Përktheu: Odhise Çerkezi
U lind më 1911 në Lituani, u rrit dhe u arsimua për drejtësi në Poloni, studimet pasuiniversitare i kreu në Paris. Mori pjesë në rezistencën polake kundër nazizmit. Pas lufte nga viti 1946 – 1951 punoi si atashe kulturor në ambasadën polake në Paris, pas vitit 1951 i zhgënjyer nga sistemi i vendit të tij kaloi në Perëndim, ku jetoi në Europë e Amerikë.
Nobelist i vitit 1980 me motivacionin: “…me mendjemprehtësi të pakompromis vë në pah gjendjen e ekspozuar të njeriut në një botë konfliktesh të rënda”.
Ai pohon: “Poezia ime ka mbetur e shëndoshë dhe, në një epokë të errët, ka shprehur një mall për Mbretërinë e Paqes dhe të Drejtësisë”.
Shkroi në gjuhën e vendit të tij, polonisht, por një pjesë e madhe e krijimtarisë është shkruar anglisht. Poezitë e mëposhtme janë përkthyer nga anglishtja nga përmbledhjet poetike “The Collected Poems”, “Provinces Poems” dhe “Carcanet”.
Konsiderohet si një ndër katër poetët më të mëdhenj të gjysmës së dytë të shekullit XX. Vdiq në 14 gusht 2004.
KUDO
Kudo që të ndodhem, në çdo vend lart mbi tokë,
fsheh nga njerëzit bindjen se nuk jam prej këtej.
Është si të isha dërguar që të fiksoja sa më shumë ngjyra,
shije, tinguj, erëra, të provoj çdo gjë që është pjesë
përbërëse e njeriut, të zhvendos gjithçka që ndjeva
në një listë magjike dhe ta sjell atje nga ku u nisa.
TAKIM
Në agim udhëtova përmes arave të ngrira në një vagon.
Një pendë e kuqe u shkund brenda errësirës.
Dhe papritur një lepur kërceu në udhë.
Njeri prej nesh me dorën e vet e tregoi.
Kaloi kohë që ahere. Sot asnjeri prej tyre nuk jeton,
As lepuri, as njeriu që bëri shenjën.
E dashur, ku janë tani ata, ku kanë shkuar
Shkëlqimi i dorës, lëvizja e vetëtimtë,
kërcitja e zhavorrit.
Nuk pyes për keqardhje, por nga kureshtja.
FRIKË
“Baba, ku je? Pylli është i egër,
Këtu ka krijesa, shkurret lëvizin.
Orkidet shpërthejnë me zjarr helmues,
Në çdo hap përgjojnë gracka të fshehura.
“Ku je, Baba? Nata nuk ka të mbaruar.
Errësira do të sundojë përgjithnjë.
Udhëtarët janë të pastrehë, nga uria do të vdesin,
E hidhur buka jonë dhe e fortë si gur.
“Fryma e nxehtë e bishës së tmerrshme
Afrohet, gjithë afrohet, vjell erën e keqe të saj.
Ku ke shkuar, Baba? Pse nuk të vjen keq
Për bijtë e tu të humbur në këtë pyll të zi?”
TI QË KE BËRË PADREJTËSI
Ti që dëmtove të thjeshtin njeri
Duke shpërthyer në të qeshur frenetike për këtë padrejtësi
Dhe mbajte rreth vetes një turmë budallenjsh,
Për të ngatërruar të mirën me të keqen, për të përbaltur ujërat,
Edhe pse të gjithë përuleshin para teje,
Duke thënë se mençuria dhe virtyti ndriçojnë rrugën tuaj,
Duke prerë medalje ari për nderin tuaj
Të lumtur se jetuan edhe një ditë,
Mos u ndjeni të sigurt. Poeti kujton.
Dhe nëse vret një, një tjetër lind.
Fjalët janë të shkruara, veprat, datat.
Dhe mirë do të bëje një agim dimëror të shkosh
Me një litar dhe një degë që do të përkulet nën peshën tënde.
PARATHËNIE
Së pari, fjalë të thjeshta në gjuhën amtare.
Duke dëgjuar ato, duhet të jesh në gjendje të shohësh
Mollët, një lumë, kthesën e një rruge
Si një shkëlqim vetëtime në verë (verore).
Dhe duhet të përmbajë më shumë se imazhe.
Është joshur nga kënga,
Një ëndërr, një melodi. E pambrojtur,
E anashkalon një turmë e fortë dhe e thatë.
Shpesh pyesni veten pse turpëroheni
Kur hap një libër me poezi.
Thua se poeti, për arsye të paqarta për ti,
Iu adresua anës më të keqe të natyrës sate,
Duke mënjanuar mendimin, duke e mashtruar atë.
E shartuar me shaka, satirë e ironi,
Poezia ende di si të të kënaqë.
Atëherë përsosmëria e saj admirohet shumë.
Por betejat e mëdha ku jeta është në rrezik
Jepen përmes prozës. Nuk ishte gjithmonë ashtu.
Dhe keqardhja jonë ka mbetur e parrëfyer.
Proza dhe esetë shërbejnë, por nuk zgjatin.
Një strofë e qartë mund të ketë më shumë peshë
Se një vagon i tërë me proza të përpunuara.
RËNIA
Vdekja e një njeriu është si rënia e një kombi të madh
që kishte ushtri të fuqishme, udhëheqës dhe profetë,
dhe limane të pasura dhe anije në të gjitha detet,
por tani nuk mund të çlirojë asnjë qytet të rrethuar,
nuk i përket asnjë aleance,
sepse bosh janë qytetet e tij, popullsia e tij është e shpërndarë,
toka që dikur jepte fryte është plot me gjemba
misioni i tij i harruar, gjuha e tij humbi,
dialekti i një vendi lart mbi male të paarritshme.
NGASJE
Nën qiellin me yje kam ecur,
Në një kreshtë mbi qytetin nga neoni ndriçuar,
Me shokun tim, shpirtin e vetmisë
Që më rrethonte e pështjellonte,
Duke thënë se nuk isha i nevojshëm, sepse nëse jo unë,
atëherë dikush tjetër
Do të ecte këtu, duke u përpjekur të kuptojë epokën e tij.
E nëse do të kisha vdekur shumë kohë më parë, asgjë
nuk do të kishte ndryshuar.
Të njëjtat yje, qytetet, vendet
Do të shiheshin nga sy të tjerë.
Si tani do të vazhdonin bota dhe vuajtjet e saj.
Në emër të Zotit, largohu prej meje.
Mjaft më ke torturuar, i thashë.
Nuk jam unë ai që do të gjykoj thirrjen e secilit.
Dhe vlerën time, nëse ka, nuk do ta di gjithsesi.
SEKRETARË
Unë nuk jam gjë tjetër veçse një sekretar
i gjërave të padukshme
Që më diktohen mua dhe disa të tjerëve.
Sekretarë, të panjohur midis nesh, endemi në tokë
Pa shumë njohuri. Duke nisuir një frazë në mes
Ose duke përfunduar me presje. Dhe si do të duket
kur të përfundojë,
nuk jemi ne që do ta gjykojmë, gjithsesi nuk do ta lexojmë.
VETËM KJO
Një luginë dhe më lart pyjet me ngjyrat e vjeshtës.
Një udhëtar mbërrin, harta e solli këtu.
Ose ndoshta kujtesa. Dikur, vite më parë, në diell,
Kur ra bora e parë dhe udhëtonte këtu
Ai u ndje i lumtur, i fortë, pa arsye,
Gëzimi i syve. Gjithçka ishte në ritëm
Nga shushurima e pemëve, fluturimi i një zogu,
Treni në urë, magjia e lëvizjes.
Kthehet pas vitesh, asgjë nuk kërkon.
Ai dëshiron vetëm një gjë, gjënë më të çmuar:
Për të parë, qartë e thjeshtë, pa emër,
Pa pritshmëri, shpresa apo frikëra,
Në skajin ku nuk ka unë ose jo-unë.
DUHET, NUK DUHET
Një burrë nuk duhet ta dojë hënën.
Sëpata nuk duhet të humbasë peshën në dorën e tij.
Kopshti i tij duhet të mbajë erë mollësh të kalbura
Dhe i mbushur të jetë me gjemba të egra.
Një burrë kur flet nuk duhet të përdorë fjalë që janë
të çmuara për të,
As të hapë farën për të zbuluar se çfarë fshihet brenda saj.
(Kështu të paktën u mësova unë në Lituani.)
Kur ecën në shkallët e mermerta,
Mundet, ai i pagdhenduri, t’i godasë me çizmen e tij
Si kujtim se do të zgjasin përgjithmonë.
LIGJËRIMI IM BESNIK AMTAR
Ligjërim besnik amtar,
Unë ti të kam shërbyer.
Çdo natë vendosja para teje enë
të vogla me ngjyra
për të pasur mështeknën, bulkthin dhe harabelin
siç më kanë mbetur në kujtesë.
Kjo zgjati shumë vite.
Ti ishe atdheu im, nuk kisha tjetër.
Dhe ende mendoja se ti do të sillje mesazhet
mes meje dhe disa njerëzve të mirë
edhe sikur të ishin pak, njëzet, dhjetë,
ose ende të palindur.
Tani e pranoj dyshimin tim.
Ka momente kur ndihem sikur kam shkatërruar
jetën time.
Sepse je një gjuhë e të përulurve
e të pamenduarve, të cilët janë të urryer ndërmjet tyre
edhe më shumë se sa i urrejnë kombet e tjera,
një gjuhë informatorësh,
një gjuhë e të hutuarve,
të cilët vuajnë nga naiviteti i tyre.
Por pa ty kush jam unë?
Një studiues në një tokë të largët,
një sukses, pa frikë dhe poshtërime.
Po, kush jam unë pa ty?
Thjesht një filozof, si çdo tjetër.
E kuptoj, ky ishte mësimi im:
humbi lavdia e individualitetit,
Fati shtron një tapet të kuq
para mëkatarit në një dramë morale
ndërsa një fener magjik tregon pas perdes
idhujt e martirizimit njerëzor dhe hyjnor.
Ligjërim besnik amtar,
ndoshta në fund jam unë ai që duhet
të përpiqem të të shpëtoj.
Kështu që do të vazhdoj të vendos para teje kupa
të vegla me ngjyra
sa më t ndritshme dhe të qarta që të jetë e mundur,
sepse ajo që nevojitet në fatkeqësi është pak
rregull dhe bukuri.
KAQ PAK
Kam folur kaq pak.
Ditët ishin të shkurtra.
Ditë të shkurtra.
Net të shkurtra.
Vite të pakta.
Kam folur kaq pak.
Nuk mund të vazhdoja.
Zemra ime u lodh
Nga gëzimi,
Dëshpërimi,
Pasioni,
Shpresa.
Nofullat e Leviathanit
U mbyllën mbi mua.
I zhveshur, shtrihem në brigjet
E ishujve të shkretë.
Balena e bardhë e botës
Më tërhoqi poshtë në gropën e saj.
Dhe tani nuk e di
Çfarë nga të gjitha këto ishte e vërtetë.
NJË DETYRË
Me frikë dhe tmerr mendoj se do të plotësoja
detyrën time
Vetëm nëse do ta detyroja veten të bëj një rrëfim
publik
Duke zbuluar një mashtrim, timin dhe të epokës sime:
Na lejuan të bërtisnim në gjuhën e xhuxhëve
dhe të demonëve,
Por fjalët e pastra dhe të guximshme ishin të ndaluara
Me një dënim aq të rëndë sa kushdo që guxonte
t’i shqiptonte
E konsideronte veten si një njeri të humbur.
PAJTIMI
Me vonesë, koha e pajtimit përulës
Me veten, mbërriti për të.
“Po” – tha – “U krijova
Të jem poet dhe asgjë më shumë.
Nuk di të bëj diçka tjetër,
Më vjen shumë turp, por nuk mund ta ndryshoj
fatin im”.
Poeti: Ai që vazhdimisht mendon për diçka tjetër.
Përditshmëria e tij i shtyn njerëzit që e rrethojnë
në dëshpërim.
Ndoshta ai nuk ka fare ndjenja njerëzore.
Por, në fund të fundit, pse të mos jetë edhe kështu?
Në varietetin njerëzor një mutacion, një varietet
Është gjithashtu i nevojshëm. Le të vizitojmë poetin
Në shtëpinë e tij të vogël në një periferi disi të venitur
Aty ku ushqen lepujt, bën vodka bimore,
Dhe shkruan në kasetë ato vargjet e tij hermetike.
ËNGJËJT
Gjithçka ju është marrë: rrobat e bardha,
krahët, madje edhe ekzistenca juaj.
Por unë ju besoj
lajmëtarë ëngjëllorë.
Atje, ku bota kthehet përmbys,
një pëlhurë e rëndë e qëndisur me bisha dhe yje,
ju vini rrotull dhe kontrolloni qepjet e forta.
Është i shkurtër qëndrimi juaj këtu:
rrallë here një orë në mëngjes, nëse qielli është i pastër,
në një melodi të përsëritur të një zogu,
ose në erën e mollëve në fund të ditës
kur drita i bën kopshtet magjike.
Thonë se dikush ju ka shpikur,
por mua kjo nuk tingëllon bindëse
sepse njerëzit kanë krijuar edhe veten e tyre.
Zëri – pa dyshim është një provë e fuqishme,
Sepse u përket vetëm krijesave që rrezatojnë,
pa peshë dhe me krahë (në fund të fundit, pse jo?),
i rrethuar nga vetëtima.
E kam dëgjuar shumë herë atë zë në gjumë
dhe çuditërisht që kuptova pak a shumë ishte
një urdhër ose një thirrje në gjuhën e botës tjetër:
dita tërheq pas vetes
një tjetër ditë
bëj çfarë të mundesh.
LUTJE
Ti më pyet se si t’i lutesh dikujt që nuk ekziston.
Gjithçka që unë di është se lutja ndërton një
urë të kadifejtë
Dhe duke ecur lart mbi të, si në një trampolinë
Mbi peizazhet me ngjyrën e arit të pjekur
Transformuar nga një ndalesë magjike e diellit.
Ajo urë të çon në bregun e Reversal
Aty ku gjithçka është pikërisht e kundërta dhe
fjala është
Shfaq një kuptim që vështirë se e imagjinonim.
Shiko: Unë them ne, atje, secili veç e veç,
Ndjen dhembshuri për të tjerët të rënë në kurthin
e mishit
Dhe e di se nëse nuk ka breg tjetër
Njësoj do të ecim në atë urë ajrore,
megjithatë.
Rrëfim
Zot, pëlqeja reçelin me luleshtrydhe
Dhe ëmbëlsia e errët e trupit të gruas.
Gjithashtu vodka e ftohur mirë, harenga në vaj ulliri.
Aromat, e kanellës, të karafilit.
Pra, ç’lloj profeti jam unë? Pse duhet shpirti
Të vizitojë një njeri të tillë? Shumë të tjerë
Shumë të tjerë ishin thirrësit dhe të besuarit.
Kush do të më besojë mua? Meqë panë
Si zbrazja gotat dhe hidhesha në ushqim,
Si po vështroja me lakmi gjoksin e kamarieres.
E kasha gabim dhe e dija. Dëshiroja madhështinë,
Në gjendje ta njoh atë kudo që të ekzistonte,
E megjithatë jo plotësisht, vetëm pjesërisht isha i qartë,
E dija se çfarë kishte mbetur për njerëz të vegjël si unë:
Një festë shpresash të rreme, një tubim krenarësh,
Një garë rakitikësh, letërsia.
1 9 4 5
Ti! Poeti i fundit polak! – i dehur, më përqafoi,
Shoku im nga vitet e Avangardës, me një pallto
të gjatë ushtarake,
Kishte mbijetuar nga lufta në Rusi dhe atje,
kuptoi.
Ai nuk mund t’i kishte mësuar ato gjëra
nga Apolineri,
Ose në menifestet kubiste, apo në festivalet
e rrugëve të Parisit.
Ilaçi më i mirë për iluzionet është uria, durimi
dhe bindja.
Në kryeqytetet e tyre të bukura, ata ende pëlqenin të flisnin.
Megjithatë, shekulli i njëzetë përparonte. Nuk ishin ata
që do të vendosnin se çfarë kuptimi do të kishin fjalët.
Në stepë, teksa po lidhte këmbët e gjakosura
me një leckë
Ai e kapi krenarinë e kotë të atyre brezave të lartë.
Sa larg mundi të shihte, një tokë të sheshtë,
të papunuar.
Heshtja e zezë u ul mbi çdo fis dhe popull.
Pas kambanave në trmpujt e mëdhenj, pas
masakrave,
Pas mosmarrëveshjeve për vullnetin e lirë dhe argumenteve
për masat shtrënguese.
Shikoja i habitur, qesharak dhe rebel,
Vetëm me Virgjëreshën timeMari kundër
fuqisë së pakundërshtueshme,
Një pasardhës i lutjeve të zjarrta, i skulpturave të praruara
dhe mrekullive.
Dhe e dija se do të flisja në gjuhën e
të mundurve
Që është e vjetër sa zakonet e vjetra,
festat familjare,
Zbukurimet e Krishtlindjeve dhe këngët e gëzuara
çdo vit.
NJË LIVADH
Ishte një livadh buzë lumit, i lulëzuar, përpara
korrjes së grurit,
Një ditë të papërlyer në diellin e qershorit.
E kërkova, e gjeta, e njoha.
Bar dhe lule rriteshin aty të njohura për mua
që në fëmijëri.
Me qepallat gjysmë të mbyllura thitha lumineshencën.
Dhe aromat më vërshuan, të gjitha sa dija
humbën.
Papritur ndjeva se po zhdukesha dhe po qaja
me gëzim.
Papritur u ndjeva sikur po zhdukej dhe po qaja
nga gëzimi.
