Lajmi i fundit që pruni tellalli i kishte bâ me zemër të gjithë banorët. Gjindja shikonin nga qielli, banin kryq e thoshin:
“Pheh, ruejna zot, kjo nuk ka si të jetë e vërtetë”.
Mbreti pushtues, kishte nxjerrë dekretin e ri, mbi kufizimin e dritës dhe ngrohjes diellore, për banorët rebelë të krahinës së Kryekcyemit. Kjo nuk ishte pa ndonjiherë.
“Drita e diellit a mund t’i ndalej kujt?!”
Dekreti kishte edhe një shtesë tjetër që bânte fjalë për kufizimin e ndriçimit me qirij, llamba me voj guri dhe ngrohje gjatë gjithë periudhës së dimnit që ashtu do të dukej dhe do të ishte në fakt, pa fund, sikur nuk do të kishte kurrë fund, një dimën i përjetshëm, tanësisht i akullt. Një dimën si vdekja e pafundme. Një dimën që vdekjen mund ta bante ma të lehtë se jetën.
“Ruejna Zot!”, bajshin banorët e Kryekcyemit, “kjo nuk âsht pa e nuk âsht ndigjue ndonjiherë”.
Bahej fjalë për kufizime të përçudshme, të cilat mbreti pushtues, që qoftë mallkue në jetë të jetëve, me të parë e me të mbramë, kishte vendosë t’i zbatonte me hekur e me zjarm në krahinë. Kryekcyemi qe e vetmja krahinë në të cilën kishin dhanë jetën lulja e ushtrisë në tentativën me e marrë qytetin e mandej gjithë krahinën. Edhe kësaj dite krahina qelbesh nga kërmat e ushtarëve të huej, pushtues. Muranat e tyne nxinin majë çdo suke, por mbasi pushtimi ishte krye, tmerri për banuesit nuk do të kishte fund kurrë. Këtë ata e dinin mirë, e kishin ditë edhe para se të pushtoheshin, prandaj kishin luftue me tërbim të pashoq, si ai që nuk ka rrugë tjetër veç të vdesë sa ma shpejt për mos me pa tmerre pa fund me sy.
“O të lumët ata që prehen nër vorreza, të lumet ato nana që nuk i kanë fëmijët e tyne dhe nuk i shohin në to tmerret që i shohin në vete”, mjeroheshin gratë vetmeveti, kur herë mbas here tellallët e mbretit të huej çirreshin ndër sheshe e ndër qoshe rrugash, si dreqën, të ngacmuem prej kushedi se çfarë gjaje.
Dekreti ishte tmerrësisht i qartë, lejohej përdorimi i mjeteve ndriçuese e ngrohëse vetëm dy orë paradite, dy pasdite, vetëm një orë në darkë. Në këtë masë kohe përfshihej edhe drita e diellit.
“Kjo asht e padurueshme!”, fjaloseshin banorët e krahinës dhe të qytetit.
“Kjo asht një çmenduni. Ai mbreti i huej, që qoftë mallkue për jetë të jetëve, me të parë e me të mbramë, don me e bâ krahinën tonë një çmendinë, e na me u çmendë pak nga pak, fmitë tonë me lindë ngalakeqa, të falisun, coftina që u merren kambët e as shpatën s’kanë me mujtë me e mbajtë, kur t’u mbijnë mustaku nën hundë, në qoftë se ka me u mbi, kështu si po shkojnë punët tona. Ai, Urovi don me e ba këtë popull mozotmakeq, me e nanshtrue deri ku nuk ban ma mendja e njeriut. Kështu kishte ba ai dhe të parët e tij, por ky ua kalonte të gjithëve për nga mnera e çorodia që po sillte në këtë ripushtim”. Thonë se kishte thanë se mbas këtij pushtimi nuk kishte me pasë ma pushtime të tjera të kësaj toke, jo pse i dhimbsej ajo, por se nuk do të kishte ma nevojë, se ai donte të zhdukte çdo gjurmë të qytetnimit vendas tue e rrënue gjithçkafen.
Puntoria e krajlit ia kishte nisë me e ba një djep të madh, si në gjasim të monumentit, në qendër të krahinës e shumëkush thoshte se ai nuk ishte djep, por ishte një vorr i madh i cili nuk dihej se kënd do hante në rrjedhë të shekujve. Punohej me shpejtësi me e lartue këtë djep që dukej si vorr, punohej ditë e natë, pa pushim. Dikush thoshte se ky monument do t’i shërbente historisë së ardhshme kur shumë të dhana e gojëdhana do të zhdukeshin e kur e vetmja dëshmi do të ishte ai djep, e në atë djep do të përkundeshin raca e mbretit të huej. Po ai djep mund të ishte edhe një vorr, shtonte dikush tjetër si nëpër dhambë, ai vorr u baftë. Ndokush tjetër thonte si me frikë, se, në atë djep do të përkundej mbreti i huej me gratë e tij derisa ato të ishin shtatzana e të pillnin shumë fëmijë e këta fëmijë mandej do të përkundeshin brez pas brezi në këtë djep…
“Dalshin fare, dalshin!”, e mbyllte hamendësimin e tij, ky tjetri.
Kishte ra mbramja e vendi qe terratisë krejt kur në krahinë u shpërnda lajmi që pruni tellalli.
“Medet!”, thoshin tanë banorët e Kryekcyemit, “si ka me qenë dita e nesërme pa diell, me diell të kufizuem. A thue ky asht fundi i botës sonë të dashtun?! Si ka me qenë ndryshe fundi i botës përveçse kështu?!”
E kishte thanë tellalli:
“Zbatimi i dekretit ishte i detyrueshëm, ma qartë, moszbatimi dënohej me vdekje, siç e përshkroi ai, lidhun mes dy kuajve, kambësh e duersh. Rebeli do çahej pastaj me një shpatë përmes rropullive dhe trupi i tij do t’u hidhej qenve”.
Edhe këtë dënim mbreti i huej, e kishte prue me vete, siç bjen nallbani veglat e veta të punës. Nuk ishte pa ndër ato anë ky farësoj dënimi e njerëzit ishin mnerue. Mbreti qe betue, simbas tellallit, se kjo mënyrë do të zbatohej pikë për pikë, publikisht, që krejt kryekcyemit ta marrin vesh se çka i gjente në rasë se dekreti do të kundërshtohej, a prite Zot! do të shtrembnohej prej ndonji guximtari a budalli të pashtruem.
II
Dita e parë pa diell, ose ma mirë me thanë me diell të kufizuem në Krahinë, ishte edhe ma e zezë, edhe ma e mnertë se pritej prej atyne rrezikzezve që kishin ushqye një soj shprese se një ditë e tillë do të ishte njëfarësoj e durueshme si shumë vuejtje të tjera me të cilat i kishte përplasë sa e sa herë shorti i keq e kishin mbijetue prapëseprapë.
“Kena me u msue edhe me këtë rregull”, kishin thanë, disa prej atyne shpresëshuemve. “Na jena msue me gjithfarë marrinash e provash të randa, tash po msohena edhe me ktë provë që me gjasë vetë Zoti o dreqi i kuq, e ka nisë me na vue në provë karakterin tonë, duresën tonë karshi vuejtjeve të pasosuna në jetën e robve të mjerë”.
“Me ba durim, vllazën të dashtun, qoftë edhe për mos me u dhanë para mbretit pushtues dhe veglave të tij të përçudshme”.
“Kryekcyemsit, kanë jetue e do të jetojnë në jetë të jetëve e nuk ka fuqi, veç të madhit Zot që t’i përbijnë prej faqes së dheut”, kishte thanë dikur, mbas kësaj tollovie Uk Kështeja, i ndigjuem fort për urti e trimni në tanë krahinën e vet edhe në krahinat rrotull.
“Qe besa”, kishte thanë ai Uk Kështeja, i pezmuem në ftyrë, “diellin kurrkush nuk mundet me na e ndalë, veç lojë të randë i ka qitë vetit njaj mbreti i huej, si po ia thonë emnin e tij nuk e di, që i humbtë emni për jetë e mot, me të parë e me të mbramë”.
Tanë natën e lume e deri në t’xhixhilluem të dritës së diellit, lulja e ushtrisë së zezë të mbretit pushtues, kishin punue papra një herë derisa krejt krahina qe sterrue, prej një pelerine të zezë, stërmadhe, që nuk e rrokë as mendja e ma të krisunit për fantazina në mjeshtri të së keqes.
“As ndër kallximet e të moçmve tonë, nuk më bahet të kem ndie për një rod ksisoj mushamaje, që të mundet me zhytë Krahinën në këtë farë terratije”, tha plaku ma i moshuem i krahinës Gjon Përralla, i përmendun për kujtesën e pamort dhe fantazinë e shprishun, nëpër kallximet e gojdhanave e prrallave të vjetra që shetisnin në krahinë prej çse mbahej mend jeta e kensave këso ane.
Ai kishte rrfye shumë gojëdhana për katallaj e bajloza, për kreshnikë e trima që një pendë qe e peshonin me një krah, por kurrë nuk kishte ndie për një gja si kjo që po ndodhte e ia kalonte edhe përrallës.
“Kjo gja, as pa e as ndigjue, monstër asht, monstër shkue monstrës, krahasue me legjendat për bajloza e lubi të zeza, që tregojshin të Parët”.
Edhe plaka Sose Sosja, siç thirresh në Krahinë, (për shkak se ishte aq e moshueme sa edhe mbiemni i vertetë i qe harrue, të bekuemes) kishte thanë se, kësi mordeje nuk ishte shfaqun ndonjiherë, kurrë ma parë.
“E pava edhe këtë morde”, kishte thanë.
“Nuk di a asht ma e zezë, para ksaj, mordja e bardhë, e bekueme: deka. Kisha me thanë se ky asht fundi i Krahinës”, ofshau me atë rast Sose Sosja e qysh prej asaj dite e qysh në ditën e parë të atyne ditëve të përçudshme, e mbështolli një lingatë e keqe, pse në atë fillim dite ia nisi një logorie të dhimbshme që ta këpuste shpirtin, bash në atë moment që dita leu e lyeme me katran, ose ma mirë me thanë s’leu hiç. Qysh prej asaj dite të lyeme me katran, Sose Sosja (që mbiemni i qe harrue, aq në moshë ishte) nisi me iu lutë.
Dekës e Mordes, me e marrë sa ma shpejt, radhën ma të parë që të kalonte andej pari me karvanin e saj laraman, tue bajtë shpirtent mkatnorë me përdhuni.
III
Ditët e lyeme me katran, ose ma mirë me thanë ditët me fytyra të mekëta nate, u shtuen, si krymat në mishin e qelbun të coftinës. Vetëm dy orët e para dhe dy orët e fundit, të asaj çka kishte mbetun nga dita, sa për ta ba edhe ma të zezë terrinën që pllakoste mandej, pelerina e trashë e territ mblidhej me ca rrotëza metalike dhe krahina mblidhej kutullaç si gjarpni, pa e ditë çka të bajë, t’i gëzohet orës fatbardhë të dritës së diellit të lumë, të ndaluem, apo të meditojë ashtu e shitueme mbi fatin e saj të zi, mbi orën e namun kur në Krahinë ia mësyni pushtuesi, orën e namun kur në krahinë ia mësyni tellalli me shakujt e pluhnosun mbas krahut dhe me lajmin e kobshëm, të sosjes së dritës, që aty e përtej do të racionohej simbas urdhnave e dekreteve të mbretit armik.
Krahina kishte marrë hijen e flashkët të vdekjes. Në njenën prej këtyne orëve të ndritueme me një dritë të marrtë, të thithun prej kushedi çfarë force, plakës Sose Sosja, që nuk kishte pushue për asnjë dekik lutjet e veta drejtue mordes, i kishte ndodhë ajo që nuk i shkonte ndërmend askujt, por që nuk habiti askënd, nën atë mushama të zezë (mund të thuhej askënd nën atë qiell). Në shtëpinë e braktisun të plakës u dëgjuen virrmat e mprehta të një foshnjeje, virrma të ngjashme me ato të maceve në fruer.
“Ruejna Zot!”
Plakës i kishte le o shfaqë në shtrat një kens, me fytyrë pis të zezë, sterrë të zezë, që edhe ishte foshnje edhe nuk ishte. Fytyrën e kishte të zezë bash si ajo mushamaja, që mbulonte qiellin e bukur të Krahinës, tue mos lanë asnjë rreze drite me depërtue jashtë orarit të caktuem me dekret.
Vetë Uk Kshteja, që nuk u kishte besue kurrë marrinave të shpërndame nëpër milet, atë orë të hershme u nis e doli rrapitoll për dere tue u mbajtë për muresh si qorr, ia mbajti drejt e te rrënoja ku rrnote plaka e harrueme prej vdekjes.
Be e rrufe, lëshonte plaka, se atë farë kopili që s’merrej vesh se çka ishte, ia kishin lanë në derë natën, se nata ishte e gjatë fort. Gabelicat e kishin zanë me ushtarët e kralit të zi. Ndoshta ishte dhe kështu, po ec e mbushja menden gjindes së tronditun prej lajmit që mori dhenë, se Sose Sosja kishte lindë, diçka, që edhe ishte fmijë edhe jo, një dreq, ma mirë me thanë, he qoftë larg nesh…
“Me taman që fmija ishte lara-lara. Ma fort i zi, se lara- lara, si mushamaja që na ka zaptue prej s’mbahet mend, e dikund-dikund, ishte edhe i kaltër si qielli i çmendun kur asht i mbushun me dritë”, tha Uk Kshteja, mbasi e kishte mbajtë frymën te Gjon Prralla, i tronditun për çka kishte pa.
“Ka zi e ma zi”, u përgjigj tjetri si të vazhdonte një muhabet të lanë përgjysë, megjithëse prej ditësh nuk ishin pa me sy, për shkak të murtajës që kishte pllakosë.
“Druej se nuk kena me u nda me kaq pak gja”, shtoi pas pak.
“Druej se fmija jonë dhe e fmive të fmive tonë, tash e mbrapa kanë me le ashtu, me njasi larash të mnershme në trup, po edhe në tru, se ti i di si janë punët e trunit, ai pak don me marrë krisë e hajde e jepi maje… Tash po e marr vesh lojën e krajlit, ai hallin ma shumë te truni e ka, ai ia prishë planet, don me na prishë trush, mendsh. Punët e njeriut fillojnë në tru, punët e tjera që s’kanë lidhje me tru i ban edhe shtaza. Po druej se ma shumë ai e ka hallin te fmijtë e fmijve tonë të cilët rrezikojnë të mos jenë kurrë si të tjerët që nuk janë në këtë lingatë të cilën e patëm rrezikn, e nuk dihet se kur ka me marrë fund nëqoftëse ka me marrë fund ndonjiherë. Një tru i lindun e i rritun në terr pa e pa dritën e diellit ose tue e pa rrallë atë, merret me mend se çfarë përparimi ka me i dhanë jetës. Munden me kalue pesëqind e kusur vjet e mos me u davaritë larat e robnimit të trunit. Edhe mbasi, dashtë Zoti, një ditë mund të shporret i hueji, ai në fakt ka me mbetë i ngulun në tru të gjindjes tonë, çka ka me kenë fundi jonë. Fmija jonë dhe fmija i fmive tonë ka me kenë armiku i vetes dhe armiku jonë”.
“Ka zi e ma zi”, përforcoi atë çka tha në fillim Gjon Prralla, kur dera kërciti përvajshëm, si të ishte çelë një derë e pahapun prej kohësh, si të ishte çelë dera e ferrit. Të dy u ngjethën prej vajit dhe ftohmës cingruese që erdhi prej derës së sapohapun. Qyshse u shpall ai i namun dekret, një ftohmë tharëse e kishte pushtue krahinën, ftohmë e papame, flijuese.
Dy gra u dhanë në derë bashkë me ftohmën shkretuese dhe vajtimin e derës që s’ishte vetëm i derës por edhe i një foshnjeje të përjargun në gjak dhe në pështymë të neveritshme.
“Pash Zotin more të urtë”, lëshuan vikamën gratë, “na shpjegoni çka po ndodhë me ne?! Dreqi po ban lojë me ne, ksi kopilash lara-lara po léjnë nuset tona… Kqyrni çka po ndodhë ndër ne, e kjo asht punë e dreqit, se e Zotit jo se jo!”
Burrat banë kryq. Gjon Prralla tha prapë:
“Ka zi e ma zi!”
IV
Çorodia e pushtoi krahinën mbas disa kohësh, qysh se tellalli shpalli dekretin e zi mbi kufizimin e dritës diellore dhe të çdo lloj drite tjetër që binte në kundërshtim me nenet e dekretit të vendosun prej mbretit pushtues. Gjindja erdhën e u plogështuen krejt, sa përtojshin me ba edhe një bisedë të zakonshme, mezi pritnin të vinte orari i shplimit të qiellës. Edhe kuptimi i vetëm i jetës dukej se ishte përmbledhë pikërisht aty në atë pritje: sa me pà një grimë qiell të zhveshun, për t’u zhytë pastaj në një terrinë shumë herë ma të madhe për shkak të efektit shastisës të dehjes dhe lirisë që vinte nga ajo copë qielli.
Madje edhe kjo ishte e rrezikshme, prandaj qarkullonin fjalë se mund të bahej një reduktim tjetër në orar, sepse prapë ndonjë kryekcyem i frymëzuem me sa duket nga ajo copë qielli, kishte thanë plot pezëm tash së fundmi:
“O kjo jeta jonë asht ba një natë e gjatë, e pafund, e padurueshme, nën këtë morde që ua kalon të gjitha mordeve të kësaj dhe asaj bote, e ma e mira e të mirave asht me vdekë, nën qiellin e për qiellin tonë të bukur, që mungon…”.
Nuk kishin mungue zanet se sipër te Shpella e Ujit të Mirë, Marije Fatlumes nësa ishte ngjitë deri atje me mbushë bucelat me ujë të mirë, vjedhazi hafijeve e rojeve të krajlit, i ishte shfaqë Shën Mria dhe nëpër mjegullën e territ që i ishte davaritë në çast e vendin e kishte mblue drita, tue thanë se zoti kishte pa gjithçka e nuk do të vononte drejtësia hyjnore… Një ditë, tanë kjo do ishte vetëm një kujtim i shplamë… e kishte fluturue kah thellëtinat qiellore.
E kishin mundue kaq shumë rojet e krajlit Marijen për me tregue se kush kishte qenë ajo grue që kishte thye rregullat e krajlit e grueja e shkretë nuk dinte se çka me thanë pse askush nuk donte ta besonte se Zoja e Lume kishte ba një vizitë aq fantastike tue u dhanë shpresë mijëra shpirtënve të rraskapitun prej robnimit dhe poshtnimit…
Mbasi kishte marrë vesh lajmin, një prift kishte ardhë natën, s’dihet se prej kah, me një pajton të vogël dhe kishte shkarkue plaçkat te katedralja e heshtun e qytetit. Kjo ndodhi fill mbas dukës së Zojës së Lume edhe persekucionit të bamë publikisht Marije Fatlumes, e cila gjithmonë kishte pasë vizione të çuditshme që gjithmonë ta çuditnin mendjen e kresë. Disa thonin se meshtari kishte ardhë me urdhën të posaçem prej Selisë Shejte dhe se lajmi i dukës së Zojës së Lume kishte marrë dhenë.
Nuk dihej a ishte i huej a i vendit. Ndoshta kjo ishte gjaja ma e natyrshme me ndodhë mbas vrasjes mizore të dom Pjetrit drejt e në meshë kur ai po lutej për fitoren e bashkatdhetarëve të tij. Sënduqet me shkresa e me libra u dogjën dhe trupi i dom Pjetrit tri ditë e tri net u la sipër dheut ta hanë qentë, i ruejtun nga një togë ushtarësh derisa komandanti i tyne nuk duroi dot ma dhe u zhgreh në vaj para asaj që kishte mbetë nga kufoma dhe urdhëroi varrosjen e të mbetunave në një vend sekret. Edhe mbreti ishte ba kureshtar dhe kishte urdhnue priftin e tij të çonte një meshë sipas ritit, te shpella e Ujit të Mirë. Flitej se prifti i mbretit kishte kërkue që prifti i sapombërritun të mos lejohej të meshonte në katedrale, sepse ajo do të përshtatej sipas modelit të kishës së mbretit, dhe se ajo kishë ishte e përdhosun.
Nuk dihej a ishte murtajë apo çka ishte lingata e re që po pllakoste, veç vdekja po ia mbrrinte gjithandej në krahinë. Vdiq edhe rapsodi Gjon Prralla, thuhej se vdiq ngase iu ndalua të këndojë e të kallxojë.
“Jo, ai i shkreti s’paska pasë faj! Nuk i ndalet kanga lahutarit e kallximi prralltarit, se ai vdes.
Si do të jetojmë na pa kangën tonë?!” Kjo s’ishte pa as ndëgjue ndojherë!
Dikush tha se edhe atë e kishin vra e mandej kishin hapë fjalën. Vetë mjeku i mbretit e kishte ba vizitën që vërtetonte vdekjen e rapsodit e bashkë me të…
“Çka do të bajmë na pa fratin tonë, pa rapsodin tonë, pa dritën e diellit?!”
