në dorë.
Gjuhëtari vuri sërish syzet dhe me lupën në dorë, nisi të rishihte ato që kishte hedhur në letrën A4. Kërkoi të pinte një kafe, të cilën kamarieri i përgjumur ia solli menjëherë dhe gjuhëtari e piu pa sheqer. Ai ishte zhytur në një botë simbolesh dhe germash, zbërthimi i të cilave dukej se po e mundonte.
– Kam harruar celularin në shtëpi, – tha befas. – Mund të flas me një kolegun tim të vjetër?
Pasi përfundoi bisedën me kolegun e tij të vjetër, pa e patur mendjen, mori në dorë filxhanin bosh dhe e rrufiti, sikur të ishte plot me lëngun e zi të kafesë.
– Tani afohu dhe dëgjomë me vëmendje, – nisi të fliste gjuhëtari me një zë, sikur ishte i mbështjellë ose i qefinosur me pëlhurën e bardhë të shekujve.
Veprova siç më tha ai dhe prisja jo pa ankth fjalët e tij.
– Ai quhet Enin. Ka lindur në vitin 938 para Krishtit dhe ka vdekur… Vdekur… Viti i vdekjes nuk është i qartë. E sheh këtë shenjën e vogël, rrethuar me dy të tjera anash? Nuk i dalloj dot mirë.
– Si ka vdekur? E pashë me sytë e mi para tri orëve…
– Ka vdekur pranë një lumi të shenjtë me emrin… Dalloj edhe këtu vetëm disa germa fare të vogla. Ah, po! Lumi Akero. Më pas varri i tij është zhvendosur pranë një lumi tjetër, gjithashtu i shenjtë, Thiam. Ai rrjedh nga një familje e njohur princore. O Perëndi! Ja ku është simboli i Diellit… Këtu i Tokës. Kjo shenjë tregon se ai ka mbyllur sytë, pra, ka vdekur dhe varri i tij, bashkë me Tokën, vijnë rrotull Diellit… U’ sitë mbilla! Ja ku i ke këto fjalë… Ja…
Ato që po më thoshte gjuhëtari i vjetër më dukeshin pjellë e fantazisë së tij ose si të shihte ëndrra në diell.
– Kjo shenja këtu tregon se populli i tij zhvendoset herë pas here. E sheh këtë këtu? Është deti dhe anija, pra një nga zhvendosjet përtej detit. Po kjo?! Shihe me vëmendje këtë. Është zhvendosja nëpërmjet Tokës… Braktisja e saj dhe largimi me dhunë. Është një largim tragjik. Janë mijëra të shpërngulur… Ja viti… E dallon?
Unë pohoja me kokë, pa kuptuar shumë gjëra nga ato që gjuhëtari Thoma R., i deshifronte dhe m’i thoshte me entuziazëm, si të kishte zbuluar një planet të ri.
Ai kërkoi prapë kafe, të cilën e piu pa sheqer. Dukej i përhumbur. Tërësisht i përhumbur. Vendoste dhe hiqte syzet. Pastaj merrte në dorë lupën dhe shihte një nga një fotografitë.
– Diçka mungon… Duket që mungon. Ç’të them? Ndoshta nuk ke arritur ta fotografosh të plotë pjesën e pasme të kokës tullace të zotërisë, – tha me zërin që m’u duk sikur vinte përtej humnerave të kohës. – Janë ndoshta dy ose tri shenja apo simbole… Si ta shpjegoj? Ndoshta kanë të bëjnë me të ardhmen… Ndoshta mund të jenë fjalë profetike për të ardhmen e të zhvendosurve, – shtoi ai me të njëjtin zë. – Ja, shihe këtë shenjë këtu. Poshtë saj, kjo vijë dhe kjo germa ngjitur, ta shpjegova më parë kuptimin e tyre. Pikërisht këtu mungojnë ato që të thashë më parë…
E falënderova gjuhëtarin Thoma R., dhe duke u ndarë, i premtova se do të bëja ç’ishte e mundur për ta gjetur zotërinë, megjithëse nuk kisha asnjë adresë të tijën.
Ora kishte kaluar njëmbëdhjetë e natës, kur ngjita edhe një herë shkallët e Teatrit të Operas dhe Baletit. Përtej xhamave pashë kalendarin javor të shfaqjeve. Koncerti i asaj nate nuk jepej më.
Sheshi “Skënderbej”. Tutje fillimi i Rrugës së Kavajës. Rruga e Durrësit dhe ajo që të drejton për te Stacioni i Trenit. Ora po i afrohej mesnatës, pikërisht atëherë kur erërat e ditës së shkuar përqafohen me ato të ditës së nesërme… E ndjeva këtë përqafim teksa dola në rrugën “Myslym Shyri” dhe në trotuare binin gjethet e vjeshtës. Ndihej ai çast i papërsëritshëm, që e kisha përjetuar në një stan në fshatrat e Konispolit, gushtin e kaluar, kur njëri nga barinjtë e vjetër, më kishte folur për përqafimin e erërave në prag të mesit të natës… Edhe në Tiranë po përqafoheshin erërat, ndërsa unë ecja duke shpresuar se ndoshta në ato çaste, befas do të më dilte para zotëria, ora e të cilit kishte mbetur dy pa pesë dhe që pjesa e pasme e kokës së tij tullace, fshihte një enigmë tjetër.
Erdhi e nesërmja me qiell gri dhe shi të qetë. Dola herët nga shtëpia dhe isha nga të parët që u ula në një tavolinë të sallës shkencore. Prita gjatë atje, por zotëria nuk erdhi… Më pas pyeta disa orëndreqës në rrugën “Hasan Tahsini” dhe në atë të Durrësit, nëse… Dhe kur ua përshkruaja portretin e tij, ata ngrinin supet duke më përcjellë me fjalët se nuk e njihnin personin në fjalë si klient të tyre, ndonëse unë ngulja këmbë se ai mbante orë të prishur, që i kishte mbetur dy pa pesë. Hipa në urbanin e linjës “Kombinat-Kinostudio” dhe të Unazës. Edhe në Laprakë, edhe në periferi të lagjes “Ali Demi”, por e kotë… Pasdite, në Sallën e Koncerteve të Operas dhe Baletit ishte premiera e Ansamblit të Këngëve dhe Valleve Popullore. Edhe andej dola i dëshpëruar dhe ndonëse në Tiranë shiu ishte bërë më i dendur, nuk lashë vend pa e kërkuar zotërinë. Në fund, këmbët më çuan në Rrugën e Elbasanit. Pashë orën kur hyra në rrugën e Parkut të Tiranës dhe ndjeva aromën e pyllit dhe shiun që binte i qetë mbi kurorat e pishave.
Ora po i afrohej mesnatës, kur ndalova në mes të rrugës me qiparisa në të dyja anët e saj. Vazhdonte i njëjti shi i qetë, ndërsa qiparisat dukej sikur prisnin erërat që të përqafoheshin, duke tundur majat e tyre. Ndoshta atëherë do të më shfaqej zotëria, të cilin nuk kisha lënë vend pa e kërkuar, që nga qendra e deri në lagjet dhe rrugicat e periferisë së Tiranës. Gjuhëtari i njohur Thoma R., priste foton e fundit dhe të plotë të pjesës së pasme të kokës tullace të zotërisë, për të zbërthyer apo shpjeguar enigmën e fundit, që fshihej te simbolet dhe shenjat e tjera. Kur erërat mbërritën dhe u përqafuan dhe majat e qiparisave nisën të lëviznin sa para-mbrapa, unë pashë nga larg siluetën e një njeriu, që kapërceu rrugën dhe u zhduk në pyll. Këmbët nuk më bënë të vrapoja pas asaj siluete. Edhe zëri sikur më kishte ikur… Qëndrova i ngrirë në mes të rrugës, duke dëgjuar erërat që përqafoheshin dhe një zë të largët: “U’ sitë mbilla… U’ sitë mbilla… U’ sitë mbilla…”
Tiranë, java e parë e majit 2020. Viti i koronavirusit
